28 صله رحم
قرآن و صله رحم
از کارهای بسیار نیک ، و اعمال پسندیده که حضرت حق و انبیاء و امامان نسبت به آن اصرار ورزیده اند صله رحم است .
علامه خبیر ، محدث کبیر ، فیلسوف بزرگ ، عارف عاشق ملامحسن فیض که عمری را با قرآن مجید و روایات بسر برد ، صله رحم را به زیارت ارحام ، و رفع کمبودهای مادی ، حل مشکلات اقتصادی ، کمک به کار و کسب ، و ازدواج پسران و دختران آنان معنا فرموده ، اگر در آیات قرآن مجید و روایات دقت شود ، از مسئله صله رحم همین معانی استفاده می شود .
روش انبیاء ، و اخلاق امامان شیعه در صله رحم انجام همین واقعیات عالی بوده است .
قرآن مجید به صله رحم سفارش می کند ، و آن را عمل صاحبان خرد می داند ، و قطع با رحم را به عنوان فسق و قاطع را فاسق می شمارد .
در سوره مبارکه نساء حکم می کند تقوای الهی را نسبت به خداوند و ارحام مراعات کنید ، خیلی عجیب است که ارحام را پس از خود ذکر فرموده است :
<< و اتَّقوا الله الَّذی تساءلونَ به الارحامَ >>. [109]
رعایت تقوای الهی نسبت به ارحام رعایت آبرو و هویت آنها و شتافتن به دیدارشان ، و رفع نواقص زندگی آنهاست .
در سوره مبارکه رعد مسائلی را به عنوان خصوصیات صاحبان خرد بیان می کند و سود قیامتی آن را پیشواز ملائکه از آنان در محشر ، و سلام فرشتگان به ایشان ، و عاقبت بخیری می داند ، از جمله آن مسائل صله رحم است .
<< و الَّذین یصلون ما امر الله به ان یوصل . . . >>[110]
در سوره بقره در رابطه با قطع رحم می فرماید :
<< . . . و یقطعون ما امر الله به ان یوصل و یُفسدون فی الأرض اولئک هم الخاسرون >>. [111]
و رشته ای که آنان را به پیوند آن امر کرده « صله رحم » می گسلند ، و در زمین فساد می کنند ، اینان در حقیقت زیانکارانند .
آری ، قطع رحم زیانکاری است ، و زیان و خسارت آن هم کم نیست .
در سوره رعد درباره قطع رحم آیه ای کمرشکن قرار دارد :
<< . . . و یقطعون ما امر الله به ان یوصل و یُفسدون فی الأرض اولئک لهم اللَّعنهُ و لهم سوء الدّار >>. [112]
و آنان که قطع می کنند آنچه را خدا به پیوند آن دستور داده ، و فساد در زمین می نمایند بر اینان است لعنت و برای آنان است دوزخ .
در سوره محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید :
<< فهل عسیتم اِن تولَّیتم اَن تُفسدوا فی الأرض و تقطِّعوا ارحامکم >>. [113]
شما اگر از فرمان حق روی بگردانید و فساد در زمین کنید ، و به قطع رحم برخیزید باز هم امید نجات دارید ؟
راستی صله رحم چه اندازه اهمیت دارد ، که انجامش موجب استقبال فرشتگان از انسان در قیامت ، و سلام آنها ، و عاقبت بخیری و قطعش باعث لعنت ، و سوء عاقبت ، و ممنوعیت از نجات است .
رفع کمبود اقتصادی ارحام با پرداخت مال به آنان همراه با حفظ آبرو و هویت و کرامتشان بهره ای عظیم دارد .
<< و مثل الَّذین ینفقون اموالهمُ ابتغاء مرضات الله و تثبیتاً من انفسهم کمثل جنَّه برَبوه اصابها وابل فآتت اکلها ضعفین فان لم یصبها وابل فطلٌّ و الله بما تعملون بصیرٌ >>. [114]
و مثل آنان که مال خود را در راه به دست آوردن رضای حق انفاق می کنند ، و با کمال اطمینان ، دل به لطف حق شاد دارند ، مانند بوستانی است که در جای بلندی باشد ، و بارانهای زیادی به موقع بر آن ببارد ، و حاصلی دو برابر دهد ، و اگر باران بسیار نیاید ، اندک اندک بارد تا به ثمر رسد ، خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است .
