9- شیخ محمّد صادق خلخالی «غریو مهابت» * * * علی احمدی
مقدمه
نوشتن درباره زندگی و شخصیت آیه اللّه خلخالی از جهتی مشکل است. چرا که او از انقلابیون طراز اوّل ایران بود و سالها در خدمت امام خمینی قرار داشت و از مردان اول انقلاب به شمار می رفت.
نقش او در محاکمه و اعدام سران رژیم شاه بسیار برجسته است به طوری که او را در دنیا مطرح ساخت. شاید اعدام بسیاری از سران رژیم وابسته شاه کار هر کسی نبود. او این کار را به رغم مخالفت خیلی ها انجام داد ولی اواخر عمرش را در انزوا گذراند. در این مقاله پژوهشی درباره شخصیت او داریم.
تولد و تحصیلات
شیخ محمدصادق صادقی گیوی، مشهور به خلخالی، در اوّل مرداد
ماه سال 1305ش. در «گیو»(1) از توابع شهرستان خلخال دیده به جهان گشود.
پدرش حاج یداللّه خلخالی و مادرش خانم امّ البنین جنانی نام داشت.
آیه اللّه خلخالی درباره خانواده اش می گوید:
من در یک خانواده روستایی و نیمه کاسب به دنیا آمدم، پدرم اهل نماز، دعا، ذکر و حتی نماز شب بود، شاید در محیط خلخال و گیوی، کسی شبهه ای در تدین ایشان نداشت.(2)
محمّدصادق، تحصیلات ابتدایی را در یکی از دبستان های خلخال سپری کرد و پس از گرفتن گواهینامه ششم ابتدایی، به تشویق پدر، برای فراگیری علوم اسلامی، عازم اردبیل شد و در آنجا شروع به خواندن دروس حوزه ای نمود. ابتدا در مدرسه حاج ابراهیم کتابهای امثله تا صمدیه را فراگرفت و سپس به امر پدرش به حوزه علمیه قم عزیمت نمود و در آنجا درس های سیوطی، مطول، مغنی، حاشیه و قوانین را به خوبی خواند. آیه اللّه خلخالی در این باره می گوید:
حدود نه ماه در اردبیل بودیم، بعد تابستان به خلخال برگشتیم و با پدرم مشورت کردیم و از راه جنگل و کوهستان عبور کردیم، از طریق پیره سرا و انزلی آمدیم تهران، فردای آن روز به وسیله یکی از آشنایان حرکت کردیم رفتیم قم، ما وارد شدیم در دارالشفاء... کم کم با طلبه های قم آشنا شدم. اوّل
1- 1. هم اکنون گیو، مرکز شهرستان کوثر می باشد.
2- 2. یاران امام به روایت اسناد ساواک، وزارت اطلاعات، 1384، آیه اللّه خلخالی، ص 7 مقدمه.
کسی که من را به ایشان معرفی کردند، آیه اللّه حاج شیخ علی مشکینی بود.(1)
همچنین از ابتدای ورود به قم با فرزند امام، شهید سید مصطفی خمینی دوست و پس از مدتی هم بحث گردید.(2)
رفاقت و دوستی و هم نشینی آیه اللّه خلخالی با شهید آقا مصطفی خمینی، سالهای متمادی ادامه داشت، به گونه ای که زبانزد بسیاری از طلاب حوزه علمیه قم گردید. آیه اللّه محمّد یزدی در این باره می گوید:
مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی(ره) چند دوست صمیمی داشت که در میان آنها می توانم به آقایان ابطحی کاشانی و خلخالی اشاره کنم. این رفاقت در حدّی بود که آن شهید را وا می داشت که در شبها در مدرسه اقامه کند، با آن که معمولاً آقا زاده ها در مدرسه نمی ماندند و به منزل می رفتند.(3)
استادان
محمدصادق خلخالی با جدیّت به فراگیری علوم اسلامی در حوزه علمیه قم پرداخت و نزد بزرگان علم و ادب زانو زد، مهمترین استادان دوره سطح او عبارتند از:
1. عباسعلی نجف آبادی
2. آیه اللّه شیخ علی پناه اشتهاردی
آیه اللّه اشتهاردی فرزند یوسف، در هفتم محرم سال 1340ق.
1- 1. یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیه اللّه خلخالی، ص 8 مقدمه.
2- 2. خاطرات آیه اللّه خلخالی، نشر سایه، ص 9.
3- 3. خاطرات آیه اللّه محمد یزدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 351.
(1301ش.)، در شهر اشتهارد متولد شد. وی پس از تحصیل مقدمات علوم در زادگاهش، در سال 1320ش. وارد حوزه علمیه قم شد و دروس حوزه را ادامه داد، مهمترین استادان او عبارتند از: آقا شیخ مرتضی حائری (م 1406ق.)، سید محمدرضا گلپایگانی (1414ق.)، سید احمد خوانساری، علامه سید محمد حسین طباطبائی، سیّد حسین بروجردی (1380ق.)، سید محمد حجت (1372ق.)، سید محمد تقی خوانساری (1371ق.)، سید صدرالدین صدر (1373ق.)، امام خمینی و شیخ محمد علی اراکی (1415ق.).
ایشان هم اکنون علاوه بر پاسخگویی به مسائل شرعی در بیت مقام معظم رهبری و اقامه نماز جماعت ظهر و عصر در حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام و مغرب و عشاء در مدرسه فیضیه در ایام تحصیلی روزانه چند درس رسمی دارند و طلاب و فضلای بسیاری از محضرش استفاده می برند.(1)
3. عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی
آیه اللّه خلخالی پس از اتمام دروس سطح، قدم به دوره های درسی خارج فقه و اصول نهاد و از محضر استادان و مراجع بزرگ عصر، بهره مند گردید. پنج سال در محضر آیه اللّه آقا سید حسین بروجردی، چهار سال در درس آیه اللّه سیّد محمد محقق داماد، سیزده سال در درس فقه و اصول امام خمینی، و مدتی در حلقه درس آیه اللّه سید محمد حجّت کوه کمره ای و آیه اللّه میرزا محمد مجاهد تبریزی شرکت نمود و به مقام اجتهاد نائل گردید. همچنین هفت سال در درس فلسفه و عرفان و تفسیر علامه طباطبایی شرکت نمود.(2)
یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین استادان شیخ صادق خلخالی، حضرت امام خمینی است. او پس از آنکه با حاج آقامصطفی آشنا شد به واسطه او، با حضرت امام و درس ایشان ارتباط برقرارکرد. وی درمن از سال 1330ش. به درس خارج امام در مسجد سلماسی می رفتم. آشنایی ما با امام، به وسیله فرزند بزرگ ایشان، آقای حاج آقا مصطفی صورت گرفت.
1- 1. گلشن ابرار، ج 7، ص 464.
2- 2. یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیه اللّه خلخالی، ص 8 مقدمه.
