11 بهداشت در نظام خانواده
ارزش نظافت و بهداشت در اسلام
به هنگامی که مقدمات ازدواج پایان گرفت ، و زن و شوهر جوان با کمال عشق و علاقه ، زندگی خود را شروع کردند ، باید به اموری که در زندگی جنبه زیربنائی دارد توجه کنند ، و نسبت به آن امور از بی تفاوتی و سستی و تنبلی و غفلت ، جداً پرهیز نمایند .
از جمله آن امور مسئله بهداشت و نظافت در تمام شئون زندگی است .
بدن ، موی سر ، دهان و دندان ، لباس ، فرش ، وسائل زندگی ، بخصوص وسائل آشپزخانه ، و هر آنچه که با زندگی روزمرّه در ارتباط است ، باید از نظر بهداشتی مورد توجه دقیق قرار بگیرد .
عده ای از زوج های جوان در ابتدای زندگی از توجه به نظافت و بهداشت غافلند ، و تنها به خورد و خوراک و بهره گیری از لذات ظاهری قناعت می کنند ، و از نظم و انضباط و پاکی و پاکیزگی در زندگی آنان خبری نیست ، این بی خبری را فطرت سلیم ، و عقل فعال ، و آئین الهی تحت هیچ عنوانی نمی پذیرد ، بلکه از آن هم نفرت شدید دارد ، علاوه بر این ممکن است این بی تفاوتی و بی توجهی در طول زمان حاکم بر فضای حیات شود ، و خانه و اهل خانه را از نظر سلامت ، نسبت به همه امورظاهری و باطنی تهدید نماید ، و بخصوص بر وضع فرزندان اثر نامطلوبی بگذارد ، و آنان را تبدیل به موجودی بی تفاوت ، کودن ، بیمار ، ذلیل ، ضعیف و سربار جامعه کند ، و وجودشان زمینه پذیرش رذالت و دنائت ، و انواع مفاسد و معاصی گردد .
خداوند مهربان در قرآن مجید ، نسبت به آنان که طهارت ظاهر و باطن را رعایت می کنند ، و به بهداشت تن و روان توجه دارند ، و عرصه گاه جسم و جان را از تمام آلودگیها پاک نگاه می دارند ، اعلام عشق و محبت نموده :
<< اِنَّ الله یُحِبُّ التَّوّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ >>. [218]
همانا خداوند اهل توبه و انابه و پاکی و پاکیزگی را دوست دارد .
مکتب اسلام و به عبارت دیگر مدرسه نبوت و امامت ، و به تعبیر دیگر آئین وحی که در قرآن کریم و سخنان نبی اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) ، و اهلبیت آن حضرت یعنی امامان معصوم تجلّی دارد ، و در توجه به پاکی و پاکیزگی و طهارت و بهداشت در تمام زمینه های زندگی ، در میان تمام مکتب ها بی نظیر ، و قوانین بهداشتی این مدرسه آسمانی که بیش از پنج هزار قانون است و قسمتی از آن در جلد اول و دوم کتاب وسائل الشیعه آمده ، فوق تمام قوانین بهداشتی ، و از نظر ظرافت و لطافت و ترغیب و تشویق به رعایت آنها ، فوق العاده شگفت آور است .
اسلام عزیز نزدیک به پانزده عامل را به عنوان عامل طهارت و پاکیزگی ، و وسیله پاک کننده معرفی کرده ، که چنین سیاق و روشی در هیچ یک از مکاتب موجود در جهان دیده نمی شود .
اسلام آلوده ماندن ، و آلوده کردن ، و فراهم آوردن زمینه آلودگی را در بسیاری از موارد حرام اعلام کرده ، و مرتکب آن را بزهکار ، و مستحقّ عذاب الهی در روز قیامت می داند .
آب جاری ، آب چاه ، آب چشمه ، آب باران ، آب راکدی که هر یک از طول و عرض و عمق آن سه وجب و نیم باشد ، آب قلیلی که از بالا روی شیئی نجس بریزد و به اندازه پاک کردن شیئی نجس باشد ، زمینی که همراه با خاک است ، نور مستقیم خورشید ، آتش ، تغییر جنس آلوده به حالت دیگر ، هر کدام در جای خود و در محل تعیین شده از مطهرات هستند .
