بخش دوم:

بخش دوم:

مقدّمات زندگی مشترک

1

ازدواج

1. حکم ازدواج

سؤال 164. آیا ازدواج واجب است؟
جواب: ازدواج از مستحبّات مؤکد است؛ مگر در مواردی که انسان بترسد که اگر آن را ترک کند به گناه می‌افتد، که در این صورت واجب می‌شود.
سؤال 165. در توضیح المسائل حضرت عالی آمده: «کسی که به خاطر ازدواج نکردن به گناه می افتد، واجب است ازدواج نماید.» لطفاً بفرمایید:
الف) آیا منظور از گناه فقط زناست، یا چشم چرانی، خود نمایی زن، عشوه و ناز زن برای مرد نامحرم، و مانند آن را نیز شامل می‌شود؟
جواب: شامل تمام این گناهان می‌شود.
ب) منظور از عبارت «به خاطر ازدواج نکردن به گناه می‌افتد» کدام یک از این دو حالت زیر است؟
اوّل: اگر به خاطر ازدواج نکردن مرتکب گناه شد، بعد از آن ازدواج بر او واجب می‌شود.
دوم: وقتی به خاطر ازدواج نکردن میل شدیدی به گناه پیدا کرد، قبل از ارتکاب گناه ازدواج بر او واجب می‌شود.
جواب: منظور احتمال دوم است.
ج) آیا حکم مذکور اعم از دائم و موقّت است، یا فقط منظور ازدواج دائم است؟
جواب: فرق نمی کند.
سؤال 166. همان‌گونه که می‌دانید روز به روز فاصله بین بلوغ جنسی و سنّ ازدواج، رو به افزایش است و اکنون به حدود 12 الی 13 سال رسیده است (چه در مورد دختران و چه در مورد پسران)؛ این مسأله باعث شده که روابط پنهانی و نامشروع دختران و پسران از اصلی‌ترین مشکلات جوانان به حساب آید. در این رابطه‌ها حرمت شرعی 100% است و گاهی آثار و تبعات اجتماعی و روانی نیز به دنبال دارد. حال سؤال این است که با توجّه به خودداری جوانان از ازدواج (به دلیل مشکلاتی مانند تحصیل، شغل و مسکن) و سود نبخشیدن تفریحاتی مانند ورزش، و غیره و همچنین نپذیرفتن ریاضت و رهبانیت در طیّ این دوران (و بلکه ناممکن بودن آن در بعضی اوقات) و از همه مهمتر روا نبودن سکوت در مقابل این همه خلاف شرع و اثراتی که از بُعد معنوی و عبودی بر روح و جان جوانان می‌گذارد لطفاً بفرمایید: آیا دعوت عمومی دختران و پسرانی که دارای روابط نامشروع هستند و به ادامه آن اصرار می‌ورزند، با حفظ همان میزان رابطه، به ازدواج غیر دائم، با اذن ولی یا بدون اذن ولیّ، صحیح است؟ آیا این عمل اخراج از حرام به حلال نیست، که در برخی روایات ابواب متعه به آن اشاره شده است؟
جواب: دعوت به سوی این رابطه ظاهراً مشروع، مفاسد زیادی در بر دارد و تجربه نشان داده که غریزه سرکش جنسی هرگز آنها را در یک مرحله محدود نمی‌کند؛ بلکه غالباً به مراحل دیگر می‌کشاند که سبب مشکلات عظیم برای جامعه می‌گردد. به‌علاوه چون این‌گونه ارتباطها مسئولیت و تقید خاصّی همراه ندارد، در یک نفر محدود نمی‌شود و ممکن است یک فرد با چند نفر نیز رابطه برقرار کند که مفاسد آن بر کسی مخفی نیست. بنابراین، از چنین روشی در شرایط فعلی جامعه ما باید صرف‌نظر کرد و به طرق دیگر، از جمله تشویق به ازدواجهای ساده، ازدواجهایی در حدّ عقد بدون عروسی و همچنین مبارزه با عوامل تحریک کننده اقدام شود، که اگر این عوامل کم شود مسأله بسیار محدودتر خواهد شد. تشویق به سرگرمی‌های سالم مانند ورزش و غیر آن نیز سهمی در کنترل این امر دارد، منتها باید جوانان را تشویق کرد در ورزش از لباسهای مناسب استفاده کنند، تا نتیجه معکوس ندهد.

 

2. سّن ازدواج

سؤال 167. آیا در شرع مقدّس اسلام تغییر سنّ شرعی و قانونی ازدواج دختران از 9 سال به 15 سال مجاز است؟
جواب: سنّ نُه سالگی سنّ تکلیف است، و الزاماً سنّ ازدواج نیست. توضیح این که: ازدواج در صورتی جایز است که دختر رشد جسمانی کافی برای ازدواج داشته باشد، و در صورتی که کارشناسان بطور خاص یا بطور عام تأیید کنند که فلان دختر یا عموم دختران در محیط ما، در فلان سن، رشد جسمانی کافی برای ازدواج ندارند، ازدواج در چنان سنّی حرام است. به تعبیر دیگر، بلوغ به حسب ادّله شرع، چهار مرحله دارد:
الف) بلوغ به معنای سنّ تکلیف و رعایت واجب و حرام و انجام نماز و مانند آن.
ب) بلوغ به معنای آمادگی برای روزه، بطوری که مایه ضرر و زیان و بیماری پسران و دختران نشود.
ج) بلوغ برای ازدواج، بطوری که دختران از نظر جسمی آمادگی کافی داشته باشند، و خطر إفضاء و نقائص دیگری در کار نباشد.
د) بلوغ و رشد برای مسائل اقتصادی و مالی، بطوری که در معاملات مغبون نشوند. از آنچه در بالا گفته شد، جواب سؤال روشن شد.
سؤال 168. چهل وهفت سال سن دارم از نظر شرع اختلاف سن ازدواج چقدر باید باشد؟
جواب: اختلاف سن در ازدواج حدّ معینی ندارد ولی بهتر این است که فاصله زیادی نباشد تا پیوند آنها دوام بیشتری داشته باشد.
سؤال 169. آیا دستوری در مورد تسریع در امر ازدواج داریم؟
جواب: مستحبّ است در شوهر دادن دختری که به حدّ بلوغ رسیده تعجیل کنند، همچنین در مورد زن دادن به پسرانی که نیاز به همسر دارند.

