18 مسئولیت عظیم سرپرست خانوا
خود و اهل بیت خود را از آتش قیامت حفظ کنید
در یک آیه در سوره مبارکه تحریم مسئولیت بسیار سنگینی را متوجه سرپرست خانواده می کند ، که در عین سنگینی دارای منابع دنیائی و آخرتی است .
اگر تمام مردم بخصوص آنان که عهده دار مسئولیت زن و فرزند هستند به این آیه شریفه توجه می کردند ، درصدعمده ای ازمشکلات خانواده ها حل می شد ، وبی نظمی واضطراب وناامنی از محیط خانه رخت می بست ، ونابسامانیها به سامان می رسید .
<< یا ایّها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً وقودها النّاس و الحجاره علیها ملائکه غلاظ شداد لا یعصون الله ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون >>. [98]
ای کسانی که ایمان آورده اید خود و خانواده خود را از آتش دوزخ نگاه دارید ، آتشی که آتش افروزش انسان و سنگ است ، بر آن آتش ملائکه خشن و نیرومند و پرقدرت مأمورند ، امر و دستور خدا را نافرمانی نکنند ، آنچه به آنان حکم شود انجام دهند .
آری ، این مسئولیت عظیم بر عهده سرپرست خانواده است ، که اهل بیت خود را با سوق دادن به توحید ، ایمان به قیامت ، ترساندن از عذاب الهی ، آراستن به تقوا ، مؤدب نمودن آنان به آداب و اخلاق اسلامی ، ایجاد زمینه رشد و کمال ، و تربیت و تعلیم ، از عذاب روز قیامت حفظ کند .
اینکه آیه شریفه می فرماید آتش افروز آن آتش انسان است ، مسئله بسیار بسیار ظریف و مهمی است .
از آیات قرآن مجید به صراحت استفاده می شود ، که عذاب روز قیامت مادّه و ریشه اش گناه و معصیت است ، در حقیقت ماهیت جرم و جریمه یکی است .
بر خلاف جرم و جریمه در دنیا که اختلاف ذاتی و ماهیتی دارند ، اگر کسی خلاف دستورات راهنمائی و رانندگی جرمی مرتکب شود مثلاً از دست چپ خیابان براند ، یا به خیابانی ورود ممنوع وارد شود ، چند هزار تومان او را جریمه می کنند ، در اینجا جرم ، عملی انسانی ، ولی جریمه برنامه ای مالی است ، بین عمل و مال اختلاف ماهیت وجود دارد ، ولی در نظام هستی ماهیت جرم و جریمه یکی است به این معنا که جریمه قیامتی متخلّف همان تخلف است که به صورت آتش از وجود خود او زبانه می کشد .
هر گناهی چه عملی چه اخلاقی ، چه رابطی ، چه مادی ، چه معنوی وقتی از انسان صادر شود به این معناست که انسان قبول آتش کرده ، ولی ظهور این آتش و سوزندگی آن مربوط به روز قیامت است .
بسیاری از مردم عمری است مرتکب انواع گناهان می شوند، عضو سالم از گناه برای خود باقی نگذاشته اند ، اینان در حقیقت آتش فراوانی در وجود خود انبار کرده اند ، که روز کنار رفتن پرده ها و حجابها این آتش به صورت آتش مادی ظهور می کند ، و صاحبش را برای ابد اسیر خود می کند .
در این زمینه به دو آیه از قرآن مجید توجه کنید .
<< انَّ الَّذین یکتمون ما انزل الله من الکتاب و یشترون به ثمناً قلیلاً اولئکَ ما یأکلون فی بطونهم الاَّ النّار و لا یکلِّمهم الله یوم القیامه و لا یزکّیهم و لهم عذاب الیم >>. [99]
آنانی که آیاتی از کتاب نازل شده را کتمان کردند ، تا نور هدایت به مردم نرسد ، و آن را به بهای اندک فروختند ، تا شکمی سیر کنند ، بدانند که این خوراک آنان نیست مگر آتش ، خداوند در قیامت با آنان سخن نگوید ، و از پلیدی پاکشان ننماید ، و برای آنان عذاب دردناک است .
