174. آیه
رَبُّکُمْ اَعْلَمُ بِما فی نُفُوسِکُمْ اِنْ تَکُونُوا صالِحینَ فَاِنَّهُ کانَ لِلاَْوّبینَ غَفُورا
پروردگار شما از درون دلهای شما آگاه است (اگر لغزشی در این زمینه داشتید و جبران کردید شما را عفو میکند چراکه) هرگاه صالح باشید او توبه کنندگان را میبخشد. (25 / اسراء)
شرح آیه از تفسیر نمونه
«اَوّاب» از ماده «اَوْب» به بازگشت توأم با اراده را میگویند، در حالی که «رجوع» هم به بازگشت با اراده گفته میشود و هم بیاراده، به همین دلیل به «تَوْبَة» «اَوْبَة» گفته میشود، چون در حقیقت توبه بازگشت توأم با اراده به سوی خدا است. و از آنجا که «اَوّاب» صیغه مبالغه است به کسی گفته میشود که هرلحظه از او خطایی سرزند به سوی پروردگار بازمیگردد. بنابراین اگر بدون قصد طغیان و سرکشی در برابر فرمان خدا لغزشی در زمینه احترام و نیکی به پدر و مادر از شما سرزند و بلافاصله پشیمان شدید و در مقام جبران برآیید مسلما مشمول عفو خدا خواهید شد.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در آیه مورد بحث، در مورد سفارش به تکریم و گرامیداشت پدر و مادر میفرماید:
رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما فی نُفُوسِکُمْ
پروردگارتان به نیتها و اندیشههای شما داناتر است و میداند که شما در اندیشه نیکی به آنان هستید و یا اهانت و آزار و نافرمانی؛ از این رو اگر از فرزندی که قصدش خدمت به پدر و مادر است و نه نافرمانی آنان، امّا در مسیر زندگی از او لغزشی سر زد و آنان آزرده شدند، خدای آمرزنده و مهربان از لغزش او میگذرد.
به باور پارهای منظور این است که:
خدا به رازهای درونی شما آگاه است.
إِنْ تَکُونُوا صالِحینَ فَإِنَّهُ کانَ لِلْأَوَّابینَ غَفُوراً.
اگر شما به راستی شایسته کردار باشید و فرمانبرداری خدا پیشه سازید و توبه کنید، خدا توبهکاران را مورد بخشایش و آمرزش قرار میدهد.
«مُجاهِد» میگوید:
واژه «اَوّب»، به مفهوم کسی است که توبهکار و پرستشگر خدا باشد و از گناهان باز گردد و راه فرمانبرداری خدا پیش گیرد؛ و از حضرت صادق علیهالسلام نیز همین تفسیر روایت شده است.
و «قَتادَه» بر آن است که «اَوّابین»، شایسته کردارانی هستند که فرمانبردار خدا و نیکوکار باشند.
«سَعید بن مُسیَّب» میگوید:
به کسانی گفته میشود که دچار لغزش گردند و روی توبه به بارگاه خدا آورند و این کار تکرار گردد.
و «اِبن عَبّاس» میگوید:
کسانی هستند که در فراز و نشیبها به سوی خدا باز میگردند.
و نیز از او آوردهاند که:
منظور ستایش کنندگان خدا هستند و این تفسیر را قرآن نیز تأیید میکند، چرا که میفرماید:
«یا جِبالُ أَوِّبی مَعَهُ …» (1) هان ای کوهها! به همراه او خدا را ستایش کنید.
به باور پارهای منظور کسانی هستند که میان مغرب و عشا نماز میگزارند.
از حضرت صادق علیهالسلام آوردهاند که فرمود:
هان ای هشام! چهار رکعت نماز، که در هر رکعت آن پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده شود، نماز توبه کنندگان و بازگشت کنندگان به سوی خداست.
*****
1. سوره سَبَأ، آیه 10.