رسول الهی (صلی الله علیه وآله وسلم) در چند روایت بسیار مهم به ارزش پاکیزگی و طهارت اشاره فرموده ، که به نظر هر صاحب نظری از عجائب مسائل اسلامی است :
<< اَلطَّهُورُ شَطْرُ الاْیمانِ >>. [219]
تمیزی و پاکی ، و ایجاد طهارت و پاکیزگی نصف ایمان است .
چه اندازه عجیب است که نصف ایمان تمام مسائل اخلاقی و عملی و نصف دیگر آن تمیزی و توجه به پاکی و طهارت است!!
<< أَوَّلُ ما یُحاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ طَهُورُهُ >>. [220]
اول چیزی که در قیامت و دادگاه عدل حق ، نسبت به آن از انسان حساب می کشند تمیزی و طهارت و پاکی اوست .
رسول خدا در مسئله بهداشت دهان و دندان ، موی سر و صورت ، لباس و پوشاک ،
خانه و اثاث خانه ، کوچه و خیابان ، شهر و دیار و حتی نسبت به اموات بسیار بسیار حساس ، و از تمام مردم جهان در رعایت بهداشت و پاکیزگی برتر بودند .
دستور او به اینکه اموات را با آب سدر و آب کافور ، و آب خالص بشویند ، و مواضع سجده را کافور گذاشته و قبر را عمیق تر حفر کنند ، و در چیدن لحد و ریختن خاک نظم و انضباط را مراعات نمایند ، تا با متلاشی شدن بدن میّت در قبر ، و ترکیبش با خاک و کافور ، تمام اصول بهداشت جهت شهر و دیار و زندگان رعایت گردد ، از عجایب دستورات ، و شگفتی های دانش وبینش آن انسان والا و برتر است .
حدّ رعایت پاکی ظاهر و باطن در آن وجود مبارک به اندازه ای بالا بود ، که معصومی چون امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، که علم و بصیرت او تجلّی دانش و حکمت و علم حضرت حق بود ، آن حضرت را به عنوان اطیب و اطهر معرفی کرد ، و از تمام مردم جهان خواست ، که وجود مقدس او را در انواع پاکی ها و طهارت جسم و جان سرمشق و الگوی خود قرار دهند .
<< فَتَأَسَّ بِنَبِیِّکَ الاَْطْیَبِ الاَْطْهَرِ (صلی الله علیه وآله وسلم) فَإِنَّ فیهِ أُسْوَهً لِمَنْ تَأَسّی . . . >>[221]
به پیامبرت که نیکوترین و پاکیزه ترین موجود در تمام جهان هستی است ، اقتدا کن ، همانا در وجود مقدّس او در تمام شئون حیات ، برای آنکس که بخواهد به او اقتدا کند الگو و سرمشق هست .
رسول
خدا فرمود :
<< إِنَّ اللّهَ طَیِّبٌ ، یُحِبُّ الطَّیِّبَ ، نَظیفٌ ، یُحِبُّ النَّظافَهَ >>. [222]
همانا خداوند نیکوست ، نیکو را دوست دارد ، پاکیزه است به پاکیزگی علاقه دارد .
رفعت و بلندی ، ارزش و مقام پاکی و پاکیزگی تا کجاست ، که سخن از آن در رابطه با حریم ذات حق است .
امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود :
<< تَنَظَّفُوا بِالْماءِ مِنَ النَّتِنِ الرّیحِ الَّذی یُتَأَذّی بِهِ ، تَعَهَّدُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ مِنْ عِبادِهِ الْقاذُورَهَ الَّذی یَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ اِلَیْهِ >>. [223]
خود را از بوی بدی که موجب آزار دیگران است با آب ، پاک و پاکیزه کنید ، نسبت به وجود خود متعهد باشید ، خداوند به بنده ای که دارای آلودگی است ، و مردم از نشستن کنار او عار و ننگ دارند ، خشم و کینه دارد .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< طَهِّرُوا هذِهِ الاَْجْسادَ طَهَّرَکُمُ اللّهُ ، فَإِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ یَبیتُ طاهِراً إِلاّ باتَ مَعَهُ مَلَکٌ فی شِعارِهِ ، وَ لا یَتَقَلَّبُ ساعَهً مِنَ اللَّیْلِ إِلاّ قالَ : اللّهُمَّ اغْفِرْ لِعَبْدِکَ فَإِنَّهُ باتَ طاهِراً >>. [224]
این بدن ها را پاک کنید ، خداوند شما را پاک گرداند ، همانا بنده ای نیست که شب را پاک و پاکیزه به صبح برساند ، مگر ملکی او را در این پاکی همراهی کند ، و ساعتی از شب نگردد مگر اینکه آن ملک بگوید : خداوندا بنده ات را در معرض مغفرت قرار بده که او شب را به پاکی به صبح آورد .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< بِئْسَ الْعَبْدُ الْقاذُورَهُ >>. [225]
بد انسانی است ، انسان آلوده و کثیف .