<< انَّ الَّذین یأکلون اموال الیتامی ظلماً انَّما یأکلون فی بطونهم ناراً و سیصلون سعیراً >>. [100]
آنان که اموال یتیمان را به زور و ستم می خورند ، در حقیقت آتش می خورند ، به زودی آتش جهنم آنان را خواهد گرفت .
در هر دو آیه خوردن حرام را خوردن آتش دانست ، گرچه امروز بصورت لقمه لذیذ است ولی فردا حقیقت ذاتی خود را به صورت آتش آشکار نشان می دهد .
این گفتار وجود مقدسی است که هستی و آفرینش و جن و ملک و عرش و فرش و مرد و زن جلوه اراده او هستند .
اوست که گناه ومعصیت را آتش می بیند ، گرچه ما آن را عملی لذت بخش و لقمه ای لذیذ می نگریم ، او خوردن آتش را در همان زمان انجام معصیت مشاهده می کند ، گرچه ما آن را نبینیم ، او برای این آتش سوزندگی عجیبی می بیند ، گرچه ما این سوزندگی را حس نکنیم .
فردای قیامت است ، که از دیده مردم به خاطر دیدن نامحرم ، از گوش مردم به خاطر شنیدن حرام ، از زبان مردم به خاطر غیبت و تهمت و فحش و باطل گوئی ، از شکم مردم به خاطر خوردن حرام ، از شهوت مردم به خاطر زنا ، لواط ، استمناء از دست مردم به خاطر ظلم و ستم ، تقلب و حیله ، امضای ناحق ، نوشتار گمراه کننده ، و از قدم مردم به خاطر رفتن در مجالس حرام آتش شعله می کشد ، و صاحب این اعضا و جوارح بدکار دچار درد و رنج و ناراحتی می گردد ، و نجاتی برای او نیست .
ای سرپرست خانواده ها ، خانواده خود وخود را از چنان آتشی که محصول گناه و معصیت است حفظ کنید ، وتقوای الهی را درتمام زمینه های زندگی مراعات نمائید ، خود و اهل بیت خود را برای چند روزه دنیا و لذات تمام شدنی ، و ثروت از دست رفتنی دچار عذاب ابد الهی که آتش افروزش وجود خود انسان است ننمائید .
از جمله از مواد آتش زا سنگ است ، ذغال سنگ را همه می شناسید ، مادّه سخت و محکمی است ، حرارتش زیاد و زمان سوختنش طولانی است .
در دل زمین میلیونها سال است ذغال سنگ و مواد مذاب و آتشین در کار است ، فشار این مواد مذاب گاهی به صورتی است که از قله کوههای آتش فشان ظاهر می شود ، و هرچه را در راه خود می بیند می سوزاند و نابود می کند ، آتش این مواد تمام شدنی نیست ، بلکه به فرموده قرآن مجید در آینده نسبت به همه جای زمین فراگیر است ، تا جائی که تمام دریاها شعلهور گردند :
<< و اذا البحار سجِّرت >>. [101]
این حقیقتی است که دانشمندان امروز هم پیش بینی کرده اند ، که در آینده زمین تبدیل به یک گلوله آتشین می شود .
<< یوم تبدِّل الأرض غیر الأرضِ >>. [102]
روزی که زمین غیر از این زمین شود .
با توجه به وضع درون زمین که دریائی شگفت آور از مواد مذاب و آتش زا است ، و با توجه به آینده زمین که گلوله ای آتشین است ، به قبول روایاتی که می گویند جهنم و طبقاتش در همین زمین است تن می دهیم .
آتش آن روز ، آتش افروزش انسان و سنگ است ، انسان مواد آتش زایش گناه و زمین ماده آتش زایش سنگ است ، سنگهای درون و برون زمین که حجم و وزنش کم نیست علاوه بر آن دائمی و همیشگی است و ابدی شدن این سنگ آتش زا به اراده حضرت اوست ، چنانکه ابدی شدن انسان در جهان آینده به اراده وجود مبارک اوست .
بنابر این واقعیات ، سرپرست خانه و خانواده به این ندای ملکوتی و آسمانی بیش از پیش گوش جان بسپارد که:
<< یا ایُّها الَّذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً >>. [103]
دست و پنجه نرم کردن با سرپرست های آتش قیامت که ملائکه غلاظ و شداد هستند کار احدی نیست ، اهل جهنم ضعیف و ذلیل و محکوم و راه فراری برای آنان وجود ندارد .