 

3. انتخاب همسر

سؤال 170. به نظر حضرتعالی در ازدواج دو جوان بهتر است چه چیزهایی معیار باشد؟
جواب: بالاترین معیار ایمان و تقوا و اطاعت فرمان خدا و صفاتی است که موجب محبّت و سازش با یکدیگر است.
سؤال 171. ازدواج مرد غیر سید با دختر سیده و بالعکس چه حکمی دارد؟ در صورتی که این کار باعث اختلافاتی شود وظیفه چیست؟
جواب: مسلّماً از نظر شرع اسلامی اشکال ندارد ولی اگر در مناطقی بر اثر تعصّب یا ناآگاهی مردم منشأ اختلافاتی می‌شود از آن پرهیز نمایید.
سؤال 172. آیا ازدواج با بستگان نزدیک مکروه است؟
جواب: طبق روایتی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون رسیده است که: «با نزدیکان ازدواج نکنید به علّت این که فرزند ضعیف و لاغر به دنیا می‌آید» ازدواج با نزدیکان مکروه است.
سؤال 173. آیا پسر مجبور است با دختری که مادرش پسندیده، امّا مورد پسند خود نیست، ازدواج کند؟
جواب: پسر مجبور نیست با آن دختر ازدواج کند ولی در احترام مادر کوتاهی نکند.

 

4. نذر ازدواج

سؤال 174. بعضی از دختران که در سنّ بالا (30 تا 35 سال) هستند، خود را از نظر ازدواج در محدودیت‌هایی قرار می‌دهند، مثلًا می‌گویند: «فقط با سادات ازدواج می‌کنیم». آیا این کار در این شرایط سنّی جایز است؟
جواب: این‌گونه محدودیت‌ها به مصلحت دختران نیست؛ حتّی اگر نذر کنند و آن نذر سبب مشکلاتی در زندگی آنها شود، آن نذر هم اعتباری ندارد.
سؤال 175. بعضی از مؤمنین نذر می‌کنند که دختران خود را فقط به سادات بدهند، بدین جهت گاه برخی از این دختران تا سنّ سی سالگی، بلکه بالاتر، موفّق به ازدواج نمی‌شوند، آیا چنین نذری ظلم به دختران و خلاف شرع محسوب نمی‌شود؟ آیا از نظر شرعی پدر و مادر حق دارند چنین محدودیتی برای دختر خود ایجاد کنند؟
جواب: پدر و مادر حق ندارند درباره دختر یا پسر خود نذر کنند، یا محدودیتّی از این نظر قائل شوند؛ حتّی اگر خود دختران هم نذر کنند و سبب بروز مشکلاتی شوند، نذرشان اعتباری ندارد.

 

5. ازدواج دوقلوهای به هم چسبیده

سؤال 176. ازدواج دو قلوهای به هم چسبیده چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که بتوانند ترک ازدواج و عمل به احتیاط کنند و به عسر و حرج شدید گرفتار نشوند، احتیاط آن است که از ازدواج صرفِ‌نظر نمایند و اگر ناچار از ازدواجند، آن دو دختر می‌توانند به نوبت به ازدواج مرد واحدی در آیند. به این ترتیب که یکی را به عقد خود در آورد و بعد از طلاق و گذشتن عدّه دیگری را عقد کند (البتّه برای این که گرفتار مشکلات طلاق‌های متعدّد نشوند می‌توانند از عقد موقّت استفاده کنند). در مورد دو پسر نیز احتیاط آن است که اگر ممکن است ازدواج نکنند و در صورت ضرورت انتخاب یک همسر در زمان واحد جایز نیست، ولی می‌توانند به طریق بالا با یک زن ازدواج کنند و به هر حال با توجّه به این‌که وجود چنین افرادی بسیار کم است ذکر این احکام شرعی نیز اگر عجیب به نظر برسد، جای بحث و گفتگو نیست.
سؤال 177. طبق جواب حضرتعالی، در خصوص ازدواج دو قلوهای به هم چسبیده، مسأله سه صورت خواهد داشت، که شما حکم دو صورت آن را ذکر فرمودید. به این نحو که دو قلوها یا هر دو پسر هستند، یا هر دو دختر، که حکم این دو صورت در جلد اوّل استفتائات جدید، پاسخ سؤال 874 ذکر گردیده است. حال اگر یکی از دو قلوها پسر و دیگری دختر باشد، و نیاز شدید به ازدواج داشته باشند، ازدواج آنها به چه شکل خواهد بود؟
جواب: در صورتی که ضرورتی نباشد باید از ازدواج صرفِ نظر کنند، و اگر ضرورت قطعی و غیر قابل اجتناب باشد، هر کدام می‌توانند همسری انتخاب کنند. ولی تا آن جا که ممکن است باید جهات مربوط به محرم و نامحرم را رعایت نمایند، و از آن جا که این‌گونه مسائل بسیار نادر است، طبعاً احکام آن هم عجیب به نظر می‌رسد.

 