این درباره می گوید:نیز در جای دیگری می گوید:
به مدت 14 سال در درس امام خمینی شرکت و اصول را دو دوره و نیم و فقه را از اول طهارت تا حدود و سپس مکاسب بیع را خواندم.(1)
مبارزات سیاسی
1. فداییان اسلام
دیدگاه های سیاسی آیه اللّه خلخالی، به شدت متأثر از جمعیت فداییان اسلام بود. آشنایی او با جمعیت فداییان اسلام، مصادف بود با انتقال جسد رضا خان از مصر به ایران و برگزاری مراسم تشییع در قم. وی در این باره می گوید:
من در قم به تدریج با فداییان اسلام آشنا شدم، و به تدریج به طرف آنها کشیده شدم، این آشنایی مصادف بود با آوردن جنازه رضا خان پهلوی به ایران. مرحوم سید عبدالحسین واحدی که با هم رفیق شده بودیم، اکثراً به حجره ما می آمد. با مرحوم نوّاب صفوی نیز دورادور آشنا شدم.(2)
وی و گروهی از جمعیت فداییان اسلام، تلاش زیادی کردند که مانع این کار شوند، حتی تصمیم بسیار مهمی گرفتند که عملی نشد. او
1- 1. همان.
2- 2. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ص40.
درباره این تصمیم می نویسد:
من، وقتی جسد رضا خان را از مصر به ایران آوردند به اتفاق نواب صفوی و واحدی از فداییان اسلام بنزین تهیه کردیم و خواستیم جسد را مقابل حرم مطهر حضرت معصومه آتش بزنیم که البته این کار عملی نشد.(1)
2. مرجعیّت امام خمینی
آیه اللّه خلخالی نقش تعیین کننده ای در معرفی حضرت امام به عنوان مرجع داشته است. او از همان ابتدای فوت حضرت آیه اللّه بروجردی، همچون دیگر یاران نزدیک حضرت امام، در پی معرفی ایشان و تثبیت جایگاه ایشان در قم و ایران بودند. البته، عوامل ساواک و دست نشانده های آنان، تلاش وسیعی را به کار بستند که این کار انجام نشود، و امام در ایران بیش از این معروف نشود. آیه اللّه خلخالی در فرازی در این باره می گوید:
ما می دیدیم دست هایی در کار است تا این که امام را تنها به عنوان مدرس نه مرجع تقلید معرفی نمایند لذا ما از طریق مصاحبه، حقایق را می گفتیم.(2)
آیه اللّه خلخالی به این هم بسنده نکرد و تمام توان وتلاش خود را به کار بست تا جایگاه علمی و فقهی و مرجعیت امام خمینی را مستحکم نماید. آیه اللّه محمد یزدی در این باره می گوید:
وقتی پیشنهاد انتشار رساله عملیه امام مطرح شد، ایشان نپذیرفتند... آقای صادق خلخالی که در شمار شاگردان خوب حضرت امام و مورد حمایت ایشان بود، نخستین کسی بود که پیشنهاد ترجمه حاشیه عربی امام بر عروه را مطرح کرد. به ایشان گفتم: گرچه پیشنهاد جالبی است، ولی ممکن است ماحصل کار مورد رضایت امام قرار نگیرد، آقای خلخالی گفت: ما کار را شروع می کنیم، ببینیم چه می شود... حاصل کار، رساله فارسی کوچکی بود که مردم به آسانی می توانستند از آن استفاده کنند. صحبت نهایی را هم آقای خلخالی با حضرت امام مطرح کرد و قرار شد به هر نحو ممکن رضایت امام را جلب کند. حضرت امام نهایتاً اصل کار را قبول کرده بودند، ولی ظاهراً با نشر و توزیع آن به صورت مجانی مخالفت کردند...(1)
1- 1. همان، ج 2، ص 80.
2- 2. همان، ج 1، ص 50.3. انجمن های ایالتی و ولایتی
در سال 1341ش. لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی تصویب شد که به موجب آن، قید اسلام از شرایط کاندیداهای مجلس و انتخاب کنندگان، برداشته شد و همچنین در مراسم تحلیف نمایندگان، به جای قرآن کریم، کتاب آسمانی قرار داده شده بود. حضرت امام خمینی از نخستین مخالفان این قانون بود. آیه اللّه خلخالی هم که از شاگردان و نزدیکان حضرت امام بود، نقش خود را به خوبی ایفا نمود. وی در این باره می گوید:
ناگفته نماند که هیچ یک از تلگرافهای مبادله میان علمای اعلام و شاه و همچنین علما و عَلَم در جرائد درج نمی گردید. لذا امام دستور داد که تلگراف مخابره شده از طرف معظم له را چاپ نماییم. این جانب عین دست خط امام را گرفته و به تهران آوردم و بیش از دویست هزار نسخه از آن را چاپ نمودم.
1- 1. خاطرات آیه اللّه محمد یزدی، ص 292.
نسخ چاپ شده را به منزل آقای اشراقی داماد امام برده و دو بسته از آن را هم به خدمت معظم له بردم. امام از این بابت بسیار خوشحال شده و در حق من دعا کرد.(1)
4. حادثه مدرسه فیضیه
آیه اللّه خلخالی، در حادثه مدرسه فیضیه که دژخیمان پهلوی به این مدرسه حمله کرده و عدّه ای از طلاّب را به خاک و خون کشیدند، حضوری مؤثر و فعال داشت. حادثه از این جا شروع شد که روز 25 شوال 1382 مصادف با شهادت امام جعفر صادق علیه السلام (برابر با 2/1/1342) به مناسب شهادت امام جعفر صادق علیه السلام ، مراسم روضه خوانی در منزل حضرت امام برپا بود، هنگامی که سخنران مجلس، به بیان مسائل روز جامعه پرداخت، عوامل ساواک در مجلس، اخلال ایجاد نموده و قصد داشتند مجلس را متشنج کنند، در این حال مجلس ناآرام شد که حضرت امام به اندرونی رفته، آیه اللّه خلخالی را احضار و او را مأمور نمودند پیام ایشان را به جمعیت ابلاغ نمایند. آیه اللّه خلخالی به مجلس بازگشت و گفت:
ما در اینجا نه پی حشمت و جاه آمده ایم از بد حادثه اینجا به پناه آمده ایم اولاً در اینجا حلال زاده شلوغ نمی کند، ما آمده ایم که بدون زد و خورد و در کمال آرامش از آقای خمینی کسب تکلیف کنیم. قصد آشوب و بلوا نداریم و در بیت علمای اعلام، اگر چیزی باشد، کتب فقهی است. اینجا قورخانه نیست که مرکز اسلحه و مهمات جنگی باشد، چون شنیده شد احیاناً ممکن است چند نفر در اینجا دست به آشوب بزنند، لذا آنها باید بدانند که مردم در مقابل آنها ساکت نخواهند نشست، و آقای خمینی به حرم می روند و تکلیف خود را با هیئت حاکمه تعیین می کنند.(1)
1- 1. یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیه اللّه خلخالی، ص 11 مقدمه.
