8: انفال
اشاره
یکی دیگر از سؤالات قرآنی، که با یسئلونک آغاز میشود، سؤالی است که در آیه اوّل سوره انفال آمده است. توجّه فرمایید:
«یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ للَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ کُنتُمْ مُّؤْمِنِینَ»؛ از تو درباره انفال (/ غنایم، و اموال بدون مالک سؤال میکنند؛ بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است؛ پس، از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید؛ و خصومتهایی را که در میان شماست، اصلاح کنید و اگر ایمان دارید از خدا و پیامبرش را اطاعت کنید».
واژه انفال
انفال در لغت به معنای اضافات است. نمازهای مستحبّی را از آن جهت نافله گفتهاند که اضافه بر نماز واجب است: کلمه انفال تنها دو بار در قرآن مجید آمده، که آن هم در آیه اوّل سوره انفال است. همان گونه که واژه نافله نیز دو بار در قرآن مجید ذکر شده است:
مورد اوّل آن پیرامون فضیلت نماز شب است، که در آیه شریفه 79 سوره اسراء منعکس شده است:
«وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَّحْمُوداً»؛ و پاسی از شب را از خواب برخیز، و قرآن (و نماز) بخوان. این یک وظیفه اضافی برای توست، امید است پروردگارت تو را به مقامی در خورِ ستایش برساند».
مورد دوّم در مورد حضرت ابراهیم علیه السلام و نوهاش حضرت یعقوب علیه السلام است. به این مطلب، که در آیه شریفه 72 سوره انبیاء آمده، توجّه فرمایید:
«وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ نَافِلَةً وَکُلّاً جَعَلْنَا صَالِحِینَ»؛ و اسحاق، و- علاوه بر او- یعقوب را به وی بخشیدیم، و همه آنان را افرادی صالح قرار دادیم».
خداوند به حضرت ابراهیم که تا سن پیری فرزندی نداشت دو فرزند به نامهای اسماعیل و اسحاق بخشید و اضافه بر آن دو، نوهای به نام یعقوب از نسل اسحاق به وی عنایت کرد.
نتیجه این که انفال در لغت و استعمالات قرآنی به معنای اضافات است.
انفال در آیه شریفه
منظور از انفال در آیه شریفه ممکن است غنائم جنگی باشد، و ارتباط غنائم جنگی با معنای لغوی انفال از آن جهت است که چون هدف مسلمانان از جنگ و جهاد در راه خداوند کسب رضایت پروردگار است، اگر غنیمتی نصیب آنها شود اضافه بر مقصد اصلی است، لذا انفال را به غنائم جنگی تفسیر کردهاند. ضمناً از این آیه استفاده میشود که باید هدف مسلمانان واقعی در جهاد انجام وظیفه و جلب رضایت پروردگار باشد، و غنیمت جنگی یک هدف فرعی و اضافی است.
ارتباط آشتیکنان و غنائم!
«وَاصْلِحُوا ذاتَ بَیْنَکُمْ»؛ و خصومتهایی که در بین شماست اصلاح کنید».
این جمله چه ارتباطی به انفال و غنائم جنگی دارد؟
توجّه به شأن نزول آیه شریفه، ارتباط جمله مذکور را با انفال روشن میسازد.
توجّه فرمایید:
دو نفر از سربازان اسلام در یکی از جنگها بر سر غنائم با یکدیگر درگیر شدند.
کار به خشونت و حرفهای درشت کشید، آیه نازل شد که غنائم متعلّق به شما نیست، بلکه مربوط به خدا و رسول است و هر کس را که پیامبر صلاح بداند در آن سهیم میکند. سپس به پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داده شد که خصومت حاصل شده بین آن دو نفر را برطرف کرده، و آنها را با هم آشتی دهد.(1)
معنای دیگر انفال ملکهای بلامالک در پهنه جهان هستی است، که عمده آنها به شرح زیر است:
1- زمینهای موات
2- جنگلها
3- سواحل دریاها
4- کوهها
5- درّهها
6- بیشهها
7- مراتعی که در حریم آبادیها نیست.
8- زمینهایی که قبلًا مالک داشته، ولی مالکانش از آنجا کوچ کرده، و از املاک خود اعراض نمودهاند «الاراضی التی باد اهلها».