6. دیگر مسائل ازدواج

سؤال 178. با توجّه به این که در حال حاضر تعداد دختران و زنان آماده ازدواج به مراتب بیشتر از پسران و مردان آماده ازدواج است و عدم توجّه به این مسأله اساسی مشکلات عدیده اخلاقی در جامعه اسلامی ایجاد می‌نماید، آیا مردانی که شرایط لازم ازدواج مجدّد را دارند، این ازدواج بر آنها واجب می‌شود؟
جواب: ارقامی که ذکر کردید چندان مطابق واقع نیست و ازدواج مجدّد بر افرادی که گفتید واجب نمی‌باشد و اگر شرایط ازدواج برای افراد مجرّد آسان بشود ظاهراً مشکل حل می‌شود.
سؤال 179. اگر زانی و زانیه با یکدیگر ازدواج کنند فساد کمتری در محلّ آنها به وجود می‌آید و اصلاح می‌شوند در این صورت آیا می‌توان آن دو را مجبور به ازدواج کرد؟
جواب: کسی را نمی‌توان مجبور به ازدواج کرد ولی توصیه و ارشاد آنها بلامانع است، همچنین در مواردی که قاضی می‌تواند عفو کند و از اجرای حدّ صرفِ‌نظر کند حق دارد عفو کردن را مشروط به ازدواج آنها نماید.
سؤال 180. بین دو طایفه، در محلّی درگیری واقع شده و چشم پسر بچه‌ای نابینا می‌شود، به عنوان وجه‌المصالحه دختر ده ساله‌ای را با اجازه ولیش برای برادر بچه 8 ساله‌ای که چشمش از بین رفته عقد می‌کنند. خود دختر ادّعا می‌کند من راضی نبوده و نیستم. در قانون سنّ پسر و دختری که بتوانند مستقلًا در کارهای خود مداخله کنند 18 سال است و کمتر از 18 سال باید به دادگاه مراجعه و دادگاه به پزشک متخصص ارجاع می‌دهد که بالغ و رشیده باشند، چنانچه پزشک متخصص قانونی بر بلوغ و رشد گواهی کند، دادگاه قبل از سن 18 سالگی حکم رشد صادر می‌کند. در این مورد چنین اقدامی نشده لیکن در سن 18 سالگی صورت جلسه‌ای بین زوجین به این کیفیت که تا پایان تحصیلات متوسطه زوجین به تحصیل خود ادامه دهند، تنظیم شده است. در مورد همین صورت جلسه نیز دختر ادعا می‌کند پدر و مادرم تهدیدم کردند من امضا کردم.
این ازدواج در بعضی از روستاها مرسوم بوده و هست. در ضمن در مسأله 4 تحریرالوسیله در فصل اولیای عقد آمده است که «یشترط فی ... صحه تزویج الاب و الجد و نفوذه عدم المفسده» و در آخر مسأله ذکر شده «بل الاحوط مراعات المصلحة» آیا این عدم مفسده و رعایت مصلحت مربوط به دختر می‌باشد یا به پدر و فامیل دختر؟ آیا چنین عملی صحیح است؟
جواب: رعایت مصلحت و مفسده مربوط به دختر است یعنی مصالح دختر باید در نظر گرفته شود و ارتباطی به پدر و مادر ندارد و ملاحظات فامیلی و جبران خسارت‌ها، نمی‌تواند مجوز باشد که صغیر مال‌المصالحه شود و امّا در مورد کبیر شرعی واضح است که بدون رضای او عقد صحیح نیست.
سؤال 181. اگر مردی به هیچ وجه قادر به ازدواج نباشد یعنی همیشه در امور زندگیش با شکست مواجه بوده و حتّی قادر به سبک‌ترین نوع ازدواج هم نیست و ازدواج نکردن هم موجب اختلالاتی در بدنش می‌شود، آیا می‌تواند به وسیله خوردن دارو و یا عمل جراحی، مردی خود را از بین ببرد؟
جواب: جایز نیست و باید صبر کند تا خداوند فرجی برای او فراهم سازد.
سؤال 182. استمنا کردن برای شخص جوانی که 25 سال سن دارد و نمی تواند ازدواج کند، چه حکمی دارد؟
جواب: حرام است؛ باید به فکر راه‌های مشروع باشد و چنانچه از عوامل تحریک نظیر فیلم‌ها و کتاب ها و نشریات فاسد و مجالس آلوده، دوستان ناباب و حتّی مناظر تحریک کننده اجتناب کرده و اوقات فراغت را با مطالعه و کار و مانند آن پر کنید و بر خداوند توکل نمایید و هر روز مقداری ورزش کنید، ان‌شاءاللَّه بر هوای نفس و وسوسه‌های شیطان غالب می‌شوید. ما هم برای موفقیت شما دعا می‌کنیم.

2

خواستگاری

1. نگاه

سؤال 183. نگاه کردن مرد به زنی که می‌خواهد با او ازدواج کند به منظور آگاه شدن از حسن و عیب او جایز است؟
جواب: آری جایز است.
سؤال 184. اگر با یک بار نگاه کردن به زنی که می‌خواهد با او ازدواج کند به منظور آگاه شدن از حسن و عیب این منظور حاصل نشود می‌تواند چند بار در چند مجلس نگاه‌کند؟
جواب: آری جایز است.
سؤال 185. در سؤالات بالا و مسأله 2091 رساله حضرتعالی آمده است که:
«نگاه کردن مرد به زنی که می‌خواهد با او ازدواج کند، به منظور آگاه شدن از حُسن و عیب او جایز است». آیا برای زن نیز جایز است که به همین منظور به بدن مردی که به خواستگاری او آمده نگاه کند؟ محدوده این نگاه و شرایط آن چیست؟
جواب: آری برای زن هم جایز است، و محدوده آن قسمت‌هایی از بدن است که مشاهده آن در انتخاب همسر تأثیر دارد. و این امور باید در مواردی باشد که بطور جدّی تصمیم بر ازدواج در فرض پسندیدن وجود دارد.
سؤال 186. نگاه کردن به دختری که قصد ازدواج با او را دارد و برای آگاهی بیشتر باید به اندام و صورت او نگاه کند و نیز حرف زدن با او چطور است؟
جواب: به مقدار لازم برای شناخت او مانعی ندارد.
سؤال 187. شخصی در جستجوی ازدواج موقّت است و می‌داند که در فلان مکان با عدّه‌ای از زنانی که برای این امر آماده‌اند رو به رو می‌شود، آیا می‌تواند به آن مکان رفته و به آنها نگاه کند و یکی از آنها را انتخاب کند؟
جواب: در صورتی که به قصد ازدواج باشد مانعی ندارد.
سؤال 188. امام خمینی قدس سره فرموده‌اند: «کسی که می‌خواهد با زن یا دختری ازدواج کند جایز است به صورت و مو و دست و مواضع زینت او نگاه کند» منظور از مواضع زینت چیست؟
جواب: به سر و صورت و گردن و مقداری از دست و بازو و مقداری از پاها می‌توان نگاه کرد.

 

2. استخاره

سؤال 189. با عنایت به این که گروه زیادی از متدینین در خصوص امر ازدواج قبل از هرگونه مشورت و معارفه‌ای متوسّل به استخاره می‌شوند و سنّت نبوی ازدواج را به بهانه استخاره ردّ و یا به تعویق می‌اندازند و سدّی در جهت تشکیل کانون گرم، صمیمی و عاطفی زوجین جوان ایجاد می‌کنند، آیا این کار چه حکمی دارد؟
جواب: استخاره همیشه باید بعد از مطالعه جوانب مسأله و مشورت باشد، اگر فکر انسان بجایی رسید جای استخاره نیست و اگر فکر به جایی نرسید جای استخاره است.
سؤال 190. آیا در صورت انجام استخاره، عمل به آن واجب است؟
جواب: عمل به استخاره واجب نیست ولی حتّی الامکان مخالفت نشود؛ مگر این که مدّت قابل ملاحظه‌ای تأخیر بیندازد و بعد اقدام کند.
سؤال 191. آیا در مورد ازدواج، تجدید استخاره جایز است؟ به چه روش؟
جواب: در هیچ مورد تجدید استخاره درست نیست؛ مگر این‌که مدّت قابل ملاحظه‌ای بگذرد یا شرایط مورد استخاره تغییر کند.