بعد از ظهر همین روز، حادثه فیضیه اتفاق افتاد و مأمورین ساواک و نیروهای پلیس ضد شورش، به فیضیه حمله ور شدند. آیه اللّه خلخالی از طرف حضرت امام مأمور شد به وضعیت طلاّب مجروح رسیدگی نماید و به بیمارستان فاطمی قم رفته و از طلاّب مجروح عکس بگیرد.(2)
همچنین آیه اللّه خلخالی در مراسم چهلم شهدای فیضیه که با درایت امام خمینی برگزار شد، نقش مهمی ایفا نمود و با سخنرانی کوبنده خود علیه رژیم شاه، از اقدامات وحشیانه آنها به شدّت انتقاد کرد.(3)
5. قیام پانزده خرداد
آیه اللّه خلخالی هنگام قیام مردم قم در سال 1342، برای تبلیغ در ایام محرم، عازم شهرستان تفرش گردید، ولی به محض اطلاع از دستگیری حضرت امام و قیام مردم قم، خود را به قم رساند، شهربانی قم به تاریخ 24/3/1342 چنین گزارش می دهد:
محترماً معروض می دارد، در موقع عبور از حدود منزل آقای خمینی، اغلب مشاهده می شود که آقای شیخ محمدصادق خلخالی، به طور مشکوکی در منزل آقای خمینی رفت و آمد دارد و اغلب با چند نفر شیخ به طور محرمانه صحبت می نماید.(1)
1- 1. همان، ص 12 مقدمه.
2- 2. همان.
3- 3. همان، ص 14 مقدمه.دو روز بعد (26/3/1342) شهربانی قم، او را دستگیر نمود و پس از بازجویی وی را تحویل ساواک قم داد. ساواک هم وی را همراه با گزارشی، به اداره کل ساواک تهران فرستاد.(2) در قسمتی از این گزارش آمده است:
مشار الیه از نزدیکان و اطرافیان آیه اللّه خمینی بوده که در مواقع بیکاری، طلاب را در منزل خمینی جمع و برای آنها صحبت هایی تحریک آمیز و انتقاد از دولت و دربار شاهنشاهی و تشریح جریان مدرسه فیضیه به صد چندان که اتفاق افتاده بود، می نموده و در تقسیم و توزیع اعلامیه های خمینی بین طلاب فعالیت و عامل مؤثری بوده است.(3)
آیه اللّه خلخالی پس از مدتی به زندان منتقل و پس از تحمل شکنجه های عوامل ساواک آزاد شد.
6. تبعید امام خمینی
پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، طلاب حوزه علمیه قم، برای بازگشت حضرت امام به ایران، به تشکیل جلسات دعا و نیایش در حرم مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام پرداختند و تمام تلاش ساواک، جلوگیری از تشکیل این جلسات بود که به نتیجه نرسید. آیه اللّه خلخالی یکی از ارکان مهم این جلسات بود، لذا در تاریخ11/12/1343 توسط شهربانی قم دستگیر شد. شهربانی قم طی نامه ای به ساواک می نویسد:
1- 1. همان، ص3.
2- 2. همان، ص 15 مقدمه.
3- 3. همان، ص 5.... طبق گزارش مأمورین مربوطه، نامبرده بالا (خلخالی) در جریانات روزهای 7 و 8 اسفندماه سال جاری، به طور محرمانه طلاب جوان را تحریک می نموده که در خیابان به طور دسته جمعی حرکت و شعارهایی به نفع آقای خمینی بدهند و در کلیه موارد نیز تحریکاتی می نموده است.(1)
وی این بار هم پس از تحمل مدتی بازداشت و زندان، آزاد شد، ولی در این راه از پا ننشست و پس از آزادی، به همراه جمعی از روحانیون آذربایجانی مقیم قم، تلگرافی به محضر امام خمینی فرستاد.(2) همچنین به طور غیر قانونی و بدون ویزا از کشور خارج و به عراق رفت و با امام خمینی دیدار و گفتگو نمود. همچنین وجوهات شرعیه را جمع آوری و برای حضرت امام به عراق می فرستاد.
دوران تبعید
این اقدامات سبب شد که ساواک او را دستگیر کرده و این بار او را از قم تبعید نمود. شهرهایی که آیه اللّه خلخالی به آنجا تبعید شد، به ترتیب عبارتند از:
1. شهرستان انارک یزد، در تاریخ 22/5/1352، مدت تبعید 10 ماه.
2. شهرستان رودبار، در تاریخ 25/3/1353، مدت تبعید 26 ماه.
آیه اللّه خلخالی پس از 3 سال تبعید، به قم بازگشت. وی پس از مدتی و در پی شهادت آیه اللّه حاج آقا مصطفی خمینی، در مراسم ختم ایشان، به همراه دیگر روحانیون طرفدار امام خمینی با انجام سخنرانی های آتشین، مردم را علیه رژیم تحریک نمود. ابعاد این اقدام به قدری واضح است که در گزارش ساواک آمده است:
1- 1. همان، ص 33.
2- 2. اسناد انقلاب اسلامی، ج 3، ص 168.صحت خبر و نظریه دوشنبه مورد تأیید بوده و با ادامه مجالس ختم در قم، تهران و چند شهرستان دیگر موجب گردیده که مردم شایعاتی مبنی بر نرمش از طرف دستگاه نسبت به خمینی انتشار دهند و نیز در این زمینه، مطالب گوناگون عنوان می گردد. ضمناً به استحضار می رساند که در مجالس ختم پسر خمینی چند نفر از وعاظ ممنوع المنبر من جمله: عبدالمجید معادیخواه، شیخ ابوالقاسم خزعلی، ربانی رانکوهی، شیخ صادق خلخالی در پای منبر و بالای منبر وعظ و خطابه کرده و در تمام سخنان خود به نحو چشمگیری از خمینی تعریف و تمجید کرده است.(1)
این اقدامات سبب شد که مجدداً دستگیر و تبعید گردد.
3. شهرستان رفسنجان، در تاریخ 15/9/ 1356، مدت تبعید 3 ماه.
4. شهرستان لار، در تاریخ فروردین ماه 1357، مدّت تبعید 2 ماه.
5. شهرستان بانه، در تاریخ 11/2/1357، مدت سه ماه.
6. بندر لنگه، در تاریخ 12/5/1357، مدت چهار ماه.(2)
او در هیچ کدام از این شهرها بی کار نبود و علیه رژیم منحوس پهلوی فعالیت می کرد و همین امر باعث شد که ساواک و شهربانی، مدام تبعیدگاه وی را تغییر دهند، به عنوان مثال هنگامی که در لار به سر می برد، اعلامیه ای بسیار مهم صادر نمود که متن آن از این قرار است:
1- 1. یاران امام به روایت اسناد ساواک، مرتضی پسندیده، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص 383.
2- 2. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ج 1، ص 10.