و نیز آن حضرت فرمود :
<< هَلَکَ الْمُتَقَذِّرُونَ >>. [226]
آلودگان و مردمان کثیف هلاک شدند .
از جابر بن عبداللّه روایت شده : رسول خدا مردی را دید ژولیده موی ، به صورتی که مویش به شکل بدی پراکنده بود ، فرمود : هان آیا چیزی که مویش را منظم کند و آرایش دهد نیافت ؟
و دیگری را دید با لباس چرک و کثیف ، فریاد زد هان ، آیا آبی نیافت که لباس آلوده اش را بشوید ؟ [227]
حضرت باقر (علیه السلام) فرمود :
<< کَنْسُ الْبُیُوتِ یَنْفِی الْفَقْرَ >>. [228]
جارو کردن خانه ها موجب زدودن فقر است .
امام ششم (علیه السلام) فرمود :
<< غَسْلُ الاِْناءِ وَ کَنْسُ الْفِناءِ مَجْلَبَهٌ لِلرِّزْقِ >>. [229]
شستن ظرفها ، و جارو کردن آستانه خانه ، باعث جلب رزق است .
امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود :
<< لا تُؤْوُوا التُّرابَ خَلْفَ الْبابِ فَإِنَّهُ مَأْوَی الشَّیاطینِ >>. [230]
خاکروبه منزل را پشت در خانه جمع نکنید ، همانا منزلگاه شیاطین است .
لغت شیطان از شطن گرفته شده ، و این لغت به معنای خبیث و پلید و موجود موذی و همراه با شرّ است .
این معجزه باعظمت و شگفت آور ، محصول بینش رسول حق و اولیاء الهی یعنی امامان معصوم شیعه است ، که چندین قرن قبل از وجود میکروب ، با استعمال لفظ شیطان یعنی موجود خبیث و پلید خبر داده اند .
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< لا تُبَیِّتُوا الْقُمامَهَ فی بُیُوتِکُمْ ، وَأَخْرِجُوها نَهاراً فَإِنَّها مَقْعَدُ الشَّیْطانِ >>. [231]
آنچه از سفره می ماند ، و قابل مصرف کردن و خوردن نیست ، نگذارید تا شب در خانه بماند ، آن را در همان روز روشن از خانه خارج کنید ، همانا مانده های در سفره که غیرقابل مصرف است ، نشستن گاه شیطان است .
و نیز آن حضرت فرمود :
<< تَنَظَّفُوا بِکُلِّ مَا اسْتَطَعْتُمْ ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالی بَنَی الاِْسْلامَ عَلَی النَّظافَهِ ، وَ لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّهَ إِلاّ کُلُّ نَظیف >>. [232]
به هر چه که قدرت و توان دارید به نظافت و پاکیزه کردن برخیزید ، همانا خداوند اسلام را بر نظافت بنا کرده ، و وارد بهشت نمی شود مگر هر پاک و پاکیزه .
حضرت رضا (علیه السلام) فرمود :
<< مِنْ أَخْلاقِ الاَْنْبِیاءِ التَّنَظُّفُ >>. [233]
پاکیزگی از خُلق و خوی انبیاء الهی است .
رسول حق به عایشه فرمود :
<< اِغْسِلی هذَیْنِ الثَّوْبَیْنِ اَما عَلِمْتِ اَنَّ الثَّوْبَ یُسَبِّحُ ، فَإِذا اتَّسَخَ اِنْقَطَعَ تَسْبیحُهُ >>. [234]
این دو جامه را بشوی ، آیا نمی دانی لباس تسبیح گوی حق است ، چون آلوده شود و چرک گردد ، تسبیحش قطع می شود!!
