آیت الله سیدمحمدباقر خوانساری معروف به صاحب روضات، طبق آنچه خود در وصیت نامه اش آورده است در روز دوشنبه ۲۲ ماه صفر سال ۱۲۲۶ ق (۱۱۸۹ ش) در شهر خوانسار و در خاندان بزرگ دانش و تقوا دیده به جهان گشود. پدرش میرزا زین العابدین نام داشت که از دانشمندان و فقیهان مشهور خوانسار و اصفهان بود.
آیت الله خوانساری پس از تحصیل در ایران و عراق به اصفهان بازگشت و زعامت شیعه را برعهده گرفت. در مدت زندگی خویش شاگردان بسیاری تربیت کرد و آثار و تالیفات گوناگون بر جای گذاشت.
مهمترین اثر وی روضات الجنات است کرد که یکی از شاهکارهای رجالی تاریخی و ادبی بشمار می رود و همواره مرجع محققان و پژوهشگران بوده است. وی نویسنده ای بسیار توانا بود و اشعاری نیز از وی خصوصا در مدح اهل بیت علیهم السّلام برجای مانده است. ایشان سرانجام در ۱۳۱۳ ق (۱۲۷۴ ش) در اصفهان وفات نمود و طبق وصیتش در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.
القاب
آیت الله سید محمد باقر خوانساری دارای القاب متعددی است. وی چون در خوانسار متولد شده است، منتسب به خوانساری است. وی بعد از هجرت به اصفهان سکونت در محله چهار سوی، به تدریج در بین مردم اصفهان به سید محمد باقر چهار سویی یا چهار سوقی معروف شد. چهار سو محله ای است معروف در اصفهان، که آن را چهار سوی شیرازیان یا چهار سوی شیرازی ها می گویند.
وی علاوه بر القاب مذکور، به جهت سکونتش در اصفهان به اصفهانی و به جهت انتسابش به امام موسی کاظم علیه السّلام به موسوی نسبت یافته است. مهم ترین لقب ایشان، صاحب روضات الجنات است که برگرفته از نام مهم ترین اثر اوست.
نسب و خاندان
خاندان سید محمد باقر به روضاتی یا روضاتیان شهرت دارند. این خاندان، که نسبشان به امام کاظم علیه السّلام می رسد از گسترده ترین خاندان های روحانی شیعۀ امامی به شمار می آیند.
جد اعلای سید محمد باقر، فقیه اصولی، " سید حسین خوانساری " نویسنده حواشی معروف بر شرح لمعه است. وی فرزند آیت الله میرزا ابوالقاسم جعفر مشهور به میر کبیر بود. از زمان میرزا ابوالقاسم کبیر تا عصر حاضر همواره چهره های برجسته ای از آنان در شمار عالمان دین بوده اند. آیت الله سید ابوالقاسم خوانساری دارای تالیفات متعدد است و از سید بحرالعلوم اجازه اجتهاد گرفته است.
پدر سید محمد باقر، "میرزا زین العابدین" نیز از دانشمندان و فقیهان مشهور خوانسار و اصفهان بود که دارای آثار ارزشمند فراوانی است، از جمله: شرح اصول المعالم، شرح زبده شیخ بهایی و رساله هایی به نام قواعد عربیت،اجماع ، تداخل اسباب، تعارض حقیقت مرجوحه با مجاز راجح، نیت ، احباط و تکفیر، نوادر احکام، و نیز چند تعلیقه بر کتاب های علما از او به جای مانده است.
جد اعلای این خاندان به هنگام فتنه افغان در حدود ۱۱۳۵ ق (۱۱۰۱ ش) به ناچار از اصفهان به خوانسار کوچ کرد و در آنجا اقامت گزید و به همین دلیل فرزندان وی که تا مدتی در خوانسار می زیستند در دوره ای به خوانساری شهرت یافتند.
میرزا زین العابدین پدر سید محمد باقر به همراه وی به اصفهان بازگشت و در محله چهار سوی شیرازی ها سکونت گزید و از همین روی اعقاب وی به چهار سوقی (یا چهار سویی) شهرت یافتند.
اعقاب و فرزندان
سید محمد باقر خوانساری، ۳ دختر و هشت فرزند پسر داشت که فرزند هفتم وی در کودکی درگذشت. پس از درگذشت این عالم بزرگوار به مرور زمان این خاندان به صاحب روضات و فرزندان بزرگوارش به «سادات روضاتی» معروف گشتند. فرزندان و بیشتر نوادگان صاحب روضات الجنات، اهل علم و فضل و تالیف و تصنیف در رشته های گوناگون فقهی، اصولی، حدیثی، و غیره بودند.