 

3. دیگر مسائل مربوط به خواستگاری

سؤال 192. این جانب مدّت سه سال است که خواستگار دارم؛ ولی به علّت این که خواهر بزرگ‌ترم ازدواج نکرده، خانواده‌ام به خواستگارانم جواب ردّ می‌دهند. در حال حاضر 27 سال سن دارم. آیا جایز است که بنده برای حفظ حرمت خواهرم ازدواج نکنم؟ اگر ازدواج کنم آیا در حقّ خواهرم خیانت کرده و دچار معصیت شده‌ام؟
جواب: شما شرعاً و اخلاقاً می‌توانید ازدواج کنید و خیانت و بی‌احترامی نسبت به خواهرتان نخواهد بود.
سؤال 193. آیا تحقیق کردن در مورد دختران یا پسران، یا فکر کردن در مورد آنها، و یا عاشق آنها بودن، اشکال دارد؟
جواب: عشقی که آمیخته به گناه نشود، و مقدّمه ازدواج باشد مانعی ندارد؛ ولی در جایی که انسان قصد ازدواج ندارد نباید تحقیق کند.
سؤال 194. اگر دختر یا پسر به هنگام خواستگاری دارای مشکلی از نظر جسمی باشد، و آن مشکل آشکار نباشد، آیا واجب است آن را به طرف مقابل بگوید؟
جواب: واجب نیست؛ ولی خلاف آن را نگوید. امّا اگر مشکل مهمّی باشد، گفتنش بهتر است.
سؤال 195. سختگیری‌های بیش از حدّ برخی والدین در مورد مسائل مقدّماتی ازدواج (مهریه و مانند آن) موجب محروم شدن جوانان از ازدواج می‌شود، خواهشمند است بفرمایید عمل مذکور چه صورت دارد؟
جواب: سخت‌گیری‌های بی مورد در امر مقدّس ازدواج جایز نیست؛ و چنانچه بر اثر این سخت‌گیری‌ها برخی از ازدواج محروم شوند، و خدای ناکرده مرتکب گناهی شوند، کسانی که سخت‌گیری کرده‌اند نیز در این مورد مسؤولند.
سؤال 196. نظرخواهی جوانی از دختری، بدون اجازه ولی، به وسیله نامه چه حکمی دارد؟ چنانچه در ابراز علاقه و به کارگیری الفاظ در این جهت اغراقهایی صورت بگیرد تا در تصمیم دختر مؤثّر افتد چگونه است؟
جواب: خواستگاری اشکالی ندارد و مشروط به اجازه ولی نیست؛ مگر این که منشأ مفاسدی گردد، که در این صورت جایز نیست.
سؤال 197. چنانچه شخصی از دختری برای خودش خواستگاری کند و از طرف پدر دختر جواب مثبت بگیرد و پس از تحمّل مخارجی از قبیل مخارج جلسه خواستگاری، لباسهای نامزدیی، جواهرات، سوغات و هدایا، جریان ازدواج به هم بخورد، چنانچه انصراف از طرف پدر دختر یا بالعکس از طرف داماد باشد، هر کدام چه حکمی دارد؟ آیا خواستگار می‌تواند مخارج خود را مطالبه نماید؟
جواب: هدایایی که موجود است بازپس گرفته می‌شود؛ ولی خرجهایی که شده است قابل بازپس‌گیری نیست؛ مگر این که قول قطعی داده باشد و بدون دلیل موجّهی اعلان انصراف کند.
***

3

نامزدی

سؤال 198. گروهی از خانواده‌ها مقیدند قبل از ثبت رسمی ازدواج، جهت محرمیت و ارتباطات دختر باکره و پسر، عقد شرعی جاری شود. با عنایت به این که طبق قانونِ ثبت ازدواج، قبل از ثبت رسمی، عقد ممنوع است و از طرفی ثبت بدون ارتباطات و شناخت، متضمّن مشکلاتی، از جمله طلاق زودرس خواهد بود که گاه حتّی در هفته‌های اوّلیه ازدواج رخ می‌دهد، و از سوی دیگر عقد شرعی بدون ثبت رسمی هم مشکلات دیگری به وجودآورد که قانونگذار نیز این معنا را مراعات و به این خاطر آن را ممنوع نموده، بنابراین خواهشمندم بفرمایید که حدود شرعی ارتباط دختر و پسری که حقیقتاً قصد ازدواج دارند تا چه میزانی است؟ اگر دیده شود بعضی از پسرها و دخترهایی که به رسم سنّتی نامزد هستند و در شهر تردّد دارند، از سوی مسئولین امر تحت تعقیب قرار می‌گیرند، حکم چیست؟
جواب: مرد و زنی که می‌خواهند با یکدیگر ازدواج کنند، می‌توانند به مقدار لازم در جلسه‌ای بنشینند و یکدیگر را ببینند و با یکدیگر صحبت کنند و اگر در یک جلسه مقصود حاصل نشد، می توانند در چند جلسه با هم بنشینند و صحبت کنند، سپس تصمیم بگیرند.
سؤال 199. با توجّه به این که قرار نامزدی تا قبل از وقوع عقد طبق قانون مدنی موجب علقه زوجیت نمی باشد، لطفاً بفرمایید: رفتن دو نامزد پسر و دختر باکره، یا دو نامزد مرد و زن بیوه به تنهایی به خیابان یا خارج از شهر و یا به شهر بمنظور تفریح و گردش جایز است؟
جواب: مادام که عقد شرعی خوانده نشده جایز نیست.
سؤال 200. شیرینی دختر و پسری را می‌خورند، پسر و بزرگان او هدایایی را برای عروس و خانواده‌اش می‌برند، در صورتی که نامزدی به هم بخورد و یا یکی از پسر و دختر بمیرند، حکم این هدایا چیست؟
جواب: آنچه مصرف نشده باید برگردانند، ولی نسبت به آنچه مصرف شده مدیون نیستند.
سؤال 201. حکم هدایای قبل از عقد در صورت تحقّق عقد یا به هم خوردن آن چیست؟
جواب: چنانچه عقد به هم نخورد این اشیا جنبه هدیه از طرفین دارد و تصرّف در آن جایز است ولی هرگاه ازدواج به هم بخورد باید آن هدایا را برگردانند زیرا مرسوم این است که هدایا را مشروط به انجام عقد می‌دانند مگر هدایای جزیی از قبیل موادّ خوراکی که از این حکم خارج است.
***

4

شیربها

سؤال 202. شیربها چیست؟ چه حکمی دارد؟ متعلق به کیست؟
جواب: شیربها معمولًا مبلغی است که در ضمن عقد شرط می‌شود، که به پدر یا مادر عروس بدهند؛ و به این صورت اشکالی ندارد.
سؤال 203. آیا مادر دختر می‌تواند شیربها بگیرد؟
جواب: مادر در صورتی می‌تواند شیربها بگیرد که به صورت شرط ضمن‌العقد به هنگام خواندن عقد نکاح قید شود.
سؤال 204. در بین مردم و شیعیان افغانستان مرسوم است که در ازدواج علاوه بر مهریه، پدر دختر مبلغی پول از داماد می‌گیرد آیا این پول حلال است و اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد؟
جواب: اگر پول مزبور را به صورت شرط ضمن عقد جهت پدر قرار دهند حلال است و با گذشتن سال، خمس آن واجب می‌شود.
سؤال 205. آیا در ازدواج، اخذ پول گزاف اضافه بر مهریه از داماد جایز است؟
به گونه‌ای که اگر تهیه نشود عروسی معطّل می‌ماند، در حالی که افراد پولداری که کفو دختر نیستند بدون در نظر گرفتن رضایت دختر، با پدر و مادر او سازش کرده، پول می‌دهند و دختر را می‌گیرند؛ امّا جوان بی‌پول، هر چند کفو و مناسب دختر باشد، محروم می‌ماند. آیا در چنین مواردی اخذ پول جایز است؟
جواب: در ازدواج تنها پرداختن مهریه و آنچه در عقد شرط شده لازم است و در همه حال رضایت دختر شرط است، و مهریه و شرایط، منوط به رضایت زوج و زوجه است و زاید بر آن مشروع نیست. و سزاوار است مسلمانان در تمام این موارد از سختگیری و هزینه‌های گزاف پرهیز نمایند.
***
5