مردم سبک وزن و ذلیل و پست ، جایگاه قیامتی آنها هم پست است ، جهنم ، جهنمی که روی همین زمین است ، جهنمی که آتش افروزش انسان و سنگ است ، جهنمی که کارگردانانش خشن و سخت گیرند ، جهنمی که عذابش فراگیر ، سنگین ، سوزنده و دائمی است ، و اهلش نه مرگ دارند نه حیات مطلوب .
<< ثمَّ لا یموت فیها و لا یحیی >>. [104]
در آن جایگاه نه بمیرد ، و نه زنده برخوردار از زندگی باشد .
بهشت عنبر سرشت
سرپرست خانواده وقتی به حفظ خود و خانواده اش از آتش جهنم اقدام کرد ، یعنی آنان را از گناهان بدنی ، مالی ، اخلاقی بازداشت و به واجبات و انجام برنامه های خیر تشویق نمود ، راه خود و خانواده اش به بهشت هموار می گردد ، بهشتی که در سدره المنتهی است و عرض آن همانند عرض تمام آسمانها و زمین است .
عند سدره المنتهی ، عندها جنَّه المأوی . [105]
معلوم می شود سدره المنتهی جهانی وسیع است ، در حدی که بهشت الهی ، که هم عرض همه آسمانها و زمین است در آن جای دارد!!
قرآن به همه دستور می دهد با آراسته شدن به ایمان و عمل صالح و اخلاق حسنه به سوی بهشت بشتابند :
<< سارعوا الی مغفره من ربّکم و جنَّه عرضها السموات و الارض اعدَّت للمتَّقین >>. [106]
به سوی مغفرت خدا بشتابید ، و بهشتی که پهنای آن همه آسمانها و زمین است ، و برای اهل تقوا مهیا شده .
عزیزان توشه جهنم گناه و معصیت ، توشه بهشت ایمان و عبادت و خدمت به بندگان خدا است .
خود و اهل بیت خود را از جمع کردن توشه برای جهنم حفظ کنید ، و به جمع آوری زاد و راحله برای بهشت تشویق نمائید ، که وظیفه شما اکنون که عهده دار مسئولیت خانواده هستید بسیار عظیم است .
رسول خدا را در برخورد با اهل خانه اش ، از زن و فرزند و خدمتکار سرمشق خود قرار دهید ، تا از عذاب قیامت ایمن شوید ، و به نعمت ابد حق یعنی بهشت عنبر سرشت برسید .
آن بزرگوار در رعایت حق زنان از تمام مردم روی زمین گوی سبقت برد ، و در رعایت حق بچه ها قیامت کرد .
او اهل افراط و تفریط نبود ، در محبت و مهر و رأفت ، نسبت به اهل خانه ، و در اخلاق و عمل اعتدال و میانه روی را پیشه خود کرده بود ، و در عین رفیق بودن با اهل خانه و نرمخوبودن نسبت به آنان ، از نصیحت به آنان ، و تشویقشان به عبادت و بندگی ، و ترساندنشان از عذاب قیامت غفلت نمی کرد .
با زنان در خانه در حد زن بودنشان رفتار داشت ، و با بچه ها بچه می شد .
او برای همه نمونه ادب و سرمشق فضیلت ، و الگوی اخلاق ، و نشان توحید ، و شعار حق پرستی ، و چراغ هدایت بود .
چهار وظیفه مهم
ازطریق علامه مجلسی ( ره ) در کتاب شریف بحار الانوار ج 71 ، ص 86 در توضیح آیه شریفه :
<< قوا انفسکم و اهلیکم ناراً >>.
به چند مسئله بسیار مهم به عنوان وظیفه و مسئولیت سرپرست خانه اشاره شده ، که از طریق این چند مسئله حفظ خانواده و اهل بیت از آتش فردا میسّر است .
<<1 بِدُعائِهِمْ اِلی طاعَهِ اللّهِ >>
بر سرپرست خانه است که تا زنده است خانواده خود را به طاعت خدا ، و فرمانبری از دستورات حق که به صلاح دنیا و آخرت انسان است دعوت کند ، و دعوت به صورتی باشد که اجابتش از جانب آنان سخت نباشد ، دعوت توأم با مهر و محبت ، زبان نرم ، با خوشروئی و متانت و دعوت به زبان و عمل ، به صورتی که زن و فرزند عاشق و علاقه مند به طاعت حق شوند ، و آن را بر تمام وظائف خود مقدّم بدانند .