پنج پسر وی از دانشمندان مشهور اصفهان و نجف و دو پسر دیگر از بزرگان و معتمدان شهر اصفهان بودند. فرزندان عالم ایشان عبارتند از: میرزا مهدی، میرزا مسیح، میرزا احمد، میرزا عطاءالله و میرزا هدایت الله میرزا محمد مسیح و میرزا احمد از برجسته ترین و مشهورترین فرزندان او در فضل و دانش بودند.
میر محمد حسین، میرزا مجتبی روضاتی و میرزا جلال الدین روضاتی فرزند میرزا مسیح و میرزا حسن چهار سوقی از نوادگان ایشان هستند.
مدارج تحصیلی
دوران کودکی و نوجوانی سید محمد باقر در زادگاهش (خوانسار)، در فراگیری علوم مقدماتی حوزه نزد پدر و همانطور که خود اشاره داشته نزد جدش ابوالقاسم جعفر بن حسین خوانساری سپری شد. دیری نپایید که پس از وفات جدش همراه با پدر بزرگوارش به اتفاق خانواده اش برای همیشه، ساکن اصفهان گردید و به تحصیل علوم دینی اشتغال پیدا کرد. او نزد دانشمندان بزرگ و کار آزموده و طراز اول اصفهان شاگردی کرد و در مکتب درس بزرگانی چونشیخ محمد تقی اصفهانی (ایوانکی)، نویسنده حاشیه بر معالم، سید صدرالدین عاملی ، حاج محمد ابراهیم کرباسی نویسنده اشارات، سید حسن مدرس ، سید محمد پسر عبدالصمد شهشهانی و محمد باقر شفتی معروف به حجت الاسلام و نیز پدر بزرگوارش شرکت کرد.
خوانساری تحصیلاتش را در خوانسار، نزد جدش آغاز کرد، و در اصفهان نزد محمد باقر شفتی و در کربلا نزد سید ابراهیم موسوی قزوینی شاگردی کرد.
← هجرت به عراق
سید محمد باقر خوانساری در راه تحصیل علوم دینی، به درجات عالی رسید. از این رو، او از استوانه های علم و تقوا در اصفهان محسوب می شد، ولی او این حد از علم را کافی ندانست و برای تکمیل یافته های علمی خود، در سال ۱۲۵۳ ق (۱۲۱۶ ش) به نجف اشرف هجرت کرد و در درس خارج آیات عظام سید ابراهیم موسوی قزوینی نویسنده ضوابط الاصول، محمد حسن نجفی ، فرزند شیخ باقر نویسنده جواهر الکلام و دیگر استادان برجسته آن عصر، شرکت کرد و تحصیل علوم اسلامی را به سر حد کمال رساند و به درجه اجتهاد و استنباط احکام شرعی رسید.
او در علوم ادبی، تاریخ و سخن سرایی، تخصص داشت و به دو زبان عربی و فارسی تسلطی تام و احاطه ای عظیم پیدا کرد و در شرح حال رجال و علمای شیعه و سنی اطلاعات فراوان داشت.
سید محمد باقر با استادش سید ابراهیم موسوی قزوینی، صاحب ضوابط الاصول موافقت و مؤانستی شایسته داشت، به طوری که حتی پس از مراجعت به اصفهان، میان آنها نامه نگاری برقرار بود.
اساتید
آیت الله خوانساری علاوه بر این که راویان حدیث را می شناخت و بر احوال آن ها آگاهی فوق العاده داشت، خود نیز راوی حدیث بود و از بزرگان و مشایخ فراوانی نقل حدیث کرده است. نام اساتید وی و نیز بعضی از مشایخی که وی از آن ها اجازه نقل روایت داشته و از آن ها روایت نقل کرده است، عبارتند از:
۱. شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر
۲. سید ابراهیم موسوی قزوینی
۳. سید صدرالدین عاملی
۴. سید محمد باقر شفتی (حجت الاسلام)
۵. زین العابدین خوانساری (پدرش)
۶. شیخ محمد تقی اصفهانی
۷. حاج محمد ابراهیم کرباسی
۸. سید محمد پسر عبدالصمد شهشهانی
۹. محمد، فرزند شیخ علی، فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء
۱۰. شیخ قاسم، فرزند محمد، فرزند علی، فرزند قاسم نجفی، نویسنده کنزالاحکام فی شرح شرایع الاسلام
۱۱. سید محمد باقر شفتی، معروف به حجت الاسلام
۱۲. سید ابراهیم قزوینی، نویسنده ضوابط الاصول
۱۳. سید میرزا زین العابدین خوانساری اصفهانی
۱۴. میر سید حسن مدرس
۱۵. سید اسدالله، فرزند حجت الاسلام سید محمد باقر شفتی رشتی
۱۶. محمد باقر، فرزند شیخ محمد تقی، نویسنده حاشیه بر معالم
۱۷. سید جعفر (جدش)
۱۸. محمد ایوانکی بید آبادی
مرجعیت و زعامت امور دینی
آیت الله سیدمحمد باقر خوانساری از پدر و برخی بزرگان و استادانش اجازه روایت و اجتهاد گرفت. بر مسند تدریس، قضاوت و فتوا تکیه زد و ریاست علمی و مذهبی در اصفهان به او منتهی می شد و حوزۀ درسش محل استفاده اهل فضل بود. وی در فقه ، اصول و سایر علوم اسلامی، از همه هم شاگردی های خود گوی سبقت و برتری را ربود تا جایی که ۹ نفر از بزرگان و فرزانگان جهان تشیع به او اجازه اجتهاد و روایت دادند.
