تاثیر رهبری دانش بر فرهنگ ایمنی/ بخش اول

خلاصه
تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر رهبری دانشی بر فرهنگ ایمنی کارکنان نمایندگی های مجاز ایران خودرو در استان اردبیل انجام شده است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی است و از نظر گردآوری داده ها از نوع تحقیق پیمایشی می باشد و  همچنین از نظر تحلیل داده ها از نوع همبستگی محسوب می شود. حجم نمونه آماری برای این پژوهش، بر اساس فرمول نمونه گیری کوکران 125 نفر از کارکنان کارکنان نمایندگی های مجاز ایران خودرو در استان اردبیل تعیین گردید. برای جمع آوری اطلاعات از برسشنامه استاندارد استفاده شده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از  نرم افزار spss مورد استفاده قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات تحقیق از روش های آمار استنباطی و رگرسیون استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که رهبری دانش بر فرهنگ ایمنی تاثیر معناداری دارد.
کلید واژه ها: رهبری دانشی، فرهنگ ایمنی، ایران خودرو

1. مقدمه
امروزه سازمانها و به ویژه شرکتها و صنایع، به دلیل ماهیت عصری که در آن به سر میبرند، تفاوتهای بسیار زیادی را با سازمانهای گذشته دارند. تئوریها و تحقیقات رهبری با وجود اهمیت برای سازمانها، گذشته طولانی دارند، ولی اخیراً بیان نقش رهبری در مدیریت دانش شروع شده است رهبری دانش[1] یعنی رهبری یعنی توانایی اعمال نفوذ بر گروه، در جهت تأمین هدف(رابینز[2]،1389).
با اینکه نخستین پژوهش درباره رهبری در سال 1904 منتشر شد، اما مهمترین حرکتهای این جنبش در طول جنگ جهانی اول به وقوع پیوست(روشه[3]،1391،ص14). رهبری به متحول کردن و برانگیختن انسانها مربوط میشود و مخصوصاً در مدیریت سازمانهای آموزشی از حساسیت خاصی برخوردار است(میرکمالی،1389).
بررسی متون و نوشته های رهبری پیشنهاد میکند که مدیریت اطلاعات و دانش بر عملکردهای رهبری اهمیت دارند. رویکردهای مختلف مطالعه رهبری تأکید دارند که مدیریت دانش و مطالعات و دانش تصاحب شده به وسیله رهبران برای تحقق کارکردهای سازمانی اهمیت دارد(لاشمن و پرینت[4]،2008). رهبران سازمانها میتوانند بر فرایندهای انتقال دانش مؤثر باشند. دانش یک دارایی حیاتی و عامل موفقیت در محیط است و در دو بعد خلق میشود: عینی و ضمنی(نورسی[5]،2010) دانش عینی را میتوان با داده ها به طور گسترده انتقال داد و در شکلهای نوشتاری و گفتاری تسهیم نمود. دانش ضمنی، تا حدودی یا کاملاً نیمه آگاهانه است و جدا کردن آن از دارایی انسانی مشکل است نظر به اینکه رهبری دانش بر تولید، کاربرد و تسهیم یادگیری و دانش و اندیشه در سازمان تأکید دارد اما در بیان متغیر دیگر این پژوهش که  فرهنگ ایمنی می باشد اصطلاح فرهنگ ایمنی برای اولین بار در سال1987 در گزارش هسته ای درباره فاجعه چرنوبیل به کار رفت. بعد از آن سال، سوالاتی درباره حوادث بزرگ مانند آتش سوزی کینگ کروس و پایپر آلفا در مورد نقایص ساختار سازمانی و سیستمهای مدیریت ایمنی مطرح شد که بدین وسیله اهمیت فرهنگ ایمنی برجسته تر شد(داگلاس و همکاران[6]،2007).
فرهنگ یک سازمان آهنگ انجام هر کاری در عرصه ایمنی را مینوازد. در یک فرهنگ ایمنی مثبت، خود فرهنگ فضایی را ایجاد میکند که در آن هر آنچه که مربوط به ایمنی است مهم محسوب میشود(نصیری و همکاران،2007). داشتن فرهنگ ایمنی مطلوب خواسته تمام سازمانها و حتی جوامع انسانی میباشد اگر ایمنی به وسیله تمام کارکنان به عنوان یک ارزش کلیدی در سازمان درک شود فرهنگ ایمنی آشکارمی گردد(اصغری و همکاران،1392). فرهنگ ایمنی یک ساختار پیچیده ای در سازمان است که شامل نگرش ها، ارزش ها و رفتار ایمنی اعضای یک سازمان می باشد که اکثر آنها به طور بالقوه قابل تغییر هستند و با رفتار واقعی حادثه ساز در ارتباط هستند ایجاد فرهنگ ایمنی به وسیله تغییر انگیزه های افراد بدون توجه به جنبه های شغلی و سازمانی و یا تغییر رفتار افراد بدون توجه به انگیزه های آنها و سیستم های سازمانی و نیز تغییر سیستم ها بدون در نظر گرفتن به هم کنش عوامل روانشناختی رفتاری و سازمانی  محکوم به شکست خواهد بود(حیدری،2001).
لذا در این پژوهش با بررسی تاثیر رهبری دانش بر فرهنگ ایمنی کارکنان در سازمانها و بیشتر نمایشگاه های مجاز ایران خودرو که مورد مطالعاتی این پژوهش می باشد به اینکه آیا رهبری با دانش می تواند روند بهبودی در یادگیری مشارکتی داشته باشد؟ این تاثیرها چگونه خواهد بود که بامطالعه این پژوهش روندهای تاثیرپذیری هر یک از متغیرها و ابعاد آن مشخص خواهد شد.