با توجه به آیات قرآن در رابطه با عوامل پاک کننده ، و پاکی و پاکیزگی ، و عشق حضرت حق به نظافت و طهارت ، و نیز با توجه به روایات بسیار مهم باب طهارت و نظافت ، بر اهل خانه است ، که طهارت و پاکیزگی را در بدن و لباس خود ، و اثاث منزل ، و خود منزل و آستانه خانه ، تا جائی که در قدرت و توان آنان است رعایت کنند ، و در این زمینه مرد خانه بر اساس قاعده قرآنیه ، که تعاون بر نیکی و تقوا را وصیت و سفارش نموده ، به همسرش در امر نظافت
و پاکیزگی کمک کند ، و بر زن خانه هم لازم اخلاقی است که خانه و اثاث آن و لباس اهل خانه را پاک و پاکیزه نگهدارد ، تا از این راه شوهر خود را شاد ، و موجب جلب خوشنودی حضرت حق شود ، و سلامت اهل خانه تضمین گردد ، و هیولای درد و بیماری ، و رنج و ناراحتی با شکست مواجه گردد .
زن خانه به این معنا توجه داشته باشد ، که قدم برداشتن برای امور منزل ، و تدبیر خانه ، و فراهم آوردن زمینه آرامش و راحت اهل خانه ، عبادت است ، و در پیشگاه حضرت حق بدون شک مزد و اجر دارد .
بهداشت دهان و دندان
مسئله بهداشت دهان و دندان امروزه از مسائل بسیار مهم ، و قابل توجه است .
اهل تخصص می گویند ، سلامت بسیاری از جوانب جسم ، و شئون بدن ، بخصوص دستگاه فوق العاده حساس گوارش بستگی به بهداشت دهان و دندان دارد .
دندانی که حضرت حق به انسان عنایت فرموده ، نعمتی بس سنگین ، و عاملی بس مهم در حفظ سلامت آدمی است .
جویدن به وسیله دندان انجام می گیرد ، و اگر عمل جویدن به نحو مطلوب انجام گیرد ضامن تداوم کار طبیعی دستگاه گوارش ، و در نتیجه عاملی برای دوام سلامت انسان است .
از جمله مواردی که در دیگران ایجاد نفرت و اذیت می کند بوی بد دهان است ، و این بوی بد که گاهی از زنندگی خاصی برخوردار است محصول بی توجهی به بهداشت دهان و دندان ، و نتیجه ماندن غذا در لابلای دندان و زیر
لثه است .
بیماری پیوره که از بیماریهای خطرناک ، و نابودکننده دندان و لثه ، و ریشه بسیاری از بیماریها از جمله بیماری قلب است ، نتیجه سوء بی توجهی به سلامت دهان و دندان است .
مردم اگر با مایه گذاردن اندکی از وقت ، بعد از خوردن هر غذا ، دهان خود را بشویند ، و دندانهای زیبای خویش را مسواک بزنند ، و کمی آب نمک در دهان و کنار دندانها بگردانند ، از طرفی به سلامت دهان و دندان و گلو کمک کرده ، و از طرف دیگر از افتادن در مخارج سنگین برای بازگرداندن سلامتی به دندانها در صورت بی توجهی به آن در امان می مانند ، و سالیان بسیار بلکه تا لحظات آخر عمر در کمال آسایش ، می توانند از دندان خود استفاده کنند .
با این که طلوع خورشید اسلام از سرزمینی بی آب و علف بود ، و در محیطی که ظهور کرد ، در میان مردمش از سواد خواندن و نوشتن ، حتی در حدّاقل آن خبری نبود ، ولی برای حفظ سلامت مردم ، در جهت بهداشت همه جانبه ، از جمله بهداشت دهان و دندان قوانین و دستوراتی ارائه کرد ، که نشان از عظمت این مکتب ، و اهمیت این مدرسه می دهد ، و ثابت می کند که مبلّغ این آئین ، برای هدایت و رشد مردم از جانب خداوند مهربان مبعوث بوده ، و دوازده پیشوای معصوم این مکتب امامان برگزیده حق بودند .