مهریّه

سؤال 206. شایستگی زنان مسلمان را به چه مهریّه‌ای می‌دانید؟ و برای دختران و پسران جوان و پدر و مادرهای آنان در این زمینه چه توصیه‌ای دارید؟
جواب: اخلاق اسلامی ایجاب می‌کند که مهریّه‌ها سبک باشد، و اصولًا ازدواج با هزینه کم انجام گیرد، که مایه سعادت زوجین خواهد شد، و سنگین کردن بار ازدواج شرعاً مذموم و عواقب ناگوار و مسؤولیت شدید دارد.
سؤال 207. مرسوم است که عقد را به انضمام یک جلد کلام اللّه مجید جاری می‌کنند، آیا این کار به معنی تعلیم قرآن به زوجه است، تا بر مرد واجب باشد قرآن را به همسرش تعلیم بدهد، یا معنای دیگری دارد؟
جواب: قرار دادن قرآن جزء مهریه کار خوبی است، و مفهومش تهیه یک جلد کلام اللّه مجید برای زوجه است، نه آموزش قرآن؛ ولی لازم است قیمت آن در موقع عقد تعیین شود، تا مبهم نباشد.
سؤال 208. حدّ و میزان مهریّه چقدر است؟ حدّاقلّ و حدّاکثر آن را بیان کنید.
جواب: مهر حدّ ثابتی ندارد، ولی شایسته است از مهریّه های سنگین پرهیز شود، طبق برخی از روایات (1) زنانی که مهریّه سنگین دارند شوم هستند.
سؤال 209. اگر مردی مهریّه همسرش را به قدری سنگین کرده باشد که معادل حقوق ماهیانه تمام عمرش هم کفاف آن را نکند، چنین مهریّه و عقدی چه حکمی دارد؟
جواب: کار خوبی نکرده، ولی عقد و مهر باطل نیست؛ مگر این که در حدّی باشد که آن مهریه را سفیهانه بدانند.

1- احادیثی به این مضمون در کتاب وسائل الشیعه، ج 15، ابواب مهور، باب 5 آمده از جمله حدیث 8

سؤال 210. با توجّه به این که مورّخین مهریه بزرگ بانوی اسلام، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام را مختلف نقل کرده‌اند:
الف) برخی آن را یک زره جنگی به مبلغ 480 درهم، به اضافه یک دست لباس کتان و یک قطعه پوست گوسفند گفته‌اند.
ب) بعضی آن را چهارصد درهم شمرده‌اند.
ج) و برخی دیگر چهارصد مثقال نقره بیان کرده‌اند.
و از طرف دیگر در روایتی مهریه آن حضرت «شفاعت گنهکاران از امّت پدرش»(1) آمده است، آیا صرف تعیین مهریه حضرت زهرا علیها السلام (مهرالسّنه) برای عروسان، بدون تعیین ارزش فعلی آن، صحیح است؟
جواب: معروف است که مهرالسّنه معادل پانصد درهم می‌باشد(2) هر گاه در محیط زوجین این شهرت وجود داشته باشد کافی است، و الّا باید تعیین کنند.
سؤال 211. اگر مرد از اوّل قصدش این باشد که مهر زن را نپردازد عقد صحیح است؟
جواب: آری عقد صحیح است و پرداختن مهر بر او واجب است.
سؤال 212. آیا زوج می‌تواند مهریه همسر خود را آموزش تلاوت قرآن قرار دهد؟ در صورت مثبت بودن، اگر مرد تلاش خود را انجام دهد، ولی زن به جهت کند ذهن بودن نتواند یاد بگیرد، وظیفه زوج چیست؟

1- احقاق الحق، ج 10، ص 367

2- مهرالسنه در تیرماه 1388 حدوداً معادل پانصد و بیست و نه هزار تومان بوده است
جواب: آموزش قرآن می‌تواند مهریه بوده باشد و مرد باید وظیفه خود را انجام دهد، اگر زوجه استعداد نداشت و مرد کوشش لازم را کرد، دَین خود را ادا کرده است.
***

6

آزمایش

سؤال 213. اگر از باب احتیاط، عروس برای بررسی بکارت به دکتر همجنس و در صورت نبودن همجنس به دکتر مرد مراجعه کند با توجّه به لزوم لمس، آیا این کار جایز است؟
جواب: هرگاه ترک این کار مظّنه مفاسد و اختلافات مهمّی بوده باشد جایز است. و در این صورت باید حتّی الامکان از طبیب زن اگر ممکن است از غیر طریق رؤیت مثلًا بااستفاده از لمس غیرمستقیم به وسیله دستکش و مانند آن انجام گیرد.
سؤال 214. آیا شرعاً لازم است قبل از خواندن صیغه عقد دائم دختر و پسر آزمایش خون بدهند؟
جواب: واجب نیست ولی احتیاط ترک نشود.
سؤال 215. جوانی جهت ازدواج برای آزمایش به پزشک مراجعه می‌کند.
پزشک وی را دچار بیماری مسری می‌یابد، و یا متوجّه می‌شود که معتاد است.
در اینجا، اگر واقعیت را برای دیگران، که منتظر نتیجه آزمایش هستند بگوید، پرده از روی راز پنهان بیمار برداشته می‌شود، که قطعاً برای بیمار تبعات سویی به دنبال خواهد داشت. و اگر نگوید همسر آینده وی دچار بیماری مسری شده، و گرفتاری‌هایی پیدا می‌کند، و ممکن است برای طبیب هم مشکل ساز شود.
تکلیف طبیب چیست؟
جواب: با توجّه به اینکه این‌گونه آزمایش‌ها نوعی مشورت با طبیب است، کتمان کردن واقعیت، خیانت در مشورت محسوب می‌شود، و باید واقعیت را بگوید.
***