1- مجمع البیان، ج 4، ص 425.
تمام اینگونه زمینها تعلّق به حکومت اسلامی دارد، و هر کس بخواهد آن را تملّک کند و مورد استفاده قرار دهد باید با اجازه حکومت اسلامی باشد. که پس از کسب اجازه و احیای زمینها، شرعاً مالک آن میشود.
فلسفه این اجازه آن است که تنها عدّهای از ثروتمندان پنجه نیندازند، و این اراضی را تصرف و احیا و تملّک نکنند. بلکه مطابق مصالح و در حدّ مصلحت جامعه اسلامی از سوی حکومت اسلامی به افراد اجازه احیای زمینهای مذکور داده شود
توزیع ثروت
متأسّفانه توزیع ناعادلانه ثروت بلای بزرگ و درد بی درمان دنیای امروز است.
آمار و ارقام حکایت از آن دارد که 80% ثروت دنیا در اختیار 20% مردم دنیا، و تنها 20% ثروت دنیا در اختیار 80% مردم دنیاست، و این فاصله روز به روز زیادتر میشود. یعنی گردن کلفتهای دنیا، روز به روز گردن کلفتتر، و ضعیفان عالم روز به روز ضعیفتر میشوند، و اختلافات و درگیریها و مشکلات و بدبختیهای دنیای امروز نتیجه همین معضل است. دنیای امروز متأسّفانه هیچ برنامهای برای حلّ این معضل، و دستیابی به توزیع عادلانه ثروت ندارد و نمیتواند داشته باشد، چون تفکّر مادّی اجازه توزیع عادلانه ثروت را نمیدهد.
سؤال: آیا اسلام برنامهای برای حلّ این معضل دارد؟
جواب: آری، اسلام برای حلّ این مشکل و تمام مشکلات و مسائل مورد نیاز انسان تا قیام قیامت برنامه دارد. و بیخبرند کسانی که خیال میکنند برنامههای اسلام اختصاص به عبادات و اطاعات دارد. و به تعبیر دیگر، تنها به فکر رابطه خلق و خالق است، و چیزی در مورد رابطه خلق با خلق ندارد.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در آخرین حجّش، که به حجّةالوداع معروف شد، و بسیار از گفتنیها را در آن بیان کرد، فرمود:
«یا ایُّهَا النَّاسُ وَللَّهِ ما مِنْ شَیْءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِن الْجَنّةِ وَیُباعِدُکُمْ عَنِ النَّارِ الّا وَقَدْ امَرْتُکُمْ بِه وَما مِنْ شَیْءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ النَّارِ وَ یُباعِدُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ الّا وَقَدْ نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ
؛ ای مردم آگاه باشید! تمام چیزهایی که شما را به بهشت نزدیک و از جهنّم دور میکند برای شما بیان کردم».(1)
آری آنچه نیاز بوده، بیان شده است. همه چیز در اسلام هست، ما هستیم که اسلام را درست نفهمیدهایم. معارف بلندی داریم که قدر آن را نمیدانیم، و بعد از سالیان و گاه صدها سال تازه به آن پی میبریم. اخیراً با مسؤولین دادگستری پیرامون مسائلی گفتگو داشتیم که از جمله آنها شوراهای حلّ اختلاف بود. این شوراها چندین سالی است فعالیّت خویش را آغاز کرده، و ثمرات خوبی نیز داشته است، تا آنجا که 50% پروندههای دادگستری پس از شروع به کار این شوراها کاسته شده، و اختلافات مردم که گاه ماهها و سالها برای حل آن باید انتظار میکشیدند توسّط این شوراها در ظرف مدّت بسیار کوتاهی حل و فصل میشود. این شوری که تازه به فکر آن افتادهایم، یک دستور دینی است که قرآن مجید تحت عنوان حکمیّت (2) 1400 سال قبل به آن اشاره کرده است. آری ما همه چیز داریم و از آن غافلیم.
برنامه اسلام برای توزیع عادلانه ثروت
اسلام برای توزیع عادلانه ثروت نیز برنامه دارد. توضیح این که در اسلام سه نوع مالکیّت وجود دارد:
1- بحارالانوار، ج 70، ص 96، ح 3.