تاریخ: 9/1/1357
بسمه تعالی شأنه
ان تنصروااللّه ینصرکم و یثبت اقدامکم
حضور محترم مراجع مسئول و علمای مترقی و مردم شریف مسلمان و آزاده ایران أیّدهم اللّه کلمتهم.
رونوشت: سازمان ملل _ کانون وکلا
هیئت حاکمه ایران پس از سالها اختناق و دیکتاتوری و سلب هر گونه آزادی بیان و قلم و حبس و تبعید و شکنجه و قتل و کشتار مردم بی دفاع، برای انحراف اذهان عمومی با اعلام بازبودن «فضای سیاسی» ایران این بار راه ریا و خدعه و فریب را سرلوحه خلاف کاریهای خود قرار داد. نتیجه شوم آن، این بود که علمای مسئول و مردم آزاده پس از انتقاد از رژیم تبعید شدند.
این گونه اعمال که با دیکته قوه مجریه صورت می گیرد به تمام معنی ماهیت ضد قانونی رژیم را برملا نموده و بار دیگر ثابت کرد که باز شدن محیط سیاسی، یک ادعای صرف و لاف محض است و چون تبعید و زندان با دیکته و الزام قوه مجریه توأم است، فاقد ارزش قانونی و از درجه اعتبار ساقط می باشد و در سطح بالاتر، هیئت حاکمه با برپا کردن حزب رستاخیز دیکتاتوری را در این کشور بی قانون، به حد اعلا رسانید و در نتیجه مجلسی به وجود آورد که تمام فرامین قوه مجریه را بدون چون و چرا تصحیح کرده و در واقع همچون عروسکهای خیمه شب بازی به یک آلت بلا اراده تبدیل شده است.
خوشبختانه در برابر این همه دسیسه کاری ها، اوج مبارزات طبقات مختلف مسلمان ایران به رهبری مراجع مسئول هر لحظه بیشتر شده و در این مسیر توانسته اند فریاد حق طلبانه خویش را به دورترین نقاط جهان برسانند.
هیئت حاکمه ایران با کشتار دسته جمعی مردم قهرمان قم و تبریز و... ماهیت ضد مردمی خود را اعلام نمود و معلوم ساخت که خرید اسلحه کلان از خارج برای نابودی ملت ایران است و معلوم می شود که این کشتارها یکی پس از دیگری ادامه خواهد داشت و یگانه ثمره آن جدا شدن طبقه حاکمه از ملت است که سقوط حتمی آن را تسریع می کند. دستگاه تبلیغات ابواب جمعی می خواهد تظاهرات اصیل اسلامی ملت ایران را در داخل و خارج ارتجاعی و عقب افتاده و طرفدار فئودال! معرفی کند ولی دنیا می داند که این همه اعتراضات و اعتصابات در تمام شهرها و قصبات و حتی دهات دورافتاده طبق دستور قرآن و مطابق با موازین و سنت رسول اکرم و ائمه اطهار و مراجع دین می باشد. آنچه را که ملت مسلمان ایران خواستار آن است اجرای دستورات نجاتبخش قرآن و استقرار حکومت اسلامی است. ملت ایران به مبارزه خود تا پیروزی نهایی با الهام گرفتن از مراجع عالیقدر مسئول ادامه خواهد داد.
ملت ایران خواهان برقراری قانون و برچیده شدن حکومت دیکتاتوری و پایان دادن به حکومت سرنیزه است. در این مبارزات پیگیر تا به حال بازنده هیئت حاکمه بوده است؛ چون این بار _ کما فی السابق _ نتوانسته با ایجاد نفاق و تفرقه صفهای مبارزین را از همدیگر جدا ساخته و به بی محتوایی بکشاند. روحانیت مترقی از آغاز، راه خود را تشخیص داده بود و _ خوشبختانه _ روحانیت بی تفاوت نیز همبستگی خود را با صراحت اعلام نموده است و همین شرایط است که هیئت حاکمه ایران را به وحشت انداخته و پایه های آن را لرزان نموده است.
با این که خفقان و سانسور بسیار سنگین و در حال افزایش است ولی صدای حق طلبانه ملت ایران به گوش جهانیان رسیده است. محاسبه هیئت حاکمه این بار به کلی غلط از کار درآمد و تفریقی را که انتظار آن را داشت با هوشمندی و تشکل محکم به جمع منتهی شده و لرزه به اندام دژخیمان افکنده است. همین تشکل قشرهای وسیع مردم، بزرگترین نوید دهنده عدل و آزادی و حکومت اسلامی در منطقه می باشد.
ما ضمن تقدیر از مبارزات حق طلبانه ملت ایران و در رأس آن علمای مسئول و مراجع مترقی یادآوری می کنیم که از حیله دشمن غافل نشوند و با هوشیاری کامل خلافکاریهای هیئت حاکمه را روشن و صفها را فشرده تر کنند.
بزرگترین دلیل اشتباه رژیم همین است که هر کاری را که خود انجام می دهد طبق قانون و هر اعتراض بی غرضانه را که ملت ایران و مراجع دین می کنند برخلاف قانون می داند.
پلیس ایران با تبعید کردن تعداد کثیری از علمای مسئول و کسبه و تجار می خواست با ارعاب و تهدید از سکوت و بی تفاوتی مردم سوء استفاده کند، ولی با رشد فکری و توجه بی سابقه مردم به همه تبعیدیها _ من جمله حقیر در رفسنجان _ عرصه بر پلیس تنگ شد و بدون در نظر گرفتن موازین قانونی و با کمال عجله و سراسیمه اینجانب را به «لارستان»
فارس انتقال دادند.
هیئت حاکمه ایران باید بداند که قوام مبارزات مردم مسلمان ایران به دوش اشخاص معینی برقرار نبوده و حتی با مرگ و نابودی آنها در دورافتاده ترین نقاط ایران این مبارزات روز به روز پیگیرتر و شکوفاتر خواهد شد، تا آنگاه که حکومت عدل اسلامی در این سرزمین استوار گشته و حکومت سرنیزه برچیده شود.
حمله بی رحمانه و ددمنشانه دولت پوشالی اسرائیل غاصب که با دست یکی از خون آشامان صهیونیست به جنوب لبنان صورت گرفت، دردی بود که بر آلام بی حصر مردم مسلمان ایران افزوده شد. ما ضمن محکوم کردن حمله صهیونیستی (پایگاه تجاوزکار) به جنوب لبنان، هرگونه عمل قانونی سازمان آزادی بخش فلسطین را در سرزمینهای اشغالی تأیید می کنیم و از خداوند قهار می خواهیم که بساط خودکامگی این پایگاه تجاوزکار را از میان ملت مسلمان و با دست آنها بردارد.
ما در بیانات گذشته خود خواسته های قانونی خود را مطرح کرده ایم و به همان خاطر هم تبعید شده ایم و این بار نیز مطالب خود را با کمال صراحت اعلام می داریم:
1. حکومت قانون و قانون به جای حکومت دیکتاتوری و سرنیزه در ایران برقرار شود.
2. تاریخ هجری شمسی که حاکی از عظمت اسلام است دوباره به جای تاریخ زردشتی به معرض اجرا درآید.