به بخشی از دستورات پیشوایان دین ، در زمینه بهداشت دهان و دندان توجه نمائید :
رسول خدا (صلی
الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< لَوْ لا اَنْ اَشُقَّ عَلی اُمَّتی لاََمَرْتُهُمْ بِالسِّواکِ مَعَ کُلِّ صَلاه >>. [235]
اگر بر امّتم سختی و مشقت نداشت ، هرآینه با هر نمازی آنان را امر به مسواک می نمودم .
امام ششم (علیه السلام) فرمود :
<< مِنْ اَخْلاقِ الاَْنْبِیاءِ السِّواکُ >>. [236]
مسواک زدن و رعایت بهداشت دندان از اخلاق انبیاء الهی است .
امام باقر (علیه السلام) فرمود :
<< لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِی السِّواکِ لاََباتُوهُ مَعَهُمْ فی لِحاف >>. [237]
اگر مردم بدانند در مسواک چه منفعتی هست ، هرآینه آن را از سر شب تا به صبح همراه خود به رختخواب می بردند .
به حضرت صادق (علیه السلام) گفته شد :
<< اَتَری هذَا الْخَلْقَ کُلَّهُ مِنَ النّاسِ ؟ فَقالَ : اَلْقِ مِنْهُمُ التّارِکَ لِلسِّواکِ >>. [238]
آیا همه مردم انسانند ؟ حضرت فرمود : آنان که با مسواک سر و کار ندارند رها کن .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< ما زالَ جَبْرَئیلُ یُوصینی بِالسِّواکِ حَتّی خِفْتُ أَنْ أَدْرَدَ >>. [239]
بطور دائم جبرئیل مرا به مسواک سفارش کرد ، تا جائی که ترسیدم اگر مسواک نکنم از داشتن دندان محروم گردم .
و در بیانی دیگر فرمود :
<< ما زالَ جَبْرَئیلُ یُوصینی بِالسِّواکِ حَتّی ظَنَنْتُ اَنَّهُ سَیَجْعَلُهُ فَریضَهً >>. [240]
جبرئیل به نحو دائم مرا به مسواک سفارش کرد ، تا جائی که تصوّر کردم می خواهد آن را واجب قرار دهد .
امام صادق (علیه السلام) فرمود در مسواک زدن دوازده خصلت است :
برنامه ای است دینی ، پاک کننده دهان ، روشنی بخش چشم ، خوشنود کننده حق ، سپید کننده دندان ، از بین برنده پوسیدگی ، محکم کننده لثه ، اشتها آورنده ، برنده بلعم از دستگاه گوارش ، زیاد کننده قدرت حافظه ، اضافه کننده خوبیها ، و خوشحال کننده ملائکه . [241]
در رابطه با شکل مسواک زدن ، که امروزه اطبّای حاذق و متخصص بیماریهای دهان و دندان می گویند ، باید از عرض دندان و به آرامی و چند دقیقه مسواک زده شود . از رسول حق روایت بسیار مهمی رسیده ، که با توجه به زمان بعثت باید گفت از معجزات علمی نبی اکرم است :
<< اِسْتاکُوا عَرْضاً وَ لا تَسْتاکُوا طُولاً >> . [242]
مسواک را به عرض دندان بزنید ، از مسواک زدن به صورت طولی بپرهیزید .
رسول حق هر شب سه بار مسواک می زدند : قبل از خواب ، بعد از خواب به وقتی که می خواستند قرآن قرائت کنند ، و قبل از اینکه برای نماز صبح به مسجد بروند ، و چون جبرئیل گفته بود با چوب اراک مسواک می فرمودند . [243]
نظم و انضباط و بهداشت در خوراک
دستگاه باعظمت گوارش ، و دهان و دندان ، و میل به آب و نان و سایر نعمت های حق ، از الطاف خداوند مهربان به انسان است .