1- مالکیّت خصوصی؛ هر انسانی میتواند تلاش و فعالیّت کند و مالک نتیجه زحماتش شود؛ البتّه مالکیّت شخصی، حدّ و حدود و ضوابطی دارد.
2- مالکیّت عمومی؛ اموالی است که مالک خاصّی ندارد، بلکه عموم مردم مالک آن هستند؛ مانند اراضی خراجیّه که در فقه ما بطور مفصّل مطرح است.
3- مالکیّت حکومت اسلامی؛ که بخشی از آن انفال است که شرح آن گذشت.
حکومت اسلامی از املاک خود در مواقع لزوم بصورت عادلانه به افراد میدهد تا اگر مشکلی در جایی به وجود آمد حل گردد. اگر برنامه مالکیّتهای سهگانه به طور دقیق رعایت و عملی شود، معضل توزیع ناعادلانه ثروت حلّ میگردد.
توصیهای به مسؤولین
مسؤولین محترم در واگذاری منابع و امکانات، مخصوصاً به قشر جوان، سختگیری نکنند. در کشور ما زمین موات بسیار است، و در زیر قسمت عمده زمینهای موات سفره آب وجود دارد، که میتوان با حفر چاه عمیق از آب آن استفاده کرد. این زمینها را با شرایطی به جوانان واگذار نموده، تا روی آن کار کنند.
اگر تمام زمینهای موات ما آباد شود، قادر خواهیم بود که گندم نیمی از مردم جهان را تأمین کنیم!
از سوی دیگر دانشگاهها جوانان را فقط برای پشت میز نشستن تربیت نکنند، بلکه برای فعّالیّت در مزارع، کارخانهها، دامداریها و دیگر کارهای تولیدی تربیت و آماده سازند، تا باز هم مردم ما حماسه بیافرینند. مگر کشور ما نبود که تا چند سال قبل گندم وارد میکرد، ولی با طرح و برنامه و زحمت و تلاش اکنون نه تنها نیاز داخلی خود را تأمین میکند، بلکه جزء صادرکنندگان گندم محسوب میشود. آری همان ملّت، همان آب، همان خاک، امّا مدیریّتی کارآمد، باعث جهش بزرگی شد، و باز هم خلق این جهشها ممکن است
حضرت علی علیه السلام میفرماید:
«مَنْ وَجَدَ ماءاً وَتُراباً ثُمَّ افْتَقرَ فَابْعَدَهُ اللَّهُ
؛ ملّتی که آب و خاک دارد و فقیر شود از رحمت الهی به دور است».(1)
آری، با وجود امکانات وسیع آب و خاک در کشور، اگر محتاج و نیازمند دیگران شویم از رحمت الهی به دور خواهیم ماند. راستی اگر در زمان واردات گندم با کشورهای وارد کننده درگیر میشدیم و آنها واردات گندم را قطع میکردند چه حادثهای برای مردم ما رخ میداد؟
ضرورت توجّه به توزیع عادلانه ثروت
هر ساله میلیونها انسان از گرسنگی جان میدهند، و میلیونها کودک بر اثر سوء تغذیه میمیرند، در حالی که در گوشه دیگر دنیا زبالهدانهایشان مملوّ از موادّ غذایی است، آن هم به قدری که میتوان با آن گروه زیادی را از چنگال مرگ نجات داد! در یک سوی دنیا برای سگها و گربهها و دیگر حیوانات مورد علاقهشان بیمارستانها و کلینکهای تخصّصی عریض و طویلی ساختهاند، و هر روز مبالغ گزافی صرف نگهداری آن میکنند. و در سوی دیگر دنیا، حدّاقلِ امکانات درمانی برای معالجه بیمارهای بدحال وجود ندارد!
در یک طرف دنیا انواع نوشابههای رنگارنگ وجود دارد که مصرف کننده برای انتخاب یکی از آنها متحیّر و سرگردان میشود، و در سوی دیگر عدّهای از مردم، آب آشامیدنی (حتّی به صورت غیر بهداشتی) ندارند! در یک سوی دنیا خانههای مجلّل و زیبا، با تمامی امکانات و حتّی به صورت هوشمند وجود دارد که اگر
1- بحارالانوار، ج 100، ص 65.