3. هرگونه روابط سیاسی و اقتصادی با اسرائیل قطع شود.
4. زعیم عالیقدر شیعه، بزرگ مرجع تقلید الامام خمینی بعد ازشانزده سال تبعید به ایران بازگردانده شود.
5. همه زندانیان سیاسی از جمله آیت اللّه منتظری و آیت اللّه طالقانی و سایر علمای اعلام آزاد شوند.
6. همه تبعیدیان روحانی و کسبه به موطن خود بازگردند.
7. سانسور مطبوعات و جراید برداشته شود.
8. حزب واحد رستاخیز که مظهر دیکتاتوری و اعمال خشونت است، منحل گردد.
9. حکومت پلیس از دانشگاه های ایران برچیده شود.
10. ساختمان مدارس دینی آزاد گردد.
11. مدرسه فیضیه و دارالشفاء به دست طلاب علوم دینی سپرده شود.
12. توقیف منابر خطبای عظام لغو گردد.
13. جراید مزدور از جمله اطلاعات و پرده های سینمایی خلاف عفت عمومی توقیف گردد.
14. عاملان قتل عام قم و تبریز به جای ترفیع درجه، در دادگاهی قانونی محاکمه و به جزای اعمال ننگین خود برسند.
در خاتمه توفیق روزافزون ملت مسلمان ایران را در مقابل نفاق افکنان و امپریالیستها از خداوند متعال و قهار جبّار خواستارم. صادق خلخالی _ لار فارس(1)
تبلیغ و منبر
یکی از شیوه های رایج روحانیون طراز اوّل انقلاب، که از آن برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی و آشنایی مردم با حضرت امام وانقلاب انجام می دادند، تبلیغ مردم نقاط دورافتاده بود. آیه اللّه خلخالی نیز از همان روزگار جوانی به این مهم پرداخت و از سال 1329 ش. فعالیت تبلیغی خود را آغاز نمود.
1- 1. اسناد انقلاب اسلامی، ج 2، ص 239 _ 242.
او برای امر مهم تبلیغ به شهرهای: ساوه، بیجار، همدان، شهرهای استان کردستان، یزد، شهر بابک، رفسنجان، کرمان، سیرجان، گرگان، آمل، تفرش، خمین، محلات، کاشان، مراغه، داراب، شیراز، اردکان و اهواز سفر کرد و به روشنگری مردم این مناطق پرداخت.(1) از روحیات همیشگی او در تبلیغ، بی پروایی انقلابی اش بود. او در این باره می گوید:
در اهواز نیز منبر می رفتم. در سال 1343 زمانی بود که امام را از ایران به بورسای ترکیه تبعید کرده بودند. من جریان ها را می گفتم و اسم امام را در بالای منبر بر زبان می آوردم (اکثر طلاب این چنین نمی کردند) و این بی اندازه در روحیه مردم مؤثر بود.(2)
اعلامیه ها، پیام ها، نامه ها
یکی دیگر از فعالیت های آیه اللّه خلخالی در راستای پیروزی انقلاب اسلامی، تهیه و چاپ و توزیع اعلامیه، نامه و پیام به مناسبتهای مختلف می باشد که یا به صورت فردی یا گروهی تهیه می شده است. عنوان این اعلامیه ها، نامه ها و پیام ها عبارتند از:
1. نامه جمعی از فضلا و مدرسین حوزه علمیه قم به هیئت دولت، درباره بازداشت امام و جمعی از علما، مهرماه 1342.(3)
1- 1. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ج 1، ص 39.
2- 2. همان، ص 40.
3- 3. اسناد انقلاب اسلامی، ج 2، ص 106.
2. نامه جمعی از علمای حوزه علمیه قم به امیر عباس هویدا، درباره اوضاع نابسامان ایران، بهمن ماه 1343.(1)
3. نامه جمعی از روحانیون و فضلای آذربایجانی حوزه علمیه قم به امام در پی انتقال ایشان از ترکیه به نجف، مهرماه 1344.(2)
4. تلگرام اساتید حوزه علمیه قم به آقایان منتظری و ربانی شیرازی و آذری قمی در پی بازداشت آنان، فروردین 1347.(3)
5. تلگرام اساتید و مدرسین حوزه علمیه قم به امام خمینی در پی ارتحال آیه اللّه العظمی حکیم، خرداد 1349.(4)
6. تلگرام تسلیت علما و مدرسین حوزه علمیه قم به امام در پی شهادت آقا مصطفی خمینی، آبان 1356.(5)
7. اعلامیه حاج شیخ صادق خلخالی درباره خواسته های مشروع و قانونی ملت ایران، فروردین 1357.
8. متن اعلامیه آقایان خلخالی و علی تهرانی در سالگرد فقدان دکتر علی شریعتی، خرداد 1357.(6)
9. اعلامیه جمعی از علما و استادان حوزه علمیه قم درباره فرارسیدن نیمه شعبان.(7)
10. نامه جمعی از روحانیون تبعیدی به مراجع تقلید درباره لزوم ادامه مبارزه تا پیروزی انقلاب اسلامی، مردادماه 1357.(8)
1- 1. همان، ص 128.
2- 2. همان، ص 168.
3- 3. همان، ص 199.
4- 4. همان، ص 222.
5- 5. همان، ص 229.
6- 6. همان، ص 274.
7- 7. همان، ص 319.
8- 8. همان، ص 336.
11. اعلامیه جمعی از روحانیون تبعیدی درباره مسائل سیاسی روز، شهریور 1357.(1)
12. اعلامیه جمعی از اساتید حوزه علمیه قم درباره حمله مزدوران رژیم شاه به حرم مطهر امام رضا علیه السلام ، آذرماه 1357.(2)
13. اعلامیه جمعی از اساتید و فضلای حوزه علمیه قم درباره پشتیبانی از اعتصاب کارکنان صنعت نفت، آذرماه 1357.(3)
14. اعلامیه اساتید و فضلای حوزه علمیه قم درباره کشتار وحشیانه رژیم شاه در تهران و سایر شهرستان ها.(4)
15. نامه جمعی از علما و اساتید حوزه علمیه قم به آیه اللّه خویی درباره ملاقات ایشان با فرح دیبا، آذرماه 1357.(5)
16. اعلامیه جمعی از علما و اساتید حوزه علمیه قم به آیه اللّه خویی درباره ملاقات ایشان با فرح دیبا، آذرماه 1357.(6)
17. اعلامیه مدرسین و فضلای حوزه علمیه قم درباره راهپیمایی تاسوعا و عاشورا، آذر 1357.(7)
18. اعلامیه جمعی از اساتید و فضلای حوزه علمیه قم درباره مجلس بزرگداشت شهدای محرم سال 99، آذر 1357.(8)
19. اعلامیه جمعی از اساتید و فضلای حوزه علمیه قم درباره
1- 1. همان، ص 380.
2- 2. همان، ص 441.
3- 3. همان، ص 447.