2. ادبیات نظری
رهبری دانش
با اینکه نخستین پژوهش درباره رهبری در سال 1904 منتشر شد، اما مهمترین حرکتهای این جنبش در طول جنگ جهانی اول به وقوع پیوست. نخستین نیرو در اثربخشی سازمانها در رهبری نهفته است(دفت[7]،1392، ص 592).
رهبری[8] یکی از قدیمی ترین پدیده های جوامع بشری محسوب می شود. اگر رهبری نوعی هدایت و نفوذ در رفتار دیگران باشد، می توان گفت از روزی که خداوند بشر و عالم را آفرید، رهبری و هدایت همراه آن نمایان شده است(ابراهیمی، 382). خداوند از زبان حضرت موسی(علیه السلام) در قرآن می فرماید:«پروردگار ما همان کسى است که به هر موجودى آنچه لازمه آفرینش او بوده است داده، و سپس او را در مراحل هستى رهبرى و هدایت فرموده است»(سوره طه، آیه 50).
پس، رهبری همواره با انسان همراه بوده است(پارکر و همکاران[9]،2014). همچنین یکی از جلوه های عملی نفوذ اجتماعی، موضوع رهبری است. جامعه در همه جا به دنبال مدیران بالقوه و افرادی که دارای توان رهبری و اداره کردن باشند، می گردد(ربانی خوراسگانی و همکاران،1387، ص48).
نخستین دیدگاه ها درباره رهبری را می توان در یک متن چینی با عنوان برنامه که احتمالاً در سال 1120 قبل از میلاد نوشته شده است، یافت. این متن رهبری خوب را مستلزم داشتن قواعد روشنی می داند که مبتنی بر محیط و با توجه به شرایط، با مهربانی یا با قدرت اعمال می شود، همچنین اعلام می کند که رهبران باید نمونه در عمل باشند(ریندووا و استار بورک[10]،۱۹۹۷،ص۱۴۴). اما بحث رهبری سازمان ها به صورت علمی همانند دیگر مباحث از تیلور و تلاش های وی شروع شد. از سالهای دهه 1920 و اوایل دهه 1930 نهضت روابط انسانی بتدریج جانشین روش علمی تیلور شد.
در حالی که مدیران در حال دستیابی و حرکت به سمت اهداف سازمانی می باشند، رهبران می باید اهدف جدیدی را طراحی نمایند. اهداف قدیمی را از بین ببرند و عملکردهای جدیدی را به مرحله ی اجرا درآورند. رهبری یکی از قدیمی ترین پدیده های جوامع بشری محسوب می شود. اگر رهبری را نوعی هدایت و نفوذ در رفتار دیگران بدانیم، می توانیم بگوییم از روزی که خداوند بشر و عالم را آفرید، رهبری و هدایت نیز آشکار گشت. پس رهبری، هم در عالم انسانی و هم در عالم خلقت و طبیعت، قابل مشاهده می باشد(دهکردی و جوکار،1386،ص297). رهبران چه می گویند، و رهبران آنچه را که انجام می دهند را می گویند، اغلب بینش حیاتی به فردی، گروه، و مسائل سازمانی را فراهم می کند(بلی و کوهلز[11]،2014).
مدارک مهمی وجود دارد که رهبری را یک فعالیت با اهمیت در سازمانهای موفق تبیین می کند. در واقع رهبری گوهر مدیریت است و یکی از وظایف اساسی مدیران در دانش مدیریت(رهبری) است که باید همراه با سایر وظایف به منصه ظهور برسد(سیادت و همکاران،1387،ص48).
واترسون و کالدول[12](2010) بیان می دارد که توسعه ظرفیت رهبری به منظور بهبود کیفیت، انعطاف پذیری و رقابت سازمانی بوده که هدف فراگیر طرح های استراتژیک اخیر در سراسر سیستم های عمومی است(بار و سالت مارش[13]،2014).در این بخش به مفهوم رهبری، مدل های، فلسفه رهبری و سبک های رهبری به اختصار پرداخته شده است.