پس از کسب مدارج والای دانش و فضل به اصفهان مراجعت کرد و زعامت دینی آن سامان را عهده دار شد. ایشان با سکونت در محله چهارسوی اصفهان بتدریج در میان مردم به سید محمد باقر چهارسویی یا چهارسوقی معروف گردید و با تکیه بر مسند تدریس، شاگردان زیادی در فقه و اصول ، حدیث، درایه و رجال پرورش داد.
شاگردان
آیت الله سیدمحمد باقر خوانساری به تدریس اصول، حدیث، درایه، و رجال پرداخت و شاگردان زیادی را پرورش داد.
مهمترین شاگردان او عبارتند از:
۱. سیدمحمد کاظم یزدی
۲. شیخ الشریعه اصفهانی
۳. سید محمد باقر درچه ای
۴. سیدابوتراب خوانساری
۵. شیخ هادی تهرانی
همچنین بسیاری از افرادی که از صاحب روضات الجنات نقل حدیث کرده اند از شاگردان وی می باشند:
۱. شیخ قاسم، فرزند محمد نجفی، نویسنده کنز الاحکام
۲. شیخ فتح الله، مشهور به الشریعه اصفهانی
۳. میرزا محمد، فرزند عبدالوهاب همدانی، مشهور به امام الحرمین
۴. شیخ خلیل، فرزند جعفر مازندرانی
۵. میرزا عبدالغفار، فرزند سید حسین حسینی تویسرکانی
۶. سید محمد کاظم طباطبایی یزدی،
۷. سید ابو تراب عبدالعلی خوانساری، نویسنده سبل الرشاد فی شرح نجاة العباد
۸. علامه سید محمد باقر درچه ای
۹. شیخ هادی، فرزند محمد امین تهرانی، نویسنده محجة العلماء
۱۰. منیر الدین بروجردی
۱۱. ملا محمد حسین فارسی کرمانی
۱۲. سید محمد جعفر، فرزند میر سید علی حسینی
۱۳. میرزا اسدالله، فرزند علامه میرزا محمد تقی یزدی
۱۴. سید میرزا علی اصغر، فرزند میرزا محمد جعفر حسینی اصفهانی
۱۵. سید محمد اسماعیل، فرزند سید محمد شریف قائینی خراسانی
۱۶. میرزا عبدالرحیم کرباسی
۱۷. شیخ احمد، فرزند محمد جواد حسین آبادی
۱۸. سید محمد جواد دهکردی
۱۹. میرزا حسن همدانی
۲۰. سید مهدی کرمانی
۲۱. محمد حسن، فرزند محمد ابراهیم عراقی سلطان آبادی
۲۲. عبدالکریم ادیب سودانی دستگردی اصفهانی
۲۳. میرزا محمد جعفر، فرزند میرزا محمد حسین سدهی اصفهانی
۲۴. میرزا حیدر علی، فرزند محمد حسین سدهی اصفهانی
۲۵. میرزا علی محمد سدهی اصفهانی
۲۶. میرزا مهدی، فرزند محمد باقر خوانساری، نویسنده شرح الفیه الفقه و الرساله العلمیه
۲۷. میرزا مسیح، فرزند میرزا محمد باقر موسوی خوانساری
۲۸. میرزا احمد، فرزند میرزا محمد باقر موسوی خوانساری
۲۹. میرزا هدآیت الله، فرزند میرزا محمد باقر موسوی خوانساری
۳۰. میرزا عطاءالله، فرزندش
۳۱. میرزا جلال الدین روضاتی ، فرزند میرزا مسیح
۳۲. میرزا احمد همدانی
۳۳. ملا محمد حسین، فرزند ملا محمد باقر اردکانی
۳۴. حاج منیر الدین اصفهانی
۳۵. میرزا بدیع درب امامی
ادامه دارد...
مطالب مرتبط