4- 4. همان، ص 459.
5- 5. همان، ص 471.
6- 6. همان، ص 474.
7- 7. همان، ص 477.
8- 8. همان، ص 481.
راهپیمایی سراسری مردم ایران در تاسوعا و عاشورا، آذر 1357.(1)
20. اعلامیه جمعی از اساتید و فضلای حوزه علمیه قم درباره راهپیمایی بزرگداشت شهدای حوادث ایران، آذر 1357.(2)
21. اعلامیه علما و فضلای حوزه علمیه قم درباره بازگشایی موقت مغازه ها، آذر 1357.(3)
22. اعلامیه اساتید و فضلای حوزه علمیه قم درباره خلع محمدرضا شاه از سلطنت، آذر 1357.(4)
23. اعلامیه جمعی از روحانیون حوزه علمیه قم در سالگرد حمله وحشیانه به مردم قم، دی 1357.(5)
24. نامه جمعی از روحانیون حوزه علمیه قم به استادان دانشگاههای ایران و اعلام پشتیبانی از آنان، دی 1357.(6)
25. اعلامیه جمعی از علمای حوزه علمیه قم درباره روی کار آمدن دولت بختیار و اعلام عزای عمومی، دی 1357.(7)
در آستانه انقلاب
همزمان با اوج گیری نهضت امام خمینی، آیه اللّه خلخالی، آخرین تبعیدگاه خود (بندر لنگه) را در دی ماه 1357 ترک نمود و به قم
1- 1. همان، ص 488.
2- 2. همان، ص 497.
3- 3. همان، ص 505.
4- 4. همان، ص 506.
5- 5. همان، ص 518.
6- 6. همان، ص 522.
7- 7. همان، ص 532.
بازگشت. وی پس از مدت کوتاهی به پاریس رفت و مدت بیست روز در آنجا ماند و سپس با توصیه های امام خمینی به میهن بازگشت تا مقدمات آمدن حضرت امام به ایران را فراهم نماید.(1) وی در این باره می گوید:
وقتی اعلام شد حضرت امام می خواهد به ایران بیاید، شاپور بختیار دستور داد که تمام فرودگاه های ایران بسته شود تا هواپیمای حامل امام خمینی نتواند فرود آید. ما در مدرسه رفاه نزدیک مدرسه علوی جمع شدیم و تصمیم گرفتیم به عنوان اعتراض، به دانشگاه برویم و در آنجا به طور دسته جمعی متحصّن شویم... پس از ورود، به دستور آقای مطهری، این جانب تحصن را اعلام کردم.(2)
مسئولیت ها
او پس از انقلاب اسلامی در مشاغل مهمی نقش ایفا کرد که به ترتیب عبارتند از:
1. حاکم شرع دادگاه های انقلاب اسلامی (تهران)
اولین حکم او به قلم رهبر انقلاب تنها 13 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان اولین حاکم شرع، نوشته شد:
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
جناب حجت الاسلام آقای شیخ صادق خلخالی دامت افاضاته، به جناب عالی مأموریت داده می شود تا در دادگاهی که برای محاکمه متهمین و زندانیان تشکیل می شود، حضور به هم رسانده و پس از تمامیت مقدمات محاکمه با موازین شرعیه، حکم شرعی صادر کنید. روح اللّه موسوی خمینی خلخالی ضمن خاطرات آن روزها می نویسد:
1- 1. یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیه اللّه خلخالی، ص 26 مقدمه.
2- 2. همان.پس از دریافت حکم از سوی رهبر انقلاب عرض کردم: متشکرم. اما این کار، خون دارد و بسیار سنگین است. حضرت امام فرمود: برای شما سنگین نیست، من حامی شما هستم.(1)
با شروع محاکمه و اعدام ها، همان طور که انتظار می رفت، موجی از اعتراضات که بیشتر از جانب نهضت آزادی و دولت موقت بود، به سوی خلخالی سرازیر گشت. خلخالی که عرصه را بر خود تنگ دید، برای خلاصی از این بحران، خدمت حضرت امام آمد. وی در این باره می گوید:
سرانجام کاسه صبرم لبریز شد و مستقیماً خدمت امام رفتم و عرض کردم: ابراهیم یزدی می گوید که جزو شورای انقلاب است و نمی گذارد من به کارها رسیدگی کنم. او در همه کارها دخالت می کند و مانع کار ما می شود. امام فرمود: او جزو شورای انقلاب نیست و زورش هم به تو نمی رسد اگر آمد آنجا (مدرسه رفاه محل محاکمات خلخالی) یقه اش را بگیر. (سپس امام یقه مرا گرفت و گفت این جوری) و از پله ها به پایین پرت کن تا بیاید پیش من و من جواب او را می دهم.(2)
آیه اللّه خلخالی در جای دیگری می گوید:
یکی از بزرگترین مهره ها و عوامل فساد دستگاه پهلوی، امیر عباس هویدا بود. او پس از اعدام انقلابی حسنعلی منصور که توسط فداییان اسلام انجام گرفت بر سر کار آمد و به مدت نزدیک به 13 سال، نخست وزیر شاه بود. او را به دستور
1- 1. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ج 1، ص 291.
2- 2. همان، ص 361.
ازهاری ظاهراً به زندان دژبان انداختند ولی در واقع آنجا هتلی بود.(1)
خلخالی از اعدام سخت امیرعباس هویدا سخن می گوید. او معتقد است که دولت موقت و در رأس آن مهندس مهدی بازرگان از مخالفان جدّی اعدام هویدا بودند. پس از این که خلخالی 24 نفر از سران رژیم را به تدریج اعدام کرد، نوبت به محاکمه هویدا رسید که با مخالفت جدّی دولت موقت روبه رو شد. خلخالی در این باره می گوید:
آنها همگی مخالف اعدام هویدا بودند آنها دستور داده بودند برای محاکمه هویدا، مسجد زندان قصر را آماده کنند و متین دفتری، نوه دختری مصدق که به زبان فرانسه تسلط داشت به عنوان وکیل مدافع هویدا در کنار او قرار گیرد.(2)
او به سرعت مقدمات اعدام هویدا را فراهم نمود و پیش از ظهر روز اعدام، به قم رفت و از امام کسب تکلیف نمود و ایشان را از دخالت های مهدی بازرگان آگاه نمود. خلخالی می گوید:
امام به من فرمود: شما به حرف بازرگان ها گوش نکن.(3)
ساعت 3 عصر محاکمه آغاز شد. خلخالی برای این که کسی خبردار نشود، و در نتیجه دخالت کرده و محاکمه را به تأخیر بیاندازد، شگرد زیرکانه ای به کار برد.