7

دوران عقد

سؤال 216. اگر کسی دختری را عقد نماید، آیا پدر و مادر دختر مجاز هستند زن و شوهر قانونی را از هم دور نگه دارند و نگذارند آن دو با هم به تفریح رفته و در کنار هم باشند؟
جواب: در صورتی که بر اساس عرف و عادت محل عقد انجام شده و مردم در آن محل برای فرستادن دختر همراه شوهر مادام که عروسی نکرده‌اند رسوم و عاداتی دارند، باید طبق آن عمل شود.
سؤال 217. در محلّی رسم است که از طرف داماد در ایام عید گوسفندی به عنوان عیدی به منزل عروس می‌برند، این گوسفند ملک کیست؟ عروس یا پدرش یا برادرانش؟
جواب: اگر قبل از آمدن عروس به خانه شوهر هدایایی ببرند، مال عروس است.
سؤال 218. من در دوران عقد هستم در بعضی مواقع به دلیل خجالت کشیدن تا 24 ساعت نمی توانم غسل کنم؛ آیا با تیمم بدل از غسل می‌توانم نماز بخوانم؟
جواب: در صورتی که این کار واقعاً برای شما عسر و حرج شدید دارد تیمم صحیح بوده والّا باید نمازها را قضا کنید.
سؤال 219. مردی عقد کرده و ما می‌دانیم همسر او معتاد است؛ باید به او اطلاع دهیم؟
جواب: لازم است به او اطلاع دهید.
سؤال 220. آیا در دوران عقد اطاعت از شوهر بر زن لازم و پرداخت نفقه بر شوهر لازم است؟
جواب: مطابق آنچه در عرف معمول امروز است، تا زمانی که زن به خانه شوهر نیامده نه نفقه دارد و نه برای خروج از منزل از شوهر اجازه می‌گیرد، و این در واقع نوعی شرط ضمن عقد است.
سؤال 221. بعضی از دختران در دوران عقد حامله می‌شوند و برای حفظ آبرو که این کار را قبل از عروسی ناپسند می‌شمرند اقدام به سقط جنین می‌کنند. این کار چه حکمی دارد؟ راه جبران آن چیست؟
جواب: سقط جنین حتی در این صورت جایز نیست، و اگر سقط کنند دیه دارد.
سؤال 222. عقدنامه باید نزد چه کسی باشد؟ خانواده عروس یا نزد خود داماد؟
جواب: چنانچه قرار و شرط خاصّی قبل از عقد درباره عقدنامه نگذاشته باشند باید آن را به خانواده زن داد و زوج می‌تواند در صورت نیاز گواهی از دفتر بگیرد.
***

8

خرید حلقه نامزدی و امثال آن

سؤال 223. شوهرم قصد دارد برای ازدواج حلقه طلا بخرد، ایشان می‌گوید «من فقط شب عروسی حلقه را دست می‌کنم» این کار چه حکمی دارد؟
جواب: زینت طلا بر مرد حرام است. و خرید و فروش طلای مخصوص مردان اشکال دارد. ولی می‌توانید از پلاتین که فلز گران‌بهایی است استفاده کنید.
سؤال 224. بسیاری از خانواده‌ها براساس یک سنّت غلط به داماد خود انگشتری یا ساعت یا گردنبند یا حلقه طلا هدیه می‌دهند و آنها نیز از آن استفاده می‌کنند و در نتیجه زشتی این کار از بین می‌رود. مستدعی است نظر مبارک را در مورد استفاده مردها از انگشتر و دیگر زیور آلات و همچنین هدیه دادن آن به دامادها و جوانان و همچنین ساختن و خرید و فروش آن که مقدّمه و زمینه ساز این منکر است صریحاً مرقوم فرمایید تا جوانان و دیگر طبقات جامعه وظیفه شرعی خود را بدانند.
جواب: زینت طلا برای مردان مطلقاً حرام است و مسلمانان و پیروان مکتب اهل‌بیت علیهم السلام باید به پیروی از دستورات آن بزرگواران از این امر اجتناب ورزند و فرقی در میان هدیه وغیرهدیه و داماد و غیرداماد نیست. ساختن‌و خرید و فروش آنها نیز اگر استفاده اش مخصوص مردان باشد اشکال دارد و اگر زینت طلا به صورت صلیب باشد پوشیدن و ساختن و خرید و فروش آن گناه مضاعف دارد.
سؤال 225. اینکه استفاده از طلا برای مردان به طور موقت اشکالی ندارد منظور چه مدت است؟ لطفاً توضیح دهید.
جواب: هر گاه برای امتحان مثلًا جهت خرید برای همسرش باشد اشکالی ندارد.
سؤال 226. اگر در خرید عروسی برای ما شال گردن ابریشم (یک طرف ابریشم، یک طرف پشم) بگیرند می‌توانیم استفاده کنیم؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 227. اگر در خرید عروسی برای ما کراوات بگیرند می‌توانیم استفاده کنیم؟
جواب: با توجّه به این که در حال حاضر و در کشور ما، این امر به عنوان شعار بیگانگان و همبستگی با آنها محسوب می‌شود، از آن اجتناب کنید. ولی در کشورهایی که جزیی از لباس مردم محسوب می‌گردد، پوشیدن آن اشکالی ندارد.
سؤال 228. با توجه به اینکه امروزه بسیاری از لوازم آرایش مورد مصرف بانوان مسلمان از جفت جنین تهیه می‌گردد استفاده و مصرف آن چه حکمی دارد ضمناً بفرمایید جفت نجس است یا متنجّس؟
جواب: دلیلی بر نجاست جفت نیست (همانطور که در تعلیقه عروه نیز نوشته‌ایم) بنابراین اگر آلوده به خون نباشد یا شک داشته باشیم پاک است.
سؤال 229. اینجانب تازه عقد نموده‌ام و در خرید حلقه، (حلقه طلای سفید) خریدند به گفته طلا فروشان فرق این طلا با طلای زرد این است که با طلای سفید می‌شود نماز خواند ولی با طلای زرد نمی‌شود. در رساله آقا آمده است که اگر پلاتین باشد حلقه برای مردان مشکلی ندارد و به گفته عده‌ای این طلای سفید همان پلاتین است. و بعضی ها می‌گویند همان طلاست. و آیا استفاده از طلای سفید (حلقه) برای مردان حرام است یا خیر؟ و اگر استفاده کرد نماز با آن چه حکمی دارد؟
جواب: زینت به هر طلایی (زرد- سرخ- سفید) برای مردان جایز نیست و نماز با آن باطل است ولی پلاتین که فلز دیگری است مانعی ندارد.
***

