پس معلوم شد آدم شناسی در منطق قرآن از چه زاویه ای است. به گفتة علامه«رحمة الله علیه» این که فرمود: «اِنِّی جاعِلٌ فِی الأرْضِ خلیفةً»؛ من همواره در زمین خلیفه ای جعل و خلق می کنم. پس حضور خلیفه، منحصر به حضرت آدم(علیه السلام) نیست، بلکه هیچ روزی نیست که خداوند در زمین، خلیفه ای به آن معنا که مظهر و مجلای همة اسماء الهی باشد، نداشته باشد. و امروز خلیفة خدا امام زمان حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) می باشند.
خلیفه کاری به پیغمبر بودن ندارد. پیامبری یک مأموریت است توسط خلیفه خدا. لازمة خلیفه خدا بودن، داشتن قلبی کامل است که ظرفیت پذیرش همة اسماء الهی را داشته باشد. چرا که قلب ناقص استعداد پذیرش همة اسماء را در خود ضایع کرده است، پس همة انسان ها نمی توانند خلیفه بالفعل خداوند باشند. قلب کامل، یعنی قلب بی نقص، یعنی قلب معصوم، که آن حقیقت همة قلب ها است. و از اینجا معلوم می شود که همیشه در هستی باید یک قلب معصوم در صحنه باشد و همین حالا ملائکه که مبادی عالم و مدبّرات عالم اند، در حال سجده و تسلیم در مقابل امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند. و از این نکته هم نباید غفلت کرد که وقتی می فرماید: در زمین می خواهم خلیفه قرار دهم، به این معنی است که مبدأ شخصیت فردی انسان و جایگاه بدن عنصری او، زمین است وگرنه از نظر سعة وجودی، انسان کامل، در همه عوالم غیب و شهود، خلیفة الله است.
چرا که بنا به فرمایش آیت الله جوادی آملی: «خداوند مقام خلیفه الهی را برای حقیقت انسان جعل نمود، و چون هم خلافت الهی تشکیکی است، یعنی شدت و ضعف برمی دارد و هم کمال های انسانی درجات مختلفی دارد. هر مرتبه از خلافت برای مرتبه ویژه ای از مراتب هستی آدمی جعل شده است. پس کسانی که در حدّ استعداد انسانیت هستند، تنها از استعداد خلافت بهره مندند».[1]
حالا به جملة علامه طباطبایی«رحمة الله علیه» عنایت داشته باشید که می فرمایند:
«طبق جمله «اِنّی جاعِلٌ فِی الأرْضِ خلیفةً»؛ یعنی همواره در زمین خلیفه جعل می کنم. پس فقط از آدم شروع نشده و به او هم ختم شود، بلکه سنتی است جاری در طول حیات انسان».
روی این جملات باید تأمل کنیم تا نتیجه بگیریم. بر اساس بحث جلسة گذشته، وقتی که آدم، خدا را در صفات مختلف نشان داد - چون گفتیم اسماء الهی، همان ذات است در صفات مشخص - ملائکه سجده کردند. و حتماً هم می دانید اسماء، حقایقی است که در قلب انسان کامل جای می گیرد و تجلی می کند. پس وقتی آدم، مظهر حق است در صفات الهی، آن هم به صورت جامع، شأن سجده ملائکه را پیدا کرد.
---------------------------------------------
[1] - «تسنیم»، جلد 3، ص 40.
