253. آیه
یا وَیْلَتی لَیْتَنی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلاً
ای وای بر من کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم. (28/فرقان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
«خَلیل» به معنی دوست خاص و صمیمی گفته میشود که انسان او را مشاور خود قرار میدهد. روشن است که منظور از «فُلان» همان شخصی است که او را به گمراهی کشانده: شیطان یا دوست بد یا خویشاوند گمراه.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
فُلان: کنایه از «مرد» و «فُلانَة» نیز کنایه از «زن» میباشد و هنگامی که در مورد حیوان به کار میرود، الف و لام بر سرش میآید.
ای وای بر من! کاش پیامبر را به دوستی و همنشینی برگرفته و او را فرمانبرداری نموده بودم و ای کاش شیطان و یا «عقبه» و یا هر دوست گمراه و بداندیش خود را به همنشینی نگرفته بودم. و اگر منظور از واژه ظالم هر بیدادگری باشد در آن صورت تفسیر آیه این است که:
ای کاش هر دوست و همنشینی که مرا از راه حق و عدالت به بیراهه میکشید، چنین کسی را به دوستی بر نگرفته بودم. و بدان دلیل واژه «فُلان» را به جای ظالمان آورده است، که اگر میخواست نام همه آنان، به سان فرعون، هامان، قارون، ابلیس و … را یکی پس از دیگری بیاورد گفتار بسیار طولانی میشد، به همین جهت این واژه را آورد تا همه را شامل گردد.
نقش سرنوشتساز دوست و همنشین(1)
عوامل و قالبهای سازنده شخصیت انسان بسیار است، که از آن جمله عامل دوست و همنشین و همراه میباشد؛ چرا که دوست به ویژه اگر از نظر علمی و فکری و مادّی قویتر باشد، انسان را به راه دلخواه سوق میدهد و به تدریج در طرز تفکّر، در نگرش انسان به موضوعات گوناگون، در عواطف و احساسات و در صفات و منش او سخت نفوذ میکند.
*****
1. مترجم.
این اثر گذاری و اثر پذیری تا آنجایی است که امیر مؤمنان علیهالسلام فرمود:
وَ مَنِ اشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ اَمْرُهُ وَ لَمْ تَعْرِفُوا دینَهُ فَانْظُرُوا اِلی خُلَطائِهِ.(1)
هرگاه در شناخت کسی دچار مشکل شدید و دین و آیین و رفتار و کردار او را نشناختید به دوستان او بنگرید …
و نیز از حضرت سلیمان آوردهاند که فرمود:
لا تَحْکُموا عَلی رَجُلٍ بِشَیْءٍ حَتّی تَنْظُرُوا اِلی مَنْ یُصاحِبُ، فَاِنَّما یُعْرَفُ الرَّجُلُ بِأَشْکالِهِ و اَقْرانِهِ وَ یُنْسَبُ اِلی اَصْحابِهِ وَ اَخْدانِهِ.(2)
درباره شخصیت کسی پیش از نگرش به دوستانش داوری نکنید، چرا که انسان به وسیله دوستان و نزدیکان خویش شناخته میشود و به آنان و رفتار و کردار آنان نسبت داده خواهد شد.
نهمین امام نور حضرت جواد علیهالسلام در این مورد هشدار داد که:
اِیّاکَ و مُصاحَبَةِ الشِّرّیرِ فَاِنَّهُ کَالسَّیْفِ الْمَسْلُولِ، یَحْسُنُ مَنْظَرُهُ وَ یقْبَحُ اَثَرُه.(3)
هشدار از دوستی و معاشرت با بدان و شرارت پیشگان، چرا که آنان به سان شمشیر برهنهاند که ظاهرش میدرخشد و برق میزند، امّا اثرش مرگبار است.
و پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله فرمود:
أرْبَعٌ یُمِتْنَ الْقَلْبَ:
اَلذَّنْبُ عَلَی الذَّنْبِ؛
وَ کَثْرَةُ مُناقَشَةِ النِّساءِ؛
وَ مُماراةِ الأَْحْمَقِ تَقُولُ وَ یَقُولُ …
وَ مُجالَسَةُ الْمَوْتی،وَ قیلَ لَهُ: یا رَسُولَ اللّهِ وَ مَا الْمَوْتی؟
*****
1. سَفینَةُ الْبِحار، ج 2، ص 27 واژه «صِدْق».
2. بِحار، ج 74، ص 197.
3. بِحار، ج 74، کتاب الْعِشْرَة، ص 198.
قالَ: کُلُّ غَنِیٍّ مُتْرَفٍ.(1)
چهار چیز است که قلب انسان را میمیراند:
این چهار عامل کشنده قلب عبارتند از:
گناه بر روی گناه،
نشست و برخاست و گفتگوی بیهوده و بسیار با زنان بیگانه،
کشمکش با عناصر سبک مغز …
و دیگر نشست و برخاست با مردگان.
پرسیدند:
مردگان کیانند؟
فرمود:
ثروتمندان مست و مغروری که به خوشگذرانی غرق شده و خدا و ارزشهای انسانی را فراموش میکنند.
*****
1. بِحار، ج 71، ص 194.