صاحبش به کشور دیگر هم سفر کند و دزدی به خانه بزند سیستم به طور اتوماتیک هم به پلیس گزارش میدهد و هم صاحب خانه را مطّلع و آگاه میسازد، و حتّی دوربینهای مداربسته عکس و فیلم سارقان را هم میگیرد و خلاصه هر حادثهای در آن رخ دهد ثبت و ضبط میشود. و در سوی دیگر دنیا بعضی از مردم یک خانه حلبی هم برای حفاظت از سرما و گرما ندارند تا به آن پناه ببرند!
توزیع ناعادلانه ثروت در جهان بیداد میکند، که به چند نمونه آن در بالا اشاره شد. کشورهای بزرگ هر چند برای از بین بردن این معضل بزرگ اجتماعی شعارهای فریبندهای سر میدهند، امّا عملًا گامی برنداشتهاند. لذا روز به روز فاصله این درّه عمیق بین ثروتمندان و فقیران بیشتر میشود. و با توجّه به خطرات مهمّی که این کار در سطح جهان و برای همه مردم دنیا دارد، باید به دنبال راه چارهای بود.
راه حلّ اسلام
اشاره
همانطور که گفته شد، نمیتوان نسخه این بیماری خطرناک که جسم و جان بشریّت را آزار میدهد، در دنیای مادّی جستجو کرد، چون تفکّر مادّی اجازه توزیع عادلانه ثروت را نمیدهد. امّا اسلام داروی این درد جانکاه را همچون سایر آلام بشر ارائه کرده است و آن این که: مسائل اقتصادی باید با اصول اخلاقی آمیخته شود، و اقتصاد منهای اخلاق ممنوع گردد.
آری اگر اخلاق در لایههای مختلف اقتصاد حاکم شود، یعنی تولید کالا توزیع کالا و مصرف کالا همه آمیخته با اصول اخلاقی گردد، بیشک روز به روز فاصله زیاد بین فقیر و غنی کم میشود، و به طور طبیعی ثروت به طور عادلانه در میان همه مردم توزیع میگردد. به نمونههایی از دستورات اسلام در این زمینه توجّه فرمایید:
1- تأکید بر روزی حلال
حضرت رسول صلی الله علیه و آله طبق روایت معروفی فرمودند:
«الْعِبادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً وَافْضَلُها جُزْءاً طَلَبُ الْحَلالِ
؛ عبادت و بندگی خدا هفتاد نوع است، برترین آن به دنبال رزق و روزی حلال رفتن است».(1)
آیا دنیای امروز به دنبال روزی حلال است؟ هرگز.
اسلام میگوید: هر وسیلهای که برای جامعه بشری زیانبخش است، تولید و پخش و نگهداری و توزیع و خرید و فروش و مصرف و هر گونه فعّالیّت پیرامون آن حرام است. امّا امروزه، مهمترین و پردرآمدترین تجارتهای دنیای مادّی، تجارت سلاحهای مرگبار است که اسلام تولید و خرید و فروش و نگهداری آن را تحریم کرده است. اگر دنیای امروز مطابق احکام اسلام، تجارتِ چنین سلاحهایی را ممنوع کند، جلوی بخش مهمّی از انباشت نامشروع ثروت گرفته میشود.
دومین تجارت پرسود دنیای مادّی، تجارت موادّ مخدّر است، که متأسّفانه بسیاری از سیاستمداران عصر ما آلوده آن هستند. خیال نکنید که به راحتی مقدار قابل ملاحظهای از موادّ مخدّر در ظرف مدّت کوتاهی از کشور تولید کننده، به کشورهای مصرف کننده حمل و در بین معتادان توزیع گردیده، و این کار تنها توسّط قاچاقچیان صورت میپذیرد. بلکه چراغ سبز سیاستمداران پرنفوذ کشورهای مختلف کار را بر قاچاقچیان آسان کرده، و البتّه قاچاقچیان درصدی از سود خود را به آنها میپردازند. تا شرمنده الطاف آنها نباشند!!
اسلام هر نوع فعّالیّت پیرامون موادّ مخدّر را تحریم کرده استبه این حکم عمل میکرد نه خبری از این همه معتاد در گوشه و کنار جهان بود، و نه درمانگاهها و بیمارستانهای مختلف درگیر درمان آنها بودند، و نه روز به روز ثروت ثروتمندان دنیا افزونتر میشد. آری از دیدگاه اسلام چیزی که نتیجه اش حرام باشد تمام مقدّماتش حرام است. و ثروتهای متراکم نزد عدّهای خاص از ثروتمندان دنیا، محصول همین کارهای حرام است، که اگر با آن مبارزه شود بیشک فاصله فقیر و غنی کاسته میشود..(2) اگر دنیای امروز
1- سفینة البحار، ج 2، ص 318.