<< ان تبدوا الصَّدقات فنِعمّا هی و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم و یُکفِّر عنکم من سیِّئاتکم و الله بما تعملون خبیرٌ >>. [115]
اگر به اهل استحقاق آشکارا صدقات خود را بپردازید کاری نیکوست ، و اگر در پنهانی به نیازمندان آبرومند برسانید برای شما بهتر است ، خداوند به پاداش آن کار پنهان گناهان شما را بپوشاند ، و خدا بر اعمال شما آگاه است .
<< الَّذین ینفقون اموالهم باللَّیل و النَّهار سرّاً و علانیهً فلهم اجرهم عِند ربِّهم و لا خوفٌ علیهم و لا هم یحزنونَ >>. [116]
آنان که اموال خود را شب و روز ، پنهان و آشکار انفاق می کنند ، نزد خداوند دارای اجر هستند ، و برای ایشان خوف و غصه نیست .
طرحی جامع و زیبا
بیائیم تمام اقوام ثروتمند و فقیر خود را چه حسبی و چه نسبی شناسائی کنیم ، از ثروتمندان اقوام دعوت کنیم ، آیات و روایات صله رحم را برای آنان بخوانیم و توضیح دهیم ، سپس از آنان بخواهیم هر یک به فراخور ثروت و مالش هر ماه یا ابتدای هر سال وجه قابل توجهی بدهد ، آن وجه نزد یکی از آبروداران و معتبران خانواده با دو امضاء در بانکی پس انداز شود ، چون مشکلی برای رحم فقیری پیش آمد ، اگرجا دارد بلاعوض وگرنه به صورت قرض الحسنه با حفظ آبروی او در اختیارش گذاشته شود ، تا اگر بخواهد خانه بخرد ، بخرد ، اگر بخواهد کمبود اثاث خانه جبران کند ، جبران کند ، اگر بخواهد جهیزیه تهیه نماید ، تهیه نماید ، اگر بخواهد پسر زن بدهد ، زن بدهد .
این کاری است آسان ، خداپسند ، مشکل گشا ، و غصه برانداز ، که ثواب آن در سه آیه گذشته به صورت مجمل اشاره شد .
سعی کنیم این طرح را برای همگان بازگوکنیم ، همه را تشویق به پیاده شدن این طرح کنیم ، که اگر در تمام مملکت این طرح اجرا شود ، باری سنگین از دوش دولت ، و اهل خیربرداشته می شود ، وثواب عظیمی نصیب اهل ثروت ازطریق کمک به اقوام می گردد .
قرآن مجید در آیات انفاق ، رسیدگی به اقوام و ارحام را بر دیگران مقدم نموده ، و سپس از یتیم و مسکین و فقیر و مانده از راه ، و ورشکسته نام برده به عنوان نمونه به این آیه شریفه عنایت کنید :
<< و آتی المال علی حبِّه ذوی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السَّبیل و السائلین و فی الرِّقابِ >>. [117]
قطعه ای عجیب
صدوق به سند معتبر از حضرت صادق (علیه السلام) روایت می کند :
یونس در شکم ماهی در مناجات و انابه و ناله بود ، صدای او را به روح قارون که دچار خسف یعنی زمین گرفتگی شده بود ، و به عذاب حق مبتلا بود رساندند ، پرسید صدای کیست فرشته موکل بر عذاب گفت صدای پیامبری از بنی اسرائیل است ، اجازه خواست با او چند کلمه صحبت کند ، به او اجازه دادند ، از حال هارون و موسی پرسید ، یونس پاسخ داد من در زمانی غیر زمان آنها هستم ولی هر دوی آنان از دنیا رفته اند ، قارون گریه کرد ، خداوند خطاب فرمود : به خاطر این رقّتی که نسبت به اقوامش نشان داد ، در عذابش تخفیف بدهید!![118]
روایات صله رحم
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< صِلْ رَحِمَکَ وَ لَوْ بِشَرْبَه مِنْ ماء وَ اَفْضَلُ ما یُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ الاَْذی عَنْها >>. [119]
صله رحم کن ، اگر چه به شربتی از آب باشد ، و برترین مرحله صله رحم خودداری از آزار اوست .
ارحام از کم محلی ، تحقیر شدن ، تهمت خوردن و تکبر آزار روحی می بینند و خودداری از آزار آنان از افضل مراحل صله رحم است .