در زمینه به دست آوردن مواد حلال ، و شکل مصرف کردن آن ، و برنامه هائی که برای سلامت بدن ، و در نهایت سلامت عقل و روان ، و در نتیجه سلامت خانواده و جامعه صد در صد مؤثر است دستورات بسیار مهمی در قرآن کریم و روایات اسلامی آمده ، که به نظر می رسد رعایت برخی از آن دستورات واجب شرعی ، و برخی از آنها واجب اخلاقی ، و قسمتی از آن دستورات مستحب مؤکّد است ، سرپیچی از آن دستورات ، که در مدار واجب قرار گرفته حرام و موجب عذاب قیامت ، و آنها که مستحب مؤکّد است باعث زیان و خسارت ، و ورشکستگی بدن ، و آماده شدن جسم برای قبول بیماریهاست .
از اهمّ دستورات واجب ، که در قرآن مجید آمده ، تهیه کردن مال و منال برای ادامه حیات ، و تأمین مسکن و پوشاک و خوراک از طریق حلال است .
یا ایّها الذین امنوا کلوا من طیّبات ما رزقناکم و اشکروا للّه ان کنتم ایّاه تعبدون . [244]
ای اهل ایمان از پاکیزه هائی که نصیب شما کردیم تناول کنید و شکر خدا را بجای آورید ، اگر او را عبادت می کنید .
یا ایّها النّاس کلوا ممّا فی الارض حلالاً طیِّباً و لا تتّبعوا خطوات الشَّیطان انَّه لکم عدو مبین . [245]
ای مردم ، از آنچه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید ، قدم جای قدمهای شیطان مگذارید ، همانا او دشمن آشکار شماست .
کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انَّه لا یحب المسرفین . [246]
بخورید و بیاشامید ، و از اسراف در خوردن و آشامیدن بپرهیزید ، همانا خداوند اهل اسراف را دوست ندارد .
در این دستورات مسئله پاکیزه بودن ، حلال بودن ، و دوری از اسراف مطرح است .
تهیه کردن حلال ، رعایت پاکیزه بودن غذا ، واجب ، و اسراف در مصرف حرام است .
بی توجهی به حلال ، خوردن مواد حرام و خبیث و نجس و غیرپاکیزه ، افتادن در دایره اسراف ، همه و همه خلاف حق ، و ستم بر خویش و دیگران ،
و بدون تردید موجب عذاب و عقاب الهی است .
بر مرد خانه لازم است با تعالیم عالیه اسلام در این زمینه آشنا شود ، و آن را به خانه منتقل نماید ، تا محیط خانه و خانواده پاک بماند ، و اهل آن خانه بتوانند طریق رشد و کمال را طی کنند ، و برای خود و دیگران منابعی از خیر و نیکی
باشند .
زیان پر خوری
امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود :
<< کَثْرَهُ الاَْکْلِ وَ النَّوْمِ یُفْسِدانِ النَّفْسَ ، وَ یَجْلِبانِ الْمَضَرَّهَ >>. [247]
پرخوری ، و زیاده روی در خواب وجود انسان را فاسد می کنند ، و کشاننده ضرر و زیان به سوی آدمی هستند .
و نیز فرمود :
<< مَنْ کَثُرَ اَکْلُهُ قَلَّتْ صِحَّتُهُ ، وَ ثَقُلَتْ عَلی نَفْسِهِ مُؤْنَتُهُ >>. [248]
سلامت پرخور اندک ، و مخارجش سنگین و طاقت فرساست .
و فرمود :
<< کَثْرَهُ الاَْکْلِ مِنَ الشَّرَهِ و الشَّرَهُ مِنَ الْعُیُوبِ >>. [249]
پرخوری از میل و اشتهای غیرطبیعی است ، و اینگونه اشتها از عیوب و نوعی بیماری است .
امام ششم (علیه السلام) فرمود :
<< لَیْسَ شَیْئٌ اَضَرَّ لِقَلْبِ الْمُؤْمِنِ مِنْ کَثْرَهِ الاَْکْلِ ، وَ هِیَ مُورِثَهٌ شَیْئَیْنِ . قَسْوَهَ الْقَلْبِ ، وَ هَیَجانَ الشَّهْوَهِ >>. [250]
چیزی برای قلب مؤمن زیانبارتر از پرخوری نیست ، پرخوری موجب دو چیز است : سنگدلی ، هیجان شهوت .