9

جهیزیّه

سؤال 230. پولی را که پدر دختر از داماد جهت جهیزیه دخترش می‌گیرد در صورتی که از جهیزیه زیاد بیاید آیا برای پدر دختر حلال است؟
جواب: اگر به صورت شرط ضمن العقد پول مزبور را جهت پدر قرار دهند مبلغ اضافی برای او حلال است و اگر آن پول را به نام دختر قرار داده باشند و جزء مهریه باشد متعلّق به دختر است.
سؤال 231. اگر پدر دختر همان پولی را که از داماد می‌گیرد مهریه دخترش قرار دهد، به این معنا که دختر مبلغ را کاملًا از شوهرش به عنوان مهریه خود اخذ کند، هر مقدار که خواست برای خودش جهیزیه تهیه کند و اضافه آن را به پدر یا مادر و یا برادر خود هبه کند، آیا برای آنها حلال است؟
جواب: در صورتی که مهریه و شیربها را دختر به صورت مهریه از شوهر بگیرد و مقداری از آن را صرف تهیه جهیزیه نماید و اضافی آن را به هر کس بدهد جایز است.
سؤال 232. اگر یکی از فرزندان خانواده‌ای طلاق بگیرد، و در این هنگام برای فرزند دیگرشان خواستگاری بیاید، و پدر و مادر مجبور شوند از مهریه فرزند بزرگ‌تر برای مخارج ازدواج فرزند دیگر هزینه کنند، چه حکمی دارد؟
جواب: بدون رضایت آن دختر از مهریه او نمی توان استفاده کرد. و اگر این کار را کرده‌اند، باید به شکلی رضایت او را جلب کنند.
سؤال 233. آیا بطور کلّی و در هر صورت پس از فوت زوجه، جهیزیه او جزء ماترک است؟
جواب: جهیزیه، جزء ماترک زوجه است.
سؤال 234. در بعضی از مناطق طبق عرف محل، در حین عقد زوجه قید می‌گردد که اجناسی به عنوان جهیزیه از سوی زوج تهیه و تحویل خانواده زوجه گردد و پس از تحویل به عنوان مال پدری صورت جلسه و همراه زوجه به خانه شوهر فرستاده می‌شود، بعداً در مالکیت آن اختلاف می‌شود، با توجّه به این که از نیت زوج در حین تهیه و تحویل اجناس اطّلاعی نیست، آیا اجناس قید شده ملک زوجه می‌باشد یا زوج؟
جواب: در فرض مسأله مالک تمام آنها زوجه است.
سؤال 235. آیا مرد ضامن جهیزیه همسرش می‌باشد؟ اگر شوهر فوت کرد و جهیزیه همراه دیگر ماترکش در اختیار ورثه قرار گرفت، آیا ورّاث ضامن هستند؟ اگر در حین مطالبه، کلّ جهیزیه یا بعضی از آن وجود نداشت و ورثه هم اظهار بی اطّلاعی نمودند آیا ورثه ضامن هستند؟
جواب: اگر ثابت شود شوهر در حفظ آن کوتاهی کرده مسئول است در غیر این صورت مسئولیت ندارد؛ و جهیزیه زن جزء ترکه شوهر نمی شود و اگر ورثه بدون اجازه زوجه در آن تصرّف کنند ضامن هستند.
***

10

مراسم عروسی

1. برگزاری مجلس

سؤال 236. به نظر حضرتعالی جشن عروسی یک مسلمان باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ به تعبیر دیگر، زوجین جوان مسلمان که قصد دارند به گونه‌ای جشن عروسی برپا کنند، که از یک سو مورد رضایت خداوند باشد و قدم اوّل زندگی مشترک را با معصیت آغاز نکنند، و از سوی دیگر همراه با شادی و شور و شعف باشد و رضایت دعوت شدگان هم فراهم شود، باید چه کنند؟
جواب: باید از برنامه‌هایی استفاده کنند که آمیخته با خلاف شرع نباشد و این، امر ممکنی است، و بسیاری از مؤمنین انجام می‌دهند.
سؤال 237. خانم‌ها در مجالس عروسی نسبت به سرو وضع و رخت و لباس خود حسّاسیت خاصّی دارند، به گونه‌ای که اگر خانمی لباس گرانقیمتی را در یک جشن عروسی بپوشد، آن را در مجلس جشن دیگر نمی پوشد! حتّی برخی از خانم‌ها به این مقدار نیز قناعت نکرده، و در یک مجلس عروسی چند بار لباس عوض می‌کنند! این‌گونه کارها چه حکمی دارد؟
جواب: این‌گونه کارها در شأن زنان با شخصیت و با ایمان نیست.
سؤال 238. شرکت در عروسی، یا مجالس دیگر، که انسان می‌داند در آن رعایت شؤونات اسلامی نمی شود (از قبیل اختلاط زن و مرد، رقص و پایکوبی، استفاده از نوارهای موسیقی و مانند آن) چه حکمی دارد؟
جواب: شرکت در مجالس گناه حرام است.
سؤال 239. متأسّفانه غالب مجالس عروسی در زمان ما برای مؤمنین مشکل‌ساز شده است، به گونه‌ای که رفتن به مجلس عزا برای آنها، خوشایندتر از شرکت در چنان مجالس شادی است! حال اگر شخصی مجبور باشد در مجلس عروسی، که آلوده به گناهانی همچون موسیقی حرام و رقص و مانند آن است شرکت کند، و در اطاقی که این گناهان انجام می‌شود نرود، بلکه در اطاق مجاور که صدای ساز و آواز می‌آید باشد، آیا مرتکب گناه شده است؟ همچنین اگر در تالاری باشند که در یک قسمت موسیقی و رقص هست و او در قسمت دیگری است، ولی صدای موسیقی را می‌شنود، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر در محلّ جداگانه‌ای باشد که دو مجلس محسوب شود اشکالی ندارد؛ ولی عمداً به موسیقی حرام گوش ندهد، هر چند بی اختیار به گوشش برسد.
سؤال 240. حکم کاروان‌های عروسی که با بوق زدن و دست زدن عروس را از خیابان‌ها عبور میدهند چیست؟
جواب: این کارها مناسب اهل دین نیست.

 

2. موسیقی

سؤال 241. موسیقی حرام چیست؟
جواب: کلیه صداها و آهنگ هایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غیر آن حلال است. و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف، یعنی افراد فهمیده متدین، خواهد بود.
سؤال 242. طبق نظر برخی از مراجع تقلید، موسیقی در مجالس عروسی استثناء شده است، نظر حضر تعالی در این زمینه چیست؟ آیا مقلّدین شما (در صورتی که جواب منفی باشد) می‌توانند در این مسأله از آن مراجع تقلید کنند؟
جواب: بنابر احتیاط واجب فرقی میان مجالس عروسی و غیر عروسی نیست.
و با توجّه به این که ما در این مسأله احتیاط واجب داریم، مقلّدین ما می‌توانند به مرجع دیگری مراجعه کنند.
سؤال 243. برخی از خانم‌ها معتقدند که نواختن آهنگ با سازهای بدون حلقه، و نیز با ظروفی مانند قابلمه و سطل و مانند آن اشکال ندارد، آیا نواختن آهنگ با این وسائل در مجالس عروسی زنانه جایز است؟
جواب: هرگاه با این وسائل آهنگ‌هایی مانند وسایل موسیقی نواخته شود جایز نیست؛ امّا اگر مانند آن آهنگ‌ها نباشد مانعی ندارد.
سؤال 244. عروس و داماد مخالف موسیقی و رقص هستند اگر بقیه انجام می‌دهند چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتیکه آنها موافق نبوده و با زبان خوش نهی از منکر کنند مسئولیتی ندارند.

