امام کاظم (صلواتُ اللهِ و سلامُه عليهِ) : زراعت در زمين هموار مى رويد، نه بر سنگ سخت و چنين است كه حكمت، در دل هاى متواضع جاى مى گيرد نه در دل هاى متكبر.[*]
«تکبّر» در لغت؛ به معنای خود برتر بینى است و در اصطلاح به صفت رذیله گفته می شود که شخص با اعتقاد بر برتری بر دیگری خود را از غیر برتر و ارجمندتر بداند به تعبیر دیگر تکبر همان اظهار خود برتر بینی است[1]
علمای اخلاق از تکبر به عنوان « ام الفساد» یاد نموده اند و آن بدلیل مفسده ای است که در آن نهفته است، تکبر می تواند سالها عبادت را در یک آن فاسد نموده و عملی را که برای رضایت خداوند انجام شده را بی ارزش و تباه نماید و حتی طبق آیه «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ؛ و (یاد کن) هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده و خضوع کنید!» همگی سجده کردند؛ جز ابلیس که سر باز زد، و تکبر ورزید، (و به خاطر نافرمانی و تکبرش) از کافران شد.»[2] می تواند موجب کفر در برابر ذات اقدس پروردگار گردد.
امیرالمومنین امام علی (علیه السلام) نیز در خطبه قاصعه با بیانی زیبا به خلقت حضرت آدم (علیه السلام) و تکبر شیطان اشاره و آن را مایه عبرت برای همگان می داند و می فرماید : «فَاعْتَبِرُوا بِمَا کَانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِإبْلِیسَ، إذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ، وَ جَهْدَهُ الْجَهِیدَ، وَ کانَ قَدْ عَبَدَ اللَّهَ سِتَّةَ آلافِ سَنَةٍ لا یُدْری أَمِنْ سِنِی الدُّنْیا أَمْ سِنِی الْآخِرَةِ عَنْ کِبْرِ ساعَةٍ واحِدَةٍ، پس، از آن معاملت که خداوند با ابلیس کرد عبرت گیرید. آن همه اعمال نیکویش را باطل گردانید و آن همه سعی و کوشش او را بی ثمر ساخت. ابلیس شش هزار سال خدا را عبادت کرد ..... ولی یک ساعت تکبر ورزید (و آن را تباه ساخت)»[3]
اینک که با تعریف و برخی آثار تکبر آشنا شدیم به نقطه عکس تکبر و ضد صفت کبر یعنی «تواضع» می پردازیم، که آن عبارت است، شکسته نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و لازمه آن، رفتار و گفتاری است که دلالت بر احترام بر دیگران دارد.[4] که قرآن در مورد بندگان متواضع می فرماید : «وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی‌تکبّر بر زمین راه می‌روند؛ و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام می‌گویند (و با بی‌اعتنایی و بزرگواری می‌گذرند)»[5]
طبق این آیه، بندگان خاص خداوند کسانی هستند که با آرامش و بی تکبر بر زمین راه می روند و البته در برابر جاهلان و سخنان نابخردانه با بی اعتنایی و بزرگواری رفتار می نمایند و باید دانست همانگونه که تکبر از خطرناکترین رذایل اخلاقی محسوب می شود، تواضع یکی از مهمترین فضایل اخلاقی است که موجب تکامل عقل و دریافت حکمت می گردد که امام كاظم (عليه السلام) در این باب می فرماید : « زراعت در زمين هموار مى رويد، نه بر سنگ سخت و چنين است كه حكمت، در دل هاى متواضع جاى مى گيرد نه در دل هاى متكبر؛ خداوند متعال، تواضع را وسيله عقل و تكبر را وسيله جهل قرار داده است.»[6]
پی نوشت:
[*]. تحف العقول، ص ۳۹۶
[1]. لسان العرب، ج15، ص327
[2]. بقره، آیه 34، ترجمه آیت الله مکارم
[3]. نهج البلاغه، خطبه قاصعه
[4]. معراج السعاده، فصل تواضع ص237
[5]. فرقان آیه 63، ترجمه آیت الله مکارم
[6]. تحف العقول ص 396
--------------------------------
مطالعه بیشتر در:
تکبر
نکته: برای دانلود و دیدن تصویر در اندازه اصلی روی آن کلیک کنید
مطالب مرتبط
