جامعه منتظر، جامعه ای آرمانی است که می تواند زمینه ساز دولت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد؛ پس باید ویژگی هایی متناسب و منطبق بر فرآیند زمینه سازی داشته باشد؛ یعنی در عین حال که جامعه دینی است، در چشم انداز آینده خود، حاکمیت حجت الهی و ارزش های الهی را ببیند و براساس آن، برنامه ریزی و اقدام کند.
اکنون باید نیم نگاهی به معنای «جامعه و انتظار» بیفکنیم تا از این رهگذر تصویر روشن تری از جامعه منتظر ترسیم کنیم.
اندیشوران غربی تعریف های مختلفی از جامعه ارائه کرده اند که البته وجوه مشترکی در آن ها یافت می شود. گیدنز می گوید:
جامعه، دسته ای از مردم است که برای نیل به منفعت عمومی در حال همکاری بسرمی برند.(1)
بعضی از نویسندگان امروزی در توضیحی بیشتر گفته اند:
جامعه جمعیتی سازمان یافته از اشخاص است که با هم در سرزمینی مشترک سکونت دارند و با همکاری در گروه ها، نیازهای اجتماعی ابتدایی و اصلیشان را تأمین می کنند و با مشارکت در فرهنگی مشترک به عنوان یک واحد اجتماعی متمایز، شناخته می شوند.(2)
همین نویسنده در تبیین مؤلفه های تعریف جامعه گفته است:
1. جامعه، از گروه های عمده با کارکردهای متفاوت تشکیل شده است؛ گروه خانوادگی، گروه های تربیتی، گروه های اقتصادی، گروه های سیاسی، گروه های دینی و گروه های تفریحی.
2. جامعه از لحاظ فرهنگی از گروه های متجانس تشکیل شده است.
3. جامعه باید به عنوان واحدی که یکپارچه عمل می کند شناخته شود. نظام جامعه بر تعاون و همکاری بنا شده است و باید اندام هایش در هماهنگی با هم عمل کنند؛ هرچند کارکردهای درونیشان متنوع، متفاوت و احیاناً در تعارض باشد.
4. وجه تمایز یک جامعه از جامعه های دیگر در هویت فرهنگی آن است.(3)
1- جامعه شناسی سازمان ها و توان سازمانی، ص 25.
2- مبانی جامعه شناسی، ص 98 و 99.
3- مبانی جامعه شناسی، ص 86 _ 89 و 97 _ 98 برگرفته ازمقاله آقای حایری پور، همایش پنجم دکترین مهدویت ( سال 1388) « شاخصه های جامعه منتظر ».
واژه انتظار را می توان از دو نگاه لغوی و اصطلاحی معنا کرد:
انتظار در لغت از ماده «نظر» گرفته شده که به معنای نگاه همراه با دقت و تأمل است.(1) وقتی در مصدر افتعال به کار می رود، به معنای آن است که آدمی نظر و دیدن را اختیار کرده و برمی گزیند و در این صورت توقع امری را دارد و به اصطلاح فارسی چشم به راه حادثه ای می ماند.(2) البته معنای دقیق انتظار بی ارتباط با متعلق آن نیست و چون در بحث حاضر مراد، انتظار ظهورمهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و حکومت جهانی او و حاکمیت فراگیر اسلام و ارزش های الهی است، لازم است برای روشن شدن انتظار، مقداری درباره این واژه، زمانی که مراد از آن، انتظار حکومت الهی قائم است، بحث کنیم.
استاد شهید مطهری در توضیح معنای انتظار و بررسی ریشه قرآنی و روایی آن بیان مبسوطی دارد که خلاصه آن، چنین است:
1- البته گاهی در نگاه عادی هم استعمال شده است . ر . ک : التحقیق فی کلمات القرآن، ماده « نظر ».
2- با استفاده از التحقیق فی کلمات القرآن، ج12، ص168.
اسلامی از او به «مهدی» تعبیر شده است اندیشه ای است که کم و بیش، همه فرق و مذاهب اسلامی بدان مؤمن و معتقدند؛ زیرا این اندیشه، به حسب اصل و ریشه قرآنی است. قرآن با قاطعیت تمام، پیروزی نهایی ایمان اسلامی،(1) غلبه قطعی صالحان،(2) کوتاه شدن دست ستمکاران و جباران برای همیشه(3) و آینده درخشان و سعادتمندانه بشریت(4) را نوید داده است. این اندیشه، بیش از هر چیز مشتمل بر عنصر خوش بینی نسبت به جریان کلی نظام طبیعت و سیر تکاملی تاریخ و اطمینان به آینده و طرد عنصر بدبینی نسبت به پایان کار بشر است که طبق بسیاری از نظریه ها و فرضیه ها، فوق العاده تاریک و ابتر است.
امید و آرزوی تحقق این نوید کلی جهانی انسانی در زبان روایات اسلامی «انتظار فرج» خوانده شده و عبادت _ بلکه افضل عبادات _ شمرده شده است. اصل انتظار فرج از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی دیگر استنتاج می شود و آن، اصل «حرمت یأس از رَوح الله» است. مردم مؤمن به عنایات الهی، هرگز در هیچ شرایطی امید خویش را از دست نمی دهند و تسلیم یأس و ناامیدی و بیهوده گرایی نمی گردند. (5)
1- سوره توبه (9): 33 ؛ سوره صف (61): 9.
2- سوره انبیاء (21): 105.
3- سوره قصص (28): 5 و 6.
4- سوره اعراف ( 7 ): آیه 128.
5- قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص5_7.
اندیشه پیروزی نهایی نیروی حق و صلح و عدالت بر نیروی باطل و ستیز و ظلم، گسترش جهانی ایمان اسلامی، استقرار کامل و همه جانبه ارزش های انسانی و تشکیل مدینه فاضله و جامعه ایده آل به وسیله شخصیتی مقدس و عالیقدر که در روایات متواتر بنابرآنچه گفته شد، در معنای لغوی انتظار، آینده نگری نهفته است و در فرهنگ دینی، انتظار به معنای توقع پیروزی صالحان و حاکمیت خوبان در آینده جهان است؛ پس می توانیم نتیجه بگیریم مراد از جامعه منتظر، جامعه ای است که سیر تاریخی و حرکت اجتماعی خود، چشم اندازی روشن را می بیند که در آن، به تمام خواسته های انسانی و ایده های دینی خود خواهد رسید. جامعه منتظر، جامعه ای است که هویت واقعی انسانی و مکتبی خود را در دوران طولانی ظهور بزرگمردی از تبار پیامبر بزرگ اسلام می بیند که تحقق بخش آرزوی همه پیامبران الهی خواهدبود.
با توجه به آنچه درباره جامعه و انتظار بیان شد، معلوم می گردد جامعه منتظر از متن قرآن و روایات برخاسته و شکل می گیرد؛ ولی شکل تکامل یافته جامعه اسلامی و شیعی است؛ به عبارت دیگر، جامعه اسلامی، جامعه ای است که مطابق قواعد قرآنی به آینده روشن امیدوار است؛ ولی وقتی هویت بارز و برجسته جامعه، انتظار و توقع چنان آینده ای باشد و سیمای بیرونی آن انتظار دولت حق باشد، جامعه منتظر خوانده می شود و این جامعه، کامل ترین نماد یک جامعه دینی و اسلامی است که باید الگوی سایر جوامع اسلامی که به این پایه از کمال و رشد نرسیده اند، قرار گیرد.