 

3. آواز

سؤال 245. آوازخوانی زنان و دختران بصورت انفرادی یا دسته جمعی، در محفل خصوصی زنان، مخصوصاً مجالس عروسی، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر منظور از آواز، خوانندگی‌های مناسب مجالس لهو و فساد باشد، جایز نیست.
سؤال 246. زنان در کشمیر در مراسم ازدواج برای استقبال از داماد و عروس در خیابان‌ها و در جمع نامحرمان ترانه‌های محلّی می‌خوانند، این عمل چه حکمی دارد؟ آیا شرکت در این مجالس جایز است؟
جواب: خواندن این ترانه‌ها جایز نیست، و شرکت در این‌گونه مجالس اشکال دارد.

 

4. رقص و شاباش

سؤال 247. تعریف رقص از نظر شرعی چیست؟ و حکم آن به نظر حضرتعالی چه می‌باشد؟
جواب: تنها رقص زن برای شوهرش جایز است، و بقیه اشکال دارد، و رقص یک امر عرفی است، و آن حرکات موزونی است که افراد مطّلع تصدیق کنند مصداق رقص است، و اگر مصادیق مشکوکی پیدا کرد حرام نیست.
سؤال 248. با توجّه به این که به جز رقص همسر برای همسر، بقیه رقص‌ها اشکال دارد، لطفاً بفرمایید: پولی که به عنوان شاباش در مجالس رقص، به ویژه عروسی‌ها، به کسی که می‌رقصد می‌دهند، برای دهنده و گیرنده آن، از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
جواب: دادن و گرفتن این پول‌ها جایز نیست.
سؤال 249. آیا برای عروس جایز است که در مجلس عروسی زنانه، که هیچ مردی جز داماد حضور ندارد، فقط برای شوهرش بر قصد؛ هر چند زنان دیگر هم تماشا کنند؟
جواب: رقص زن فقط برای شوهرش جایز است، نه در حضور زنان دیگر.
سؤال 250. آیا رقص در مجالس عروسی، مخصوصاً مجالس زنانه، جایز است؟
جواب: رقص منشأ فساد است و اشکال دارد، خواه رقص زن برای زن، یا مرد برای مرد، و یا زنان برای مردان باشد؛ ولی رقص زن برای همسرش اشکال ندارد.
سؤال 251. آیا جایز است زن در میان زنان برقصد؟ اگر جایز نیست، حکم نشستن زنان در تالارها و چنین مجالسی چگونه است؟
جواب: همان‌گونه که گفته شد تنها رقص زن برای شوهرش جایز است، و بقیه اشکال دارد، و نباید در مجالس معصیت شرکت کرد.

 

5. کف زدن

سؤال 252. حکم کف زدن و دست‌افشانی و چوب بازی در مجالس عروسی چیست؟
جواب: کف زدن اشکالی ندارد، و چوب بازی نیز اشکالی ندارد، مگر این که مفسده خاصّی بر آن مترتب شود؛ ولی رقص برای غیر شوهر اشکال دارد.
سؤال 253. حکم کف زدنِ هماهنگ و مرتّب یا نامرتّب به صورت مطلق، و در هر مجلسی (عروسی، میهمانی، مولودی و مانند آن) و در هر مکانی (اعمّ از مسجد، حسینیه، منزل و مانند آن)، جهت اظهار شادی و سرور، یا تشویق، چیست؟
جواب: از جواب سابق معلوم شد؛ ولی توجّه داشته باشید که افراط در هیچ کاری شایسته نیست.

 

6. فیلم‌برداری و عکاسی

سؤال 254. آیا خواهران مذهبی می‌توانند در عروسی‌ها و عقدها که نوعاً بدحجاب و آرایش کرده هستند، جلو دوربین قرار بگیرند توسط خواهران عکاس عکس آنها گرفته بشود؟ ناگفته نماند ظاهر کردن چنین عکسهایی به دست مردان نامحرم می‌باشد.
جواب: عکس گرفتن از زنان به وسیله زنان اشکالی ندارد، مگر این که به دست مردان بیگانه بیفتد و آنها را بشناسند و یا منشأ فساد شود.
سؤال 255. عکس برداشتن مرد از زن نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: عکس برداشتن مرد از زن نامحرم حرام نیست، مگر این‌که ناچار باشد که به بدن او غیر از صورت و دست‌ها نگاه کند.
سؤال 256. آیا جایز است عکسی که بدون حجاب اسلامی گرفته شده را برای ظاهر کردن به عکاس نامحرم داد؟
جواب: در صورتی که عکاس صاحب آن عکس را نشناسد، و منشأ مفاسد خاصّی نگردد، مانعی ندارد.
سؤال 257. آیا برای عکاس مسلمان جایز است از چیزهای غیر اسلامی، مانند رقص، عکسبردای کند؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 258. عکس گرفتن زن نزد عکاس نامحرم، یا ظاهر کردن عکس توسّط نامحرم چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که او را نمی شناسد، ظاهر کردن عکس اشکالی ندارد و عکس گرفتن در صورتی جایز است که با حجاب شرعی باشد.
سؤال 259. فیلمبرداری و عکاسی در بعضی از مجالس عروسی، که به علّت لاابالی‌گری مسائل محرم و نامحرم احیاناً رعایت نمی شود، توسّط عکاس زن که شغلش این کار است چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست.

 

7. کادو

سؤال 260. آیا کادو و هدایایی را که بستگان عروس، (که نسبتی با داماد ندارند) می‌آورند متعلّق به عروس (زوجه) است؟
جواب: آری متعلّق به زوجه است؛ مگر این که بگویند متعلّق به داماد است، و یا قرائن قطعی حکایت از آن کند.
سؤال 261. اگر عروس و دامادی با هم فامیل باشند، آیا کادو و هدایایی که ضمن عروسی برای آنها می‌آورند، متعلّق به کیست؟
جواب: آنچه زنانه است متعلّق به عروس و آنچه مردانه است متعلّق به داماد و بقیه مشترک است.