حضرت حق به بنی اسرائیل فرمود :
<< لا تُکْثِرُوا الاَْکْلَ فَإِنَّهُ مَنْ اَکْثَرَ الاَْکْلَ اَکْثَرَ النَّوْمَ ، وَ مَنْ اَکْثَرَ النَّوْمَ اَقَلَّ الصَّلاهَ ، وَ مَنْ اَقَلَّ الصَّلاهَ کُتِبَ مِنَ الْغافِلینَ >>. [251]
پرخوری نکنید ، همانا هر کس پرخوری کند ، پرخواب می شود ، و هر کس پرخواب شود ، نمازش را کم می کند، و هر که نمازش را کم کند ، از غافلین نوشته می شود .
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< اِیّاکُمْ وَ الْبِطْنَهَ ، فَإِنَّها مَفْسَدَهٌ لِلْبَدَنِ وَ مَوْرِثَهٌ لِلسَّقَمِ ، وَ مَکْسَلَهٌ عَنِ الْعِبادَهِ >>. [252]
از پرخوری حذر کنید ، همانا فاسد کننده بدن ، و مورث بیماری ، و موجب کسالت در عبادت است .
و نیز فرمود :
<< لَیْسَ شَیْءٌ اَبْغَضَ اِلَی اللّهِ مِنْ بَطْنِ مَلاْنَ >>. [253]
چیزی نزد خداوند مبغوض تر از شکم پر نیست .
موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود :
<< لَوْ اَنَّ النّاسَ قَصَدُوا فِی الطَّعْمِ لاَ عْتَدَلَتْ اَبْدانُهُمْ >>. [254]
اگر تمام مردم میانه روی در خوراک را رعایت کنند ، بدنهای آنان در چهارچوب اعتدال قرار می گیرد .
رسول حق در مسئله خورد و خوراک دستور عجیبی دارند ، که باید گفت از عجایب دستورات آن حضرت ، و ریشه علم طب است :
<< کُلْ وَ اَنْتَ تَشْتَهی ، وَ اَمْسِکْ وَ اَنْتَ تَشْتَهی >>. [255]
زمانی که میل به غذا داری غذا بخور ، و در حالی که هنوز میل و اشتها داری از خوردن دست بردار .
غذا روی غذا قطعاً برای دستگاه گوارش زیانبار ، و برای سلامت بدن تهدید جدّی است ، به وقت گرسنگی کامل غذا خوردن ، و به وقت سیر نشدن کامل دست از غذا کشیدن عالی ترین عامل برای حفظ سلامت و نشاط بدن ، و تداوم عمر ، و چابک و چالاک بودن است .
داستانی آموزنده
مشهور است یکی از امراء بزرگ ، طبیب حاذقی را به مدینه فرستاد ، تا مردم را مجانی معالجه کند ، مدتی در مدینه ماند ، ولی بسیار
کم به او مراجعه شد ، یا مراجعه کننده نداشت ، از این مسئله شگفت زده شد ، خدمت رسول خدا شکایت برد ، حضرت فرمود وضع این شهر همین است ، زیرا من به مردم گفته ام ، تا به طور کامل میل به غذا ندارید نخورید ، و تا به طور کامل سیر نشدید از غذا دست بردارید ، عرضه داشت شما تمام قوانین طب و بهداشت را در همین یک دستور بیان کرده اید ، به این خاطر مردم این شهر به سادگی مریض نمی شوند!
علی (علیه السلام) دستور بسیار مهمی برای شروع غذا دارند ، می فرماید :
<< اِبْدَأُوا بِالْمِلْحِ فی اَوَّلِ طَعامِکُمْ ، فَلَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِی الْمِلْحِ لاَخْتارُوهُ عَلَی التِّرْیاقِ الْمُجَرَّبِ >>. [256]
غذا را با چشیدن نمک شروع کنید ، اگر مردم منفعت این کار را می دانستند ، آن را بر داروی تجربه شده اختیار می کردند .
رسول حق از خوردن غذای داغ منع فرمودند ، اعلام داشتند خداوند برکت را در غذائی که حرارت و داغی آن نشسته قرار داده است ، و نیز از فوت کردن به غذا برای نشاندن حرارتش نهی نموده . [257]
از اینکه انسان غذا بخورد ، و جانداری در آنجا حضور داشته باشد ، و انسان به او بی توجهی کند شدیداً منع شده .