ابتدا این که مانعی برای ورود خبرنگاران نبود ولی خروج ممنوع شد و دوم این که:
چهار پنج دستگاه تلفن وجود داشت که می شد توسط آنها با خارج تماس برقرار کرد اما من همه تلفن ها را قطع و گوشی ها را در یخچال گذاشته و در آن را قفل کردم..... هویدا در حالی که عرق می ریخت گفت: حضرت خلخالی من نمی گویم مرا اعدام نکنید ولی خواهش می کنم به مدت دو ماه اعدام مرا به تاخیر بیاندازید(1).... پس از آن (اجرای حکم) افراد مسئول به من گفتند: چه باید بکنیم؟ گفتم: درباره چه چیزی و چه کسی صحبت می کنید؟ گفتند: هویدا. گفتم: کار او تمام است، دیگر هویدایی در عالم وجود ندارد.(2)
1- 1. خاطرات خلخالی از هویدا، ص 447.
2- 2. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ج 1، ص 382.
3- 3. همان، ص 379.به این ترتیب بود که محاکمه جنجالی هویدا پایان یافت.
مهمترین افرادی که توسط وی اعدام شدند، عبارتند از:
1. امیر عباس هویدا 2. ارتشبد نعمت اللّه نصیری 3. سپهبد امیرحسین ربیعی (آخرین فرمانده نیروی هوایی شاه) 4. سرلشکر خسروداد (فرمانده هوانیروز) 5. سرلشکر حسن پاکروان (رئیس سابق ساواک) 6. سرتیپ ناجی (فرماندار نظامی اصفهان) 7. سپهبد رحیمی (رئیسس شهربانی کل کشور) 8. سپهبد هاشم برنجیان (رئیس ضد اطلاعات نیروی هوایی شاهنشاهی) 9. سپهبد ناصر مقدم (آخرین رئیس ساواک شاه).
آیه اللّه خلخالی پس از اعدام مهره های کلیدی رژیم شاه، حکم اعدام شاه و اعضای خانواده و فراریان وابسته به شاه را که به خارج فرار کرده بودند صادر نمود:
شاه مخلوع، فرح، فریده دیبا (مادر فرح)، غلامرضا پهلوی، اشرف، شاپور بختیار، ارتشبد ازهاری، شریف امامی، ارتشبد اویسی، سپهبد پالیزبان، هوشنگ نهاوندی، اردشیر زاهدی و شعبان بی مخ که از نظر ملت ایران مجرم شناخته شده اند، محکوم به مرگ اند و هر ایرانی که یکی از این افراد را در کشورهای خارجی اعدام کند، عامل اجرای حکم دادگاه محسوب خواهد شد.(1)
1- 1. همان، ص 386.
2- 2. همان، ص 387.آیت اللّه خلخالی تا پایان عمر نیز از اقدامات انقلابی خود نه تنها پشیمان نبود بلکه تأسف می خورد که ای کاش بیشتر از مهره های رژیم سابق را اعدام می کرد. او در این زمینه می گوید:
من حاکم شرع بودم و پانصد نفر از جانیان و سرسپردگان رژیم شاه را اعدام کردم و صدها نفر از عوامل غائله های کردستان و گنبد و خوزستان و شماری از عوامل اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر را هم کشتم و اکنون در مقابل این اعدام هایی که کردم نه پشیمانم و نه گله مند و نه دچار عذاب وجدانم. تازه معتقدم که کم کشتم. خیلی ها سزاوار اعدام بودند که به چنگم نیفتادند.
ترس سران رژیم شاه از آیه اللّه خلخالی
فرح در خاطرات خود، هنگامی که می خواستند از مصر به باهاما بروند، می گوید:
وقتی وارد هواپیما شدیم، محمدرضا تقاضای روزنامه کرد. میهمانداران فوراً چند نسخه روزنامه فرانسوی و انگلیسی زبان آوردند و با احترام به او تقدیم کردند. در یکی از این روزنامه ها به نقل از خبرگزاری فرانسه نوشته بودند که آیت اللّه
1- 1. همان، ج 2، ص 75.
خلخالی از نزدیکان رهبر جدید ایران که از روز پیروزی انقلاب بدون وقفه و با خستگی ناپذیری، سرگرم اعدام کارکنان و پرسنل رژیم سابق بود، دستور ترور ما را صادر کرده است. او در حکم خود نوشته بود اگر فرح، همسر خود (شاه) را بکشد او را خواهیم بخشید. وی همچنین دستور ترور شاپور بختیار، جعفر شریف امامی، هوشنگ انصاری، اردشیر زاهدی، ارتشبد اویسی، سپهبد پالیزبان، شعبان جعفری و حتی مادر عزیزم را صادر کرده بود. خلخالی گفته بود: محمدرضا شاه و همسرش و والاحضرت اشرف و مادر فرح و همدستان آنها محکوم به اعدام هستند....(1)
چند روز بعد مجله فرانسوی پاری پاچ به دستمان رسید که عکس جنازه هویدا روی جلد آن در حالی چاپ شده بود که سه جوان ریش سیاه حزب اللّهی مسلسل به دست به آن لبخند می زدند. در این مجله فرانسوی که مصاحبه با رئیس دادگاه های انقلاب به نام آیت اللّه خلخالی چاپ شده بود، آیت اللّه خلخالی که یک ملای آذربایجانی بود در این مصاحبه گفته بود، از روز پیروزی انقلاب تا کنون چهارصد نفر را اعدام کرده است. به زودی تعداد این اعدام ها از هزار نفر گذشت و نام خلخالی مترادف با وحشت و ترس گردید، به طوری که محمدرضا دستور داد مِن بعد اسم او را جلوی من نیاورید ما حتی مجلات و روزنامه ها را پیش از محمد رضا می دیدیم و تنها در صورتی که عکسی از این ملای نزدیک خمینی در آن نبود، اجازه می دادیم آن را نزد محمد رضا ببرند!(2)
مأموریت ویژه
1- 1. دختر یتیم، به کوشش احمد پیرانی، به آفرین، ج 2، ص 879.
2- 2. همان، ص 901.
آیه اللّه خلخالی، از طرف و با حکم حضرت امام، و برای آرام کردن اوضاع متشنج کردستان، راهی آن دیار شد. این بار دادگاه صحرایی تشکیل داد و در پاوه 9 نفر از مخالفان جمهوری اسلامی را اعدام کرد. سپس راهی سنندج و مریوان شد و در آنجا نیز 20 نفر را اعدام نمود. در سقز نیز 20 نفر دیگر را اعدام کرد. خلخالی در پیامی به همه گروه های ضد انقلاب اعلام کرد اگر سلاح خود را تحویل ندهند، حکم راهزنان را درباره آنها اجرا خواهد کرد.(1)
2. حاکم شرع دادگاه های انقلاب اسلامی (خوزستان)
3. سرپرست کمیته مبارزه با مواد مخدر
4. نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی در دوره اول و دوم
5. نماینده مردم استان تهران در مجلس خبرگان رهبری.(2)
خلخالی از دیدگاه امام
1. اجازه نامه
اجازه نامه ای در تاریخ 20/3/1340 در امور حسبیه و شرعیه برای آقای خلخالی صادر شده است.
به دلیل اهمیت شخصیت خلخالی از زبان حضرت امام عین نامه را می آوریم:
بسم اللّه الرحمن الرحیم
الحمد للّه ربّ العالمین و...