2- توجّه شما خوانندگان محترم را به یک نمونه از استفتائاتی که در این زمینه از محضر مرجع عالیقدرحضرت آیةاللّه العظمی مکارم شیرازی( مدّظلّه) شده، جلب میکنم:
سؤال: نظر حضرتعالی در مورد مصرف موادّ مخدّر و مقدّمات آن، از قبیل کشت، تولید، نگهداری، مخفی کردن، حمل و نقل، توزیع و خرید و فروش آن چیست؟
جواب: بدون شک استعمال موادّ مخدّر یکی از گناهان کبیره است، که ادلّه مختلف شرعیّه بر حرمت قطعی آن دلالت دارد. و بر همه مسلمانان واجب است که از این موادّ پلید پرهیز و اجتناب کنند و فرزندان و بستگان و آشنایان خود را شدیداً از آن برحذر دارند و هر کس هر گونه کمکی به کشت، تهیّه، حمل و نقل و پخش این مواد کند مشمول مجازات الهی خواهد بود و هر گونه درآمدی از آن حاصل شود حرام و نامشروع است. همه مسلمین باید بدانند یکی از نقشههای خطرناک دشمنان برای نابود کردن ایمان و توان جوانان، توسعه همین موادّ مخدّر میباشد؛ بنابراین بر حکومتهای اسلامی و عموم مردم فرداً فرد واجب است که با آن مبارزه کنند و ان شاء اللّه روزی بیاید که موادّ مخدّر از سرزمین کشورهای اسلامی ریشهکن گردد.( استفتائات جدید، ج 2، سؤال 748)
2- تحریم ایجاد بازار سیاه
عدّهای خدمت امام صادق علیه السلام رسیدند، عرض کردند: یابن رسول اللَّه! به منظور تجارت و فروش کالاهایمان کاروانی تشکیل داده و به همراه دوستان تاجر به سمت کشور مصر حرکت کردیم. قبل از ورود به مصر از مسافرانی که قصد خروج از آن کشور را داشتند در مورد موقعیّت اقتصادی کالاهایی که برای فروش آورده بودیم تحقیق کردیم. متوجّه شدیم که بازار آنجا سخت نیازمند کالاهای ماست. بدین
جهت تمام تجّار کاروان تفاهم کردند که کالاها را به قیمت بالا فروخته، و به کمتر از فلان مقدار سود رضایت ندهیم، و به همین شکل عمل کردیم و سود سرشاری نصیب ما شد. کار ما چه حکمی دارد؟
حضرت فرمود: مرتکب کار حرامی شدهاید،(1) مسلمان نباید بازار سیاه درست کند. هنگامی که مردم نیازمند کالای تو هستند نباید آن را به چندین برابر قیمت بفروشی! متأسّفانه برخی از کشورهای اروپایی مقدار قابل ملاحظهای از موادّ غذایی خود را به دریا میریزند تا قیمتهایشان نشکند!
اسلام با تحریم این گونه فعّالیّتها، از انباشته شدن ثروتهای نامشروع حاصل از بازار سیاه جلوگیری میکند.
3- تحریم رباخواری
ربا مهمترین منبع درآمد بانکهای دنیای مادّی است. رباخوار سود خالص میگیرد و با ضرر و زیان وام گیرنده کاری ندارد. وام گیرنده تحت هر شرایطی وام دریافتی و سود آن را باید بازگرداند، حتّی اگر ضرر کرده باشد.
بلکه گاه سود دو برابر و چند برابر و جریمه تأخیر هم به آن اضافه میشود. و اگر قادر بر پرداخت نباشد وثیقهاش را میفروشند و مطالباتشان را وصول میکنند.
بدین جهت سرمایه رباخوار روز به روز زیادتر، و ثروت در نزد امثال او افزونتر، و وامگیرندگان روز به روز فقیرتر و بیچارهتر گردیده، و گاه به خاک سیاه مینشینند.
