مقدمه

آخرت به معناى جهان واپسين و عالم بعد از دنياست. واژه آخرت برگرفته از ريشه  ا خ - ر و مؤنث آخر به معناى پايان و در برابر اول است.

قرآن كريم زندگى انسان را به دو بخش پايان پذير و جا.دان تقسيم و از اولى، به الدنيا و الاولى و از دومى، به الاخرة و اليوم الاخر تعبير كرده است.

واژه آخرت به معناى عالم بعد از دنيا، 113 بار در قرآن ذكر شده است (1) :

نه بار صفت يا مضاف اليه  دار، مانند: و ان الدار الاخرة لهى الحيوان (2)  و  ولدار الاخرة خير (3) ، يك مورد صفت النشأة: ينشى النشاة الاخرة (4) ؛ پنج بار در برابر الاولى، مانند: فلله الاخرة و الاولى (5) ؛ 48 مورد در برابر الدنيا، مانند: ربنا ءاتنا فى الدنيا حسنة و فى الاخرة حسنة (6) ؛ و 26 بار صفت يوم، مانند: ءامنا بالله و باليوم الاخر (7) . در مواردى نيز واژه آخرت به تنهايى به كار رفته است، مانند: اولئك الذين اشتروا الحيوة الدنيا بالاخرة (8) . لفظ آخرت در اين گونه موارد، از آن جهت مؤنث آمده كه يكى از واژه هاى الدار، الكرة(9) ، النشأة(10) يا الحياة(11) موصوف مقدر آن است و چون موصوف مؤنث بوده، صفت به تبع آن مؤنث استعمال می گردد.

آيات فراوانى از قرآن، در مورد عالم آخرت به بحث پرداخته است؛ به طورى كه گفته شده، حدود دو هزار آيه در قرآن به نحوى بر آن جهان دلالت دارد (12).

مباحث گوناگون موضوع آخرت را در قرآن كريم، از واژه هاى فراوانى مانند برزخ، بعث، حشر، نشر، صراط، قيامت، ميزان، يوم الدين، يوم الفرقان، يوم الحسرة، يوم الحساب و ده ها واژه ديگر می توان استفاده كرد، زيرا هر يك از اين واژگان به يكى از مراحل جهان آخرت، يا به خصوصيتى از آن جهان اشاره دارد؛ ولى با توجه به اين كه در واژه آخرت تقابل با جهان نخستين (دنيا) نهفته - چنان كه در قرآن نيز در موارد متعدد، دنيا و آخرت در كنار هم قرار گرفته است - مناسب تر است در موضوع آخرت، به مسائل كلى مربوط به آن جهان پرداخته شود. از آن جا كه اين گونه بحث ها در قرآن بيشتر با دو واژه آخرت و يوم الاخر بيان شده، كوشيده ايم از واژه هاى ديگر جز در عنوان تفاوت هاى دنيا و آخرت - كه به تبيين حقيقت آخرت می پردازد - و منازل و مراحل آخرت - كه در آن چاره اى جز استفاده از آيات مشتمل بر واژه هاى ديگر نيست - كمتر استفاده شود و بيشتر به آياتى پرداخته شود كه در بردارنده يكى از دو واژه مزبور باشند، بنابراين به مبحث  قيامت و حوادث دهشتناك آن - كه با فروپاشى اين جهان مقارن است - هم چنين موضوع معاد و استدلال هاى عقلى و نقلى در اثبات آخرت و نيز پاسخ به شبهات درباره آن جهان، به تفصيل پرداخته نمی شود.

برخى، از تعبير قرآن درباره جهان ديگر، به اليوم الاخر و آخرت، استفاده كرده اند كه حيات انسان بلكه دوره جهان، در مجموع دو دوره تقسيم می شود و هر دوره را به عنوان يك روز بايد شناخت: يكى، روز و دوره اى كه اول است و پايان می پذيرد (دنيا) و ديگر، روز و دوره اى كه آخر است و پايان نمی پذيرد (آخرت)؛ هم چنان كه در برخى آيات از زندگى دنيوى به اولى و از حيات اخروى به آخرت تعبير شده است (13) .

على خراسانى  

---------------------------------------------

1 - ر.ك: المعجم المفهوس، أ خ ر.
2 - عنكبوت، آيه 64.
3 - يوسف، آيه 109.
4 - همان، آيه 20.
5 - نجم، آيه 25.
6 - بقره، آيه 201.
7 - همان، آيه 8.
8 - همان، آيه 86.
9 - محمع البيان، ج 1، ص 123.
10 - تفسير صدر المتألهين، ج 1، ص 303.
11 - التفسير الكبير، ج 28، ص 303.
12 - معارف قرآن، ص 482.
13 - مجموعه آثار (زندگى جاويد يا حيات اخروى)، ج 2، ص 502. 

Share