زن و خانواده در کلام وحی و روایات
اشاره
زن و خانواده در کلام وحی و روایات
زیر فصل ها
الگوی خانواده برتر در قرآن و روایت
محبت ورزی و تربیت فرزندان در کلام معصومین علیهم السلام
احترام به والدین در قرآن
الگوی خانواده برتر در قرآن و روایت
الگوی خانواده برتر در قرآن و روایت
تأثیر الگوها در ساخته شدن فرد و اجتماع بر کسی پوشیده نیست. اسلام، در روش تربیتی خود، انسان ها را متوجه الگوها، ایده آل ها و نمونه های برتر می کند.
در اسلام برای تشکیل خانواده، استانداردهایی معرفی شده است. هر چه ارکان تشکیل دهنده خانواده با آن استانداردها منطبق باشند، به همان مقدار، از شایستگی و برتری برخوردار خواهند بود.
نگاه قرآن به خانواده چنین نیست که چند نفر قصد هم زیستی زیر یک سقف را دارند. قرآن، خانواده را نظامی جامع و در مسیر کمال می بیند.
خانواده ای که قرآن طراحی می کند، مکتبی و معبدی است که اعضای آن، مدارج بندگی را طی می کنند و به حیات طیبه راه می یابند.
از نگاه قرآن، افراد در خانواده برتر علاوه بر تأمین حقوق دنیوی خود نظیر امنیت، آرامش، تغذیه، بهداشت مناسب و تحصیل علوم، حقوق معنوی خود را نیز جست وجو می کنند.
خداوند در آیه 97 سوره نحل، شرط رسیدن به حیات طیبه و ورود در بهشت و دریافت اجر اعمال را ایمان و عمل صالح ذکر می فرماید و این دو، تنها در محیطی چون خانواده کسب می شود.
اسلام، زن و مرد را در کسب حقوق معنوی و کسب خیر و شر به تمام معنی مساوی با یک دیگر می داند.
در قرآن کریم از خیرخواهی، نصیحت و دعای والدین برای فرزندان، سخن به میان آمده است؛ نظیر نصایح لقمان به فرزندش که در پنج نصیحت عمده، وی را به توحید و دوری از شرک، حسن خلق، نماز، امر به معروف و نهی از منکر، صبر و شکیبایی و میانه روی توصیه می کند و از تکبر، خودپسندی، فقر و مباهات به دیگران منع می کند.
نمونه پدری که قرآن به عنوان الگوی والدین معرفی می کند، حضرت زکریاست که فرزندی موحد و حکیم چون یحیی دارد. قرآن نیز او را به عنوان فرزندی نیکوکار نسبت به والدین و پرهیزکار و دور از ستمگری و عصیان می ستاید و به او سلام می گوید.
خداوند می فرماید: «بر اهل خانه سلام کنید.» سلام، بیان تحیتی مبارک از سوی پروردگار است. پس عالی ترین روش برای ایجاد رابطه میان اعضای خانواده آن است که با تحیت و سلام با یک دیگر برخورد کنند و یاد خدا میان آنان حاکم باشد.
خانه از نظر قرآن، مقام و جایگاه والایی دارد و حفظ حریