11- قرآن از علمي ياد مي کند که در آخر عمر از ياد انسان مي رود. مي فرمايد:
«... وَ مِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِن بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا...»[1]
و از شما عده اي به سوي عمر طولاني سوق داده مي شوند تا معلوم شود چگونه بعد از علم، افراد گرفتار جهل مي شوند.
نکته فوق نشان مي دهد که ممکن است درس خواندة حوزه و دانشگاه آخر عمر عالم نميرد.
از طرفي در روايات داريم که حضرت صادق(علیه السلام) مي فرمايند:
«إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالِمَ وَ الْعَابِدَ فَإِذَا وَقَفَا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِيلَ لِلْعَابِدِ انْطَلِقْ إِلَى الْجَنَّةِ وَ قِيلَ لِلْعَالِمِ قِفْ تَشْفَعْ لِلنَّاسِ بِحُسْنِ تَأْدِيبِكَ لَهُمْ»[2]
در روز قيامت خداي عزّوجل عالم و عابد را برمي انگيزاند، پس چون آن دو در محضر حقU قرار گرفتند، به عابد گفته مي شود به طرف بهشت برو، و به عالم گفته مي شود بايست و به جهت حُسن تربيت مردم، هر اندازه مي خواهي آن ها را شفاعت کن.
عنايت داشته باشيد که عالمي به چنين مقامي مي رسد که طبق روايات مربوطه «بَعَثَهُ اللهُ يوْمَ الْقِيامَةِ فَقيهاً»[3] در روز قيامت فقيه برانگيخته شود و علمش فراموشش نشده باشد و اين آن عالمي است که علمش با جان و قلبش همراه است و در دنيا با چشم دل با حقايق مرتبط بوده، تا آن جايي که جاي ظهور چشمِ دل است، او بينا و عالم باشد و لذا قرآن در رابطه با حضور در قيامت مي فرمايد:
«مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ»[4]
هرکس با حسنه بيايد ده برابرِ آنچه انجام داده پاداش مي گيرد.
در آيه فوق نفرمود هرکس کار نيک انجام داده چنين و چنان، بلکه فرمود آن کس که توانسته باشد آن حسنه را در حين گذر از گذرگاه هاي هول انگيز سکرات و برزخ، حفظ کند، چنين نتايجي مي گيرد، و اين هماني است که در موردش فرمود: «بَعَثَهُ اللهُ يوْمَ الْقِيامَةِ فَقيهاً» خداوند او را در قيامت فقيه مبعوث مي کند. و اين عالِم، طوري خود را ساخته است که مرگ، علم او را از او نمي گيرد، چون علم او در حدّ حافظه اش نبوده است، زيرا قبل از مرگ، در پيري و سپس در مواقف مرگ، انسان هرچه را در حافظه دارد فراموش مي کند. روايت نشان مي دهد علم او در مقام و مرتبة قلب بوده است که برايش مي ماند و به بيان ديگر از علم اليقين سير کرده و به عين اليقين رسيده و در اين حدّ هم متوقف نشده، بلکه نور عين اليقين همچنان او را جلو برده تا به حق اليقين نايل شده است. حالا اين علم در ابديت او برايش مانده و مي تواند از آن بهره ها بگيرد.
-------------------------------------------------------
[1] - سوره حج، آيه 5.
[2] - «بحار الانوار» ، ج 2، ص 16.
[3] - «کافي»، ج 1، ص 49.
[4] - سوره انعام، آيه 160.