و بعد، جناب مستطاب قدوه الاعلام و ملاذ الانام و ثقه الاسلام آقای آقا شیخ صادق خلخالی دامت افاضاته و کثر اللّه تعالی امثاله که مدتها عمر شریف را در تحصیل علوم شرعیه و فضایل نفسانیه صرف نموده اند و بحمد اللّه به کمال علم و فضل نایل گردیده اند، از قِبَل حقیر مجازند در تصدی امور حسبیه و شرعیه که تصدی آن در عصر غیبت ولی امر _ عجل اللّه تعالی فرجه الشریف _ ار مختصات فقیه جامع الشرایط است....(1)
1- 1. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ج 2، ص 102.
2- 2. همان، ص 10.2. دفاع از اقدام خلخالی در تخریب مقبره رضا خان
امام خمینی در جمع اعضای شوراهای اسلامی کارگران ایران در تاریخ 4/4/59 ضمن دفاع از اقدام آیه اللّه خلخالی در تخریب مقبره رضا خان در شهر ری، فرمود:
چند روز پیش از این، در حضرت عبدالعظیم _ غیر آن کاری که آقای خلخالی کرد، آن مطلب صحیحی بود _ یک شیخ دیگری کیست من نمی شناسمش به اسم نماینده فلان، نماینده امام به قول خودش رفته مقبره هایی را خراب کرده... اینها یک اشخاصی هستند که یا نمی فهمند دارند چه می کنند و اگر خدای نخواسته بفهمند، اشخاصی هستند که می خواهند نهضت را به تباهی بکشند.(2)
3. دفاع از اعدام سران رژیم شاه امام خمینی در دفاع از اقدام آیه اللّه خلخالی در اعدام انقلابی سران رژیم شاه در جمع اعضای شورای عالی قضایی فرمود:
... ما می خواهیم اسلام را[پیاده] بکنیم. یکی از اینها آمده بود گریه می کرد که چرا بعضی از اینها را می کشند، نه این آخریها را، آنهایی که آقای خلخالی مثلاً می کشتند. اینها باز توجه ندارند که اسلام در عین حالی که تربیت است، یک مکتب تربیت است لکن آن روزی که فهمید قابل تربیت نیست 700 نفرشان را در یک جا، یهودی بنی قریظه را در حضور رسول اللّه می کشند، گردن می زنند به امر رسول اللّه.(1)
1- 1. صحیفه امام، ج 1، ص 58.
2- 2. همان، ج 12، ص 468.دیدگاه ها
1. فداییان اسلام
آیه اللّه خلخالی را می توان جزء معدود کسانی شمرد که در آن روزگار، حامی جدی فداییان اسلام بود. او درباره نقش فداییان اسلام می نویسد:
فداییان اسلام... خیلی با اطرافیان آقای بروجردی و دستگاه شاه مخالف بودند. آنها می خواستند به هر طریقی که شده مانع آوردن جنازه (رضا شاه) پهلوی به قم شوند ولی سرانجام جنازه پهلوی را با قطار از اهواز به قم آوردند و تلاش ما بی نتیجه ماند و پس از طواف به طرف حضرت عبدالعظیم حرکت دادند و در مقبره ای مخصوص (که ما بعد از انقلاب آن را خراب کردیم) دفن نمودند.(2)
2. نهضت آزادی و مهندس مهدی بازرگان
مخالفت خلخالی با بازرگان به این خاطر بود که آیت اللّه خلخالی، مهندس بازرگان را مبلّغ آیت اللّه شریعتمداری و شریعتمداری را مجتهد شاه می دانست و از این رو با او و اطرافیان او مخالفت می ورزید.
1- 1. همان، ج 13، ص 49.
2- 2. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ج 1، ص 41.
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با این گروه به شدت مخالف بود. او در علت ضدیت خود با این گروه می گوید:
زیرا نهضت آزادی و پشت سر آنها جبهه ملی قصد داشتند که امام را مانند آقای کاشانی محاصره کنند و دست ما را از دامن ایشان کوتاه نمایند.(1)
او در روز 12 بهمن 57 نیز همان طور که خود می گوید، مانع نزدیکی زیاد افراد این گروه با حضرت امام شد. او در این باره می گوید:
آقای صباغیان و آقای ابراهیم یزدی نیز می خواستند با حاج احمد آقا سوار (ماشین رهبر انقلاب) شوند اما من به مرحوم حاج مهدی عراقی گفتم که نگذارد اینها سوار شوند. امام هم در حالی که سوار ماشین شده بود، به این صحنه نگاه می کرد. در نهایت نگذاشتیم که آن دو با امام سوار شوند.(2)
آثار
آیه اللّه خلخالی همپای مبارزات سیاسی، آثار قلمی نیز تألیف نمود که عبارتند از:
1. تاریخچه هنر و عرفان، 3 جلد. 2. دماء ثلاثه. 3. رساله فی النیّه. 4. النّکاح فی شرح شرایع الاسلام. 5. زاد المعاد فی احکام الجهاد. 6. القضاء فی شرح شرایع الاسلام. 7. تقریرات دروس فقه و اصول امام خمینی. 8. خاطرات در تبعید، 2 جلد. 9. تاریخچه خلیج فارس. 10. لغات سیاسی قرآن. 11. خاطرات آیه اللّه خلخالی. 12. ایّام انزوا. 13. حاشیه بر عروه الوثقی.(3) 14. کوروش دروغین و خیانتکار. 15. رساله
1- 1. همان، ص 274.
2- 2. همان، ص 275.
3- 3. یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیه اللّه خلخالی، ص 29 مقدمه.
توضیح المسائل.
فرزندان
آیه اللّه خلخالی در سال 1329 ش. با خانم صدیقه رسولی، دختر آیه اللّه حاج آقا حسین رسولی محلاتی، روحانی و امام جماعت محله امام زاده قاسم تهران، ازدواج نمود. ثمره این ازدواج سه پسر و پنج دختر به نام های: مهدی، محمد، مسعود، ملیحه، منیره، مریم، فاطمه و فریده می باشد.(1)
رحلت
شیخ صادق خلخالی روزی از روی شجاعت و عدم ترس از مرگ گفته بود:
بدترین مرگ ها، مرگ در رختخواب است. مرگ باید در میدان جنگ و در راه اسلام باشد. من نمی خواهم در رختخواب بمیرم.(2)
سرانجام آیه اللّه خلخالی پس از عمری مجاهده و تلاش در راه اعتلای انقلاب اسلامی و نهضت امام خمینی، روز پنج شنبه ششم آذر سال 1382 در 77 سالگی، دار فانی را وداع گفت. پیکر وی پس از تشییع باشکوه، در صحن مطهر حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام در حجره کنار شهید مفتح، به خاک سپرده شد.
1- 1. همان، ص 9 مقدمه.
2- 2. خاطرات آیه اللّه خلخالی، ج 2، ص 160.
