242. آیه (بدون اجازه به خانه مردم وارد نشوید)
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلی أَهْلِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در خانه‌هایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام کنید، این برای شما بهتر است شاید متذکر شوید.
(27 / نور)
شرح آیه از تفسیر نمونه
در اینجا جمله «تَسْتَأْنِسُوا» به کار رفته نه «تَسْتَأْذِنُوا» زیرا جمله دوم فقط اجازه گرفتن را بیان می‌کند، در حالی که جمله اول که از ماده «اُنْس» گرفته شده، اجازه‌ای توأم با محبت و لطف و آشنایی و صداقت را می‌رساند و نشان می‌دهد که حتی اجازه گرفتن باید کاملاً مؤدبانه و دوستانه و خالی از هر گونه خشونت باشد. بنابراین هرگاه این جمله را بشکافیم، بسیاری از آداب مربوط به این بحث در آن خلاصه شده‌است، مفهومش این است که فریاد نکشید، در را محکم نکوبید، با عبارات خشک و زننده اجازه نگیرید و به هنگامی که اجازه داده شد، بدون سلام وارد نشوید، سلامی که نشانه صلح و صفا و پیام‌آور محبت و دوستی است.
قابل توجه این که این حکم را که جنبه انسانی و عاطفی آن روشن است، با دو جمله «ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ» و «لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» همراه می‌کند که خود دلیلی بر آن است که این گونه احکام ریشه در اعماق عواطف و عقل و شعور انسانی دارد که اگر انسان کمی در آن بیندیشد، متذکر خواهد شد که خیر و صلاح او در رعایت این قبیل آداب معاشرت است.
شرح آیه از تفسیر مجمع‌البیان
«اِسْتیناس»: این واژه از ریشه «اُنْس» به مفهوم کسب آگاهی و آشنایی و اجازه خواهی توأم با مهر و آشنایی است.
در آیه مورد بحث، روی سخن را به مردم با ایمان می‌کند و می‌فرماید:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا
هان ای مردم با ایمان! به سراها و خانه‌هایی که از آن خودتان نیست وارد نگردید تا اجازه بگیرید و مباد که بدون اجازه وارد گردید!
به باور پاره‌ای، منظور این است که:
به خانه‌هایی که از خودتان نیست وارد مگردید تا آشنایی دهید و خویشتن را معرّفی کنید.
«ابو ایّوب» آورده است که:
از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله پرسیدم: ای پیامبر خدا منظور و مفهوم آیه شریفه چیست؟ فرمود:
منظور این است که انسان به هنگام ورود به خانه دیگری باید با گفتن: اَلْحَمْدُ لِلّهِ، سُبْحانَ اللّهِ، اَللّهُ اَکْبَرُ وَ یا اَللّهُ و دیگر علائم و نشانه‌ها اجازه بگیرد و ساکنان خانه را از ورود خویش آگاه سازد و بدون آگاهی دادن به آنان سرزده وارد نشود؛
قالَ یَتَکَلَّمُ الرَّجُلُ بِالتَّسْبیحَةِ وَ التَّحْمیدَةِ وَ التَّکْبیرَةِ …
«سَهْل بن سَعْد» در این مورد آورده است که مردی برای انجام کاری به خانه پیامبر صلی الله علیه و آله رفت و پیش از ورود، به یکی از اتاق‌هایی که پیامبر صلی الله علیه و آله در آنجا به اصلاح سرِ خویش مشغول بود نگاه کرد، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
اگر می‌دانستم از بیرون به درون اتاق نگاه می‌کنی همان ابزار اصلاح را که در دست داشتم به چشمت فرو می‌بردم؛ چرا که نباید بدون اجازه به خانه دیگری نگریست و بدون اجازه وارد شد؛
لَوْ اَعْلَمُ اَنَّکَ تَنْظُرُ لَطَعَنْتُ بِهِ فی عَیْنَیْکَ اِنَّمَا الاِْسْتیذانُ مِنَ النَّظَرِ … (1)
*****
1. مُسْنَد احمد، ج 6، ص 452، ح 22296؛ صحیح مُسْلِم، ج 3، ص 1698، ح 2156.
در روایت است که مردی به پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله گفت:
ای پیامبر خدا! آیا برای ورود به اتاق مادرم نیز باید از او اجازه بگیرم؟
آن حضرت پاسخ داد: آری! آری!!
گفت:
او جز من خدمتگزاری ندارد؛ آیا باز هم اجازه لازم است؟!
فرمود:
آیا می‌خواهی او را برهنه بنگری؟؛ أَتُحِبُّ اَنْ تَراها عُرْیانَةً؟
گفت:
هرگز؛ قالَ الرَّجُلُ: لا،
فرمود:
فَاسْتَأْذِنْ عَلَیْها؛
پس به هنگام وارد شدن بر اتاق او اجازه بگیر.
وَ تُسَلِّمُوا عَلی أَهْلِها (1)
و بر ساکنان آن خانه‌ای که می‌خواهید وارد آن شوید سلام بگویید.
به باور پاره‌ای، منظور این است که:
تا هنگامی که بر آنان سلام نداده و اجازه نگرفته‌اید وارد خانه نشوید.
و پاره‌ای نیز می‌گویند:
منظور این است که:
تا به وسیله سلام و اظهار آشنایی اجازه نگرفته‌اید وارد نشوید.
در یک روایت آمده است که مردی به هنگام ورود به خانه پیامبر صلی الله علیه و آله، با سرفه نمودن اجازه می‌خواست و آمدن خویش را اعلان می‌کرد که پیامبر صلی الله علیه و آله به یکی از حاضران فرمود:
برخیز و به این بنده خدا بیاموز که با گفتن «السّلام علیکم» اجازه ورود گیرد؛ و آن بنده خدا نیز شنید و خودش آن گونه اجازه گرفت.
ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ
آری! وارد شدن به خانه دیگران پس از دریافت اجازه برایتان بهتر است.
لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ.
باشد که بدین وسیله به خود آیید و با گوش جان سپردن به فرمانها و هشدارهای خدا و اندرزهای او، از آنها پیروی کنید.
*****
1. تفسیر طَبَری، ج 18، ص 88؛ تفسیر ماوَرْدی، ج 4، ص 87؛ تفسیر کَشّاف، ج 3، ص 59.