نجیح می گوید حضرت مجتبی (علیه السلام) را دیدم در حال غذا خوردن است و سگی پیش روی آن حضرت قرار دارد ، یک لقمه خودشان می خورند ، و یک لقمه برای سگ قرار می دهند ، عرضه داشتم چرا این حیوان را از کنار سفره خود نمی رانید ، فرمود بگذار ، همانا از خداوند حیا می کنم ، که صاحب جانی در حالت خوردن مرا بنگرد ، و من نسبت به او بی تفاوت باشم![258]
آری باید خورد و باید خوراند ، که خوردن لازمه بدن ، و خوراندن ، تجلی اخلاق و کرامت ، و رفع مشکل نیازمندان ، و موجب ثواب و مغفرت ، و لطف و رحمت حق است .
سخت گیری در این زمینه به اهل و عیال و به ارحام و به مردم عملی دور از انصاف و همرنگی با شیطان است .
حضرت مجتبی (علیه السلام) فرمود در غذا و غذاخوری دوازده خصلت است که بر هر مسلمانی شناخت آن واجب است : شناخت نعمت و خالق نعمت ، رضا به قضای حق در امر روزی ، گفتن بسم اللّه در ابتدای غذا ، شکر نعمت پس از پایان غذا ، وضو قبل از خوردن ، نشستن به طرف دست چپ ، خوردن با سه انگشت ، لیسیدن انگشتان ، خوردن از آنچه در سفره پهلوی انسان است ، کوچک گرفتن لقمه ، خوب جویدن ، و کمتر نظر انداختن به آنان که دور سفره نشسته اند . [259]
حضرت رضا (علیه السلام) سفارش فرموده اند غذای خود را در شب مختصر کنید ، زیرا به شایستگی و لاغری شما کمک می کند . [260]
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
هر کس تسبیح و تمجیدش در پیشگاه حق زیاد ، و خوراک و نوشیدنی و خوابش کم باشد ، مورد اشتیاق ملائکه الهی است . [261]
و نیز فرمود : در لباس و خوراک و نوشیدنی انصاف را نسبت به بدن و شکم مراعات کنید ، همانا این رعایت جزئی از نبوت است . [262]
علی (علیه السلام) فرمود :
<< قِلَّهُ الْغِذاءِ کَرَمُ النَّفْسِ وَ اَدْوَمُ لِلصِّحَّهِ >>. [263]
کم خوری بزرگواری وجود ، و برای سلامت بدن پردوام تر است .
و نیز فرمود :
<< اِذا اَرادَ اللّهُ سُبْحانَهُ صَلاحَ عَبْدِهِ ، اَلْهَمَهُ قِلَّهَ الْکَلامِ وَ قِلَّهَ الطَّعامِ ، وَ قِلَّهَ الْمَنامِ >>. [264]
چون حضرت حق صلاح بنده اش را بخواهد ، کم حرفی ، و کم خوری ، و کم خوابی را به او الهام می نماید .
مسائل مهم دیگری که به طور جدی و قطعی باید در درجه اوّل سرپرست خانه و سپس اهل خانه رعایت کنند ، پرهیز از موادّ دودی از قبیل سیگار ، قلیان ، و مواد مخدر است .
مواد دودی به هر نوعش به نظر بعضی از فقهای شیعه حرام شرعی است ، زیرا به تدریج بنیان سلامت را تهدید ، و گاهی منجر به مفاسد اخلاقی و اجتماعی می شود .
دیگر چیزی که اسلام نسبت به آن نهی اکید فرموده اشتراک در شانه ، حوله ، و مسواک و سایر وسائلی است که معمولاً جنبه شخصی دارد .
امید است این مسائل از جانب تمام خانواده ها و بخصوص سرپرستان خانواده ، جهت حفظ سلامت جسم ، و اخلاق و روان همه رعایت شود ، که رعایت این دستورات چون دستورات دینی است عبادت ، و سرپیچی از آن معصیت و موجب عتاب و عقاب حق است .
( قال رسول اللّه (صلی الله علیه وآله وسلم) علیکم بحسن الخلق فان حسن الخلق فی الجنه لا محاله ، و ایاکم و سوء
الخلق فان سوء الخلق فی النار لا محاله )
« وسائل ، ج 16 ، ص 29 ، چاپ آل البیت »