و نیز فرمود :
<< صِلُوا اَرْحامَکُمْ فِی الدُّنْیا وَ لَوْ بِسَلام >>. [120]
در دنیا صله رحم کنید گرچه به یک سلام باشد .
از رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت شده :
<< سِرْ سَنَهً صِلْ رَحِمَکَ >>. [121]
برای صله رحم یک سال راه برو .
و نیز آن حضرت در روایت بسیار مهمی فرمودند :
جامعه حاضر زمان خودم و غیر زمان خودم ، و آنان که در صلب پدران و رحم مادران هستند و تا قیامت وصیت می کنم صله رحم نمایند ، اگرچه رنج یک سال سفر داشته باشد ، همانا صله رحم از دین است![122]
بحار الانوار جلد 74 صفحه 111 تا 126 در روایات بسیار مهمی سود صله رحم را بیان می کند ، از جمله آن روایات ، چند روایتی است که نقل می کنم .
حضرت باقر (علیه السلام) فرمود :
<< صِلَهُ الاَْرْحامِ تُزَکِّی الاَْعْمالَ ، وَ تُنْمی الاَْمْوالَ ، وَ تَدْفَعُ الْبَلْوی ، وَ تُنْسِئُ مِنَ الاَْجَلِ >> .
صله ارحام اعمال را پاکیزه ، اموال را زیاد ، بلا را دفع ، و مرگ را به تأخیر می اندازد .
امام صادق (علیه السلام) فرمود :
<< اِنَّ صِلَهَ الرَّحِمِ وَ الْبِرَّ لَیُهَوِّنانِ الْحِسابَ وَ یَعْصِمانِ مِنَ الذُّنُوبِ ، فَصِلُوا اَرَحامَکُمْ ، وَ بِرُّوا بِاِخْوانِکُمْ ، وَلَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الْجَوابِ >>.
صله ارحام و نیکوکاری ، حساب انسان را در قیامت آسان می کنند ، و آدمی را از گناه حفظ می نمایند ، پس صله رحم کنید ، و به برادران نیکی نمائید ، گرچه به خوب سلام کردن و خوب جواب دادن باشد .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< صِلَهُ الرَّحِمِ تَزیدُ فِی الْعُمْرِ وَ تَنْفِی الْفَقْرَ >>.
صله رحم به عمر اضافه می کند ، و فقر را از بین می برد .
<< صِلَهُ الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیارَ ، وَ تَزیدُ فِی الاَْعْمارِ ، وَ اِنْ کانَ اَهْلُها غَیْرَ اَخْیار >> .
صله رحم شهر را آباد ، و عمر را زیاد می کند ، گرچه صله کنندگان از خوبان نباشند .
<< مَنْ مَشی اِلی ذی قَرابَه بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیَصِلَ رَحِمَهُ اَعْطاهُ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَجْرَ مِأَهِ شَهید >>.
کسی که با جان و مال به سوی نزدیکش برود یا صله رحم انجام دهد ، خداوند اجر صد شهید به او عنایت می کند .
<< وَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَه اَرْبَعُونَ اَلْفَ حَسَنَه وَ یُمْحی عَنْهُ اَرْبَعُونَ اَلْفَ سَیِّئَه ، وَ یُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجاتِ مِثْلُ ذلِکَ وَ کَأَنَّما عَبَدَ اللّهِ مِأَهَ سَنَه صابِراً مُحْتَسِباً >>.
برای او به هر قدمی که به سوی صله رحم برمی دارد ، چهل هزار حسنه ، و محو چهل هزار سیّئه ، و ترفیع چهل هزار مقام است ، و گوئی خدا را صد سال با صبر و خلوص عبادت کرده است .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< اِنَّ فِی الْجَنَّهِ دَرَجَهً لا یَبْلُغُها اِلاّ اِمامٌ عادِلٌ اَوْ ذُو رَحِم وَصُولٌ اَوْ ذُو عِیال صَبُورٌ >> .
در بهشت درجه ای است که جز رهبر عادل ، و آنکه زیاد صله رحم می کند ، و کسی که در زن و بچه داری صبور است به آن نمی رسد .
به ابوذر فرمود صله رحم کن گرچه از دیدن تو خشمگین شوند ، اگر ترا نپذیرفتند دوباره برو ، بالاخره در هدفت پیروز می شوی ، اگر او از حکم حق سرپیچی کرد تو سرپیچی نکن .
