در ذكر شمّه اى از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت سلام اللَّه عليهم راجع به ترغيب حضور قلب.
و ما در اين جا به ترجمه متن بعضى از روايات اكتفا مى كنيم:
از حضرت رسول ختمى صلّى اللَّه عليه و آله روايت است كه عبادت كن خداى تعالى را چنانچه گويا او را مى بينى؛ و اگر تو او را نمى بينى او تو را مى بيند(75).
از اين حديث شريف استفاده دو مرتبه از مراتب حضور قلب مى شود:
يكى، آنكه سالك مشاهِد جمال جميل و مستغرق تجلّيات حضرت محبوب باشد به طورى كه جميع مسامع قلب از ديگر موجودات بسته شده و چشم بصيرت به جمال پاك ذى الجلال گشوده گرديده و جز او چيزى مشاهده نكند. بالجمله، مشغولِ حاضر باشد و از حضور و محضر نيز غافل باشد.
و مرتبه ديگر، كه نازلتر از اين مقام است، آن است كه خود را حاضر محضر ببيند و ادب حضور و محضر را ملحوظ دارد. جناب رسول اكرم فرمايد: اگر مى توانى از اهل مقام اوّل باشى عبادت خدا را آن طور بجا آور، و الّا از اين معنا غافل مباش كه تو در محضر ربوبيّتى. و البته محضر حق را ادبى است كه غفلت از آن از مقام عبوديّت دور است. و اشاره به اين فرموده است. در حديثى كه جناب ابو حمزه ثمالى رضي اللَّه عنه نقل مى كند، مى گويد: ديدم حضرت على بن الحسين سلام اللَّه عليهما را كه نماز مى خواند. عباى آن حضرت از دوشش افتاد. آن را راست و تسويه نفرمود تا آن كه از نماز فارغ شد. سؤال كردم از سببش، فرمود: واى بر تو، آيا مى دانى در خدمت كى بودم (76)؟
و نيز از حضرت رسول صلّى اللَّه عليه و آله منقول است كه دو نفر از امّت من به نماز مى ايستند در صورتى كه ركوع و سجودشان يكى است و حال آن كه ميان نماز آنها مثل ما بين زمين و آسمان است (77).
و فرمودند: آيا نمى ترسد كسى كه صورت خود را در نماز برمى گرداند صورت او چون روى حمار شود.(78)
و فرمودند: كسى كه دو ركعت نماز بجا آورد و در آن به چيزى از دنيا متوجّه نشود، خداى تعالى گناهان او را مى آمرزد(79).
و فرمودند: بعضى از نمازها قبول مى شود نصفش يا ثلثش يا ربعش يا خمسش- تا عشرش. و بعضى از نمازها چون جامه كهنه پيچيده مى شود و به روى صاحبش زده مى شود. و از نماز تو مال تو نيست مگر آن كه به قلبت اقبال به آن كنى (80).
و حضرت باقر عليه السلام فرمودند: رسول خدا فرمود: وقتى بنده مؤمن به نماز بايستد خداى تعالى نظر به سوى او كند- يا فرمودند خداى تعالى اقبال به او كند- حتى منصرف شود. و رحمت از بالاى سرش سايه بر او افكند و ملائكه فرو گيرند اطراف و جوانب او را تا افق آسمان و خداى تعالى ملكى را موكّل او كند كه بايستد بالاى سر او و بگويد: اى نمازگزار، اگر بدانى كى نظر مى كند به سوى تو و با كى مناجات مى كنى، توجّه به جايى نمى كنى و از موضعت جدا نمى شوى هرگز(81).
و از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه جمع نمى شود اشتياق و خوف در دلى مگر آن كه بهشت بر او واجب شود. پس وقتى نماز مى خوانى، اقبال كن به قلب خود به خداى عزّ و جلّ؛ زيرا كه نيست بنده مؤمنى كه اقبال كند به قلبش به خداى تعالى در نماز و دعا مگر آن كه قلوب مؤمنين را خداى تعالى به او اقبال دهد و با دوستى آنها او را تأييد كند او را به بهشت برد(82).
و از حضرت باقر و صادق عليهما السلام مروى است كه فرمودند: نيست از براى تو از نمازت مگر آنچه را كه اقبال قلب داشته باشى در آن؛ پس، اگر به غلط بجا آورد تمام آن را يا غفلت از آداب آن كند، پيچيده شود آن و به روى صاحبش زده شود(83).
و از حضرت باقر العلوم عليه السلام روايت شده كه همانا بالا مى رود از نماز بنده از براى او نصف يا ثلث يا ربع يا خمسش؛ پس، بالا نمى رود براى او مگر آنچه را اقبال به قلب نموده است بر آن. و ما مأمور شديم به نافله تا تتميم شود نقص فرايض به آن (84).
و از جناب صادق مروى است كه فرمود: وقتى احرام بستى در نماز، اقبال كن بر آن، زيرا كه وقتى اقبال نمودى خداوند به تو اقبال فرمايد و اگر اعراض نمايى خداوند از تو اعراض كند. پس گاهى بالا نمى رود از نماز مگر ثلث يا ربع يا سدس آن به آن قدر كه نمازگزار اقبال به نماز نموده و خداوند عطا نمى فرمايد به غافل چيزى.
و از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله روايت است كه به ابى ذر فرمودند: دو ركعت متوسّط با فكر بهتر است از ايستادن يك شب در صورتى كه قلب غافل باشد. احاديث در اين باب بسيار است و براى اصحاب اعتبار و قلوب بيدار اين قدر كفايت كند.
-------------------------------------------
75 - بحارالانوار، ج 74، كتاب الروضه، باب 4، حديث 3. مكارم الاخلاق، ص 459.
76 - وسائل الشيعه، ج 4، ص 688، كتاب الصلوه، ابواب الصلوه باب 3، حديث 6.
77 - بحارالانوار، ج 81، ص 249، كتاب الصلوه، باب 16، حديث 41.
78 - مستدرك الوسائل، كتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه باب 2، حديث 20.
79 - منبع پيشين، حديث 13.
80 - بحارالانوار، ج 81، ص 260، كتاب الصلوه، ابواب الصلوه باب 2، حديث 22.
81 - مستدرك الوسائل، كتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه، باب 2، حديث 22.
82 - وسائل الشيعه، ج 4، ص 687، كتاب الصلوه، ابواب افعال الصلوه باب 3، حديث 3.
83 - منبع پيشين، حديث 1.
84 - علل الشرائع، ج 2، ص 327، باب 24، حديث 2.