من این معنا را در خانه به امتحان گذاشته ام ، سودمند بوده ، شما هم به امتحان بگذارید سودمند خواهد بود .
طفلان چون به طاعت خدا روی آورند ، آنان را تشویق کنید ، جایزه بدهید ، ببوسید ، در آغوش بگیرید تا پای طاعت در فضای وجودشان ثابت و پابرجا شود .
زنان عنایت کنند ، که وقتی از جانب شوهرشان دعوت به طاعت رب شدند ، با شوق و رغبت بپذیرند ، تا اثر این پذیرش از مشرق وجود فرزندان طلوع کند .
<< 2 وَ تَعْلیمِهِمُ الْفَرائِضَ >>
تا جائی که برای سرپرست خانواده امکان دارد ، واجبات حق راکه قسمتی از آن در رساله های عملیه و قسمتی در کتب اخلاقی و فقهی آمده به خانواده اش تعلیم دهد .
اگر از عهده اش برنیامد ، زمینه فراگیری آنان را با بردن به مساجد و مجالس مذهبی فراهم نماید ، یا عالمی ربانی را به خانه دعوت کند تا فرائض حق را به آنان آموزش دهد .
ممکن است خواندن متن رساله برای بعضی مشکل باشد و توضیح آن مشکل تر ، به همین خاطر نوبت به واگذاشتن بچه ها به کلاسهای مربوطه می رسد ، تا دختران و پسران در نزدیکی بلوغ و تکلیف به وظائف شرعی خویش آگاه شوند .
<< 3 وَ نَهْیِهِمْ عَنِ الْقَبائِح >>ِ
بر سرپرست خانواده فرض و واجب است اهل خانه را از زشتی ها نهی کند ، و از عواقب گناهان و معاصی بترساند ، و زمینه تولید گناه را در خانه از بین ببرد .
<< 4 وَ حَثِّهِمْ عَلی اَفْعالِ الْخَیْرِ>>
بر سرپرست خانواده واجب است اهل بیت خود را به کلیه کارهای خیر ، از صدقه دادن در راه خدا ، تواضع به افراد ، احترام به بزرگتر ، رعایت کوچکتر ، ایجاد صلح و مسالمت بین افراد ، حق گوئی ، حق جوئی ، حق خواهی و خلاصه آنچه که خیر است ، تشویق و ترغیب کند .
بکارگیری این چهار حقیقت به فرموده علامه مجلسی ( ره ) تحقق قوا انفسکم و اهلیکم ناراً است .
بدین صورت قدم برداشتن برای هدایت عباد خدا به اندازه ای ثواب دارد که جز خدا کسی نمی داند .
رسول خدا امیرالمؤمنین را برای هدایت مردم یمن گسیل داشت قبل از سفر به او فرمود :
<< وَ اَیْمُ اللّهِ لاََنْ یَهْدِیَ اللّهُ عَلی یَدَیْکَ رَجُلاً خَیْرٌ لَکَ مِمّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ غَرَبَتْ . . . >>[107]
قسم به خدا اگر حضرت حق به دست تو یک نفر را هدایت کند برای تو از آنچه که خورشید بر آن طلوع و غروب می کند بهتر است .
چه تجارت شگفت آوری ، چه سود کلانی ، به نظر من باید گفت خوشا به حال آنان که تشکیل زندگی داده و برای زن و فرزند خود معلّم خیر و خوبی اند ، که با هدایت هر یک از آنان ، ثوابی بسیار به صورتی که رسول حق به امیرالمؤمنین فرمود نصیب آنان می گردد ، و این غیر ثواب رفتن به دنبال کسب حلال برای اداره امور زندگی است که دنبال کردن امور مادی برای گذراندن زندگی زن و بچه ثوابی ، و دنبال کردن امور معنوی ، برای هدایت زن و بچه ثوابی دیگر است ، که وضع اینگونه سرپرست ها ثواب اندر ثواب ، و رحمت اندر رحمت است .
( تلک حدود اللّه و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها و ذلک الفوز العظیم )
« نساء / 13 »