مردی به محضر رسول حق عرضه داشت اقوامی دارم که مسئله صله رحم را در حق آنان رعایت می کنم ولی مرا آزار می دهند ، می خواهم آنان را ترک کنم ، حضرت فرمود : در این صورت خداوند جمع شما را ترک می کند .
عرضه داشت تکلیفم چیست ؟ فرمود : آنکه ترا محروم کرد به او عطا کن ، آنکه با تو برید تو با او صله رحم را مراعات کن ، آنکه به تو بدی کرد تو از او عفو کن ، خداوند ترا بالا دست آنان قرار می دهد .
روایات قطع رحم
ابوبصیر می گوید از حضرت صادق (علیه السلام) در رابطه با کسی که می خواهد با بستگانش که جزء مخالفان شما هستند قطع رابطه کند سئوال کردم چه وظیفه ای دارد ؟ فرمود : این کار سزاوار نیست . [123]
جهم بن حمید گوید به حضرت صادق (علیه السلام) عرض کردم .
<< یَکُونُ لِیَ الْقَرابَهُ عَلی غَیْرِ اَمْری اَلَهُمْ عَلَیَّ حَقٌّ ؟ قالَ نَعَمْ حَقُّ الرَّحِمِ لا یَقْطَعُهُ شَیْءٌ وَ اِذا کانُوا عَلی اَمْرِکَ کانَ لَهُمْ حَقّانِ >>.
برای من نزدیکی هست که بر غیر دین من است . آیا بر من حقی دارند ، فرمود : حق رحم را چیزی قطع نمی کند ، اگر همدین تو بود دو حق داشت : حق رحم و حق اسلام .
<< حَقُّ الرَّحِمِ وَ حَقُّ الاِْسْلامِ >>. [124]
حضرت باقر (علیه السلام) فرمود : در کتاب رسول خدا یافتیم :
<< اِذا قَطَعُوا الاَْرْحامَ جُعِلَتِ الاَْمْوالُ فی اَیْدِی الاَْشْرارِ >> . [125]
وقتی مردم قطع رحم کردند ، اموال در دست اشرار قرار می گیرد .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< ثَلاثَهٌ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ : مُدْمِنُ خَمْر ، وَ مُؤْمِنُ سِحْر ، وَ قاطِعُ رَحِم >>. [126]
سه گروه به بهشت وارد نمی شوند : دائم الخمر ، مؤمن به جادوگری ، و قطع کننده با اقوام .
امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود : از گناهانی که فنا را زود می آورد و اجل را نزدیک می کند به خدا پناه می برم .
<< فَقالَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ اَوَ یَکُونُ ذُنُوبٌ تُعَجِّلُ الْفَناءَ ؟ فَقالَ : نَعَمْ وَیْلَکَ قَطیعَهُ الرَّحِمِ >>. [127]
راوی گفت یا امیرالمؤمنین آیا گناهانی هست که اجل را نزدیک کند . فرمود : وای بر تو قطع رحم .
و نیز حضرت فرمود :
<< اَقْبَحُ الْمَعاصی قَطیعَهُ الرَّحِمِ وَ الْعُقُوقُ >>. [128]
زشت ترین گناهان قطع رحم و عاق پدر و مادر شدن است .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< اِنَّ الرَّحْمَهَ لا تَنْزِلُ عَلی قَوْم فیهِمْ قاطِعُ رَحِم >>. [129]
رحمت حق بر ملّتی که قاطع رحم در آنان است فرود نمی آید .
رسول حق (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :
<< اِنَّ الْمَلائِکَهَ لا تَنْزِلُ عَلی قَوْم فیهِمْ قاطِعُ رَحِم >>. [130]
فرشتگان بر جمعیتی که در میان آنان قاطع رحم است نازل نمی شوند .
فرزند متوکل به حضرت هادی(علیه السلام) عرضه داشت پدرم واجب القتل است اجازه می فرمائید او را به قتل برسانم ، حضرت فرمودند چون فرزند او هستی تو این کار را نکن ، زیرا اگر او را به قتل برسانی بیش از شش ماه در دنیا نخواهی ماند!
( فاتّقوا اللّه مااستطعتم واسمعوا واطیعوا وانفقوا خیرا لانفسکم ومن یوق شحّ نفسه فاولئک هم المفلحون )
« تغابن / 16 »