اسلام این فعّالیّت نامشروع را تحریم کرده است، چون رباخوار هیچ کار مثبتی انجام نمیدهد، و تحت هر شرایطی فقط به فکر افزایش دارایی و سرمایه خویش است. او حاضر است خون مردم را در شیشه کرده، همچون زالو آن را بمکد، امّا
1- بحارالانوار، ج 47، ص 59، ح 111.
ریالی از سودش را از دست ندهد. بانک جهانی با همین وامهای ربوی، که گاه برای یک دلار ده دلار پس میگیرد، ملّتهای مستضعف را بیچاره کرده است.
اسلام با تحریم رباخواری جلوی یکی از عوامل مهمّ توزیع ناعادلانه ثروت را گرفته است. اگر مسلمانان، و حتّی غیر مسلمانان، به روایات شدید اللحنی که در این زمینه وارد شده، و مفاسد گوناگون و متعدّد این کار بسیار زشت را تبیین کرده،(1) که دامنگیر فرد و جامعه میشود، و گاه به عصیانهای اجتماعی منتهی میگردد، تا آنجا که در حکم محاربه و اعلان جنگ با خداوند بیان شده، توجّه کنند هرگز خویش را آلوده این گناه بزرگ نخواهد کرد.
4- تحریم رشوهخواری
رشوهخواری در قالبهای مختلف، نظیر پورسانت، هدیه، زیرمیزی، پول چای و مانند آن در معاملات مهم رواج دارد. محمولههای بزرگ کشتیهای نفتی، صنعتی، سلاح و مانند آن به سهولت به سامان نمیرسد، بلکه تا رشوهگیرها و دلالان رشوه نگیرند اجازه نقل و انتقال داده نمیشود، و این کار بسیار زشت یکی دیگر از عوامل تجمیع ثروت و فاصله طبقاتی است.
اسلام رشوهگیر و رشوهدهنده را در آتش دوزخ میداند
«الرّاشی وَالْمُرْتَشی فِی النَّارِ
».(2)
5- غش و تقلّب در معامله
در دنیای امروز بسیارند کارخانههایی که اجناس تولیدی خود را با مارک
1- شرح این مطلب را در کتاب ما« ربا و بانکداری اسلامی» مطالعه فرمایید.
2- میزان الحکمه، ج 4، ص 1467، باب 1511، ح 7267.
کشورهای دیگر به فروش میرسانند. این کار غش و تقلّب در معامله محسوب میشود، و لذا اسلام آن را تحریم کرده است.
«انَّ الْغِشَّ لایَحِلُ
».(1)
6- ماهوارهها و سایتهای فاسد
امروزه به وسیله ماهوارهها و سایتهای فاسد و مفسد و اخیراً تلفنهای همراه، فساد فراگیر شده، و به تعبیر آن روایت ظلم و جور دنیا را فرا گرفته است.
«کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً
».(2)
آماری که اخیراً برخی از مسؤولین مطّلع منتشر کردهاند حاکی از آن است که هفده هزار کانال تلویزیونی به وسیله ماهوارهها در اختیار خانوادههای ایرانی قرار میگیرد، که از این رقم تعداد انگشتشماری اختصاص به مسائلی علمی و خبری داشته، و بقیّه عموماً حاوی برنامههای فاسدی است که توصیف آن شرمآور است، تا چه رسد به پخش و تماشای آن! برنامههای زشتی که منتهی به متلاشی ساختن خانوادهها، تعلیم دزدی، سرقت، فحشا، خودفروشی، همجنسبازی و مانند آن شده، و فساد را به بینندگان خویش منتقل میسازد.
این ماهوارهها و سایتهای فاسد، برای درآمد بیشتر دنیا را به فساد کشیدهاند.
عجیب این که وقتی فتوا به تحریم اینگونه ابزار فسادانگیز و مولّد گناه داده میشود، بعضی انسانهای ناآگاه آن را خلاف آزادی میشمارند. آیا وسیلهای که ناموس مردم و جوانان آنان را فاسد میکند، چیز مناسبی است؟
آیا مردم آزادی را که ثمره آن فساد و انحراف جوانانشان باشد، میپذیرند؟ ای کسانی که آشکارا یا مخفیانه آنتن ماهواره را بر پشت بامتان نصب کردهاید! هنگامی
1- میزان الحکمه، ج 7، ص 2992، باب 3062، ح 14949.
2- میزان الحکمه، ج 1، ص 247، باب 252، ح 1244.
که به خواب میروید و دختر و پسر شما نیمههای شب پای برنامههای آلوده آن مینشینند و شهوتشان تحریک میشود اگر متعرّض همدیگر شوند، این رسوایی را به کجا خواهید برد؟! نمونههایی از اینگونه ارتباطات زشت را در نامههای استفتا برای ما نوشته بودند که حتّی برادر و خواهر، و بلکه پدر و دختر صاحب فرزندی نامشروع شده بودند!! لذا به پدران و مادران توصیه میشود که با دست خود ابزار و وسایل بدبختی و آبروریزی خویش را فراهم نسازند، بلکه بیش از پیش مواظب فرزندان خود باشند، که آنها امانتهای الهی هستند.
7- ثروتاندوزی ممنوع
خداوند متعال در آیه 34 سوره توبه در مورد ثروتاندوزان چنین میفرماید:
«وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ»؛ و کسانی که طلا و نقره را گنجینه (و ذخیره و پنهان) میسازند، و در راه خدا انفاق نمیکنند، به مجازات دردناکی بشارت ده!».
روز قیامت درهم و دینارها در آتش جهنم گداخته شده، و بر پیشانی و پشت و پهلوی ثروتاندوزان نهاده میشود.
سؤال: منظور از ثروت اندوزی چیست؟
جواب: مفسّران در این زمینه احتمالات متعدّدی دادهاند،(1) که به دو نمونه آن اشاره میکنیم:
1- منظور نپرداختن زکات و سایر وجوه شرعیّه است؛ بنابراین کسی که زکات و سایر وجوهات شرعیّهاش را میپردازد هر چقدر پول جمع کند ثروتاندوزی نکرده است.
1- تفسیر نمونه، ج 7، ص 394.
2- پرداخت زکات و دیگر وجوهات واجب کفایت نمیکند، زیرا اگر جامعه فقیر و نیازمند شد و زکات و دیگر وجوهات شرعیّه جوابگوی نیازهای جامعه نباشد، حکومت اسلامی میتواند حدّ معیّنی برای ثروت افراد تعیین کند، که اضافه بر آن ثروتاندوزی است و باید تعدیل گردد. اگر ثروت خود را در جهت تولید، تأسیس مراکز خیریّه، توانبخشی، و مانند آن به کار گیرد اشکالی ندارد، ولی نباید آن را از چرخه اقتصاد خارج، و صرفاً ذخیره کند.(1)
8- سود عادلانه
امام صادق علیه السلام به غلامش فرمود: مخارج و هزینههای ما زیاد شده است، این کیسه پول حاوی 1000 دینار را بگیر و با آن معاملهای کن تا سود آن را صرف مخارج و هزینهها کنیم. غلام پول را گرفت و مال التجارهای تهیّه نمود، و همراه کاروانی به مصر رفت و با سود کلانی بازگشت. دو کیسه 1000 دیناری تقدیم امام نمود، و عرض کرد: هزار دینار اصل سرمایه، و هزار دینار دیگر سود آن است. امام با تعجّب و عصبانیّت فرمود: از مردم 100% سود گرفتهای! سپس اصل سرمایه را برداشت، و سود را بازگرداند.(2)
آری، اسلام سفارش میکند که سود هم باید عادلانه باشد. در حالی که در جهان کنونی گاه کالایی برای مادّی پرستان یکصد دلار تمام میشود، ولی آن را به ده برابر و گاه پنجاه برابر قیمت میفروشند، و این سود ناعادلانه یکی دیگر از عوامل فاصله طبقاتی است.
نتیجه این که اسلام با آمیختن اخلاق و اقتصاد، و طرح بایدها و نبایدهای اخلاقی در حوزه اقتصاد، عملًا چشمههای تولید ثروتهای نامشروع، که باعث توزیع ناعادلانه ثروت میگردد را مسدود نموده، تا ثروت به طور عادلانه در بین تمام اقشار جامعه توزیع گردد
1- مجمع البیان، ج 5، ص 47.
2- میزان الحکمه، ج 2، ص 902، باب 937، ح 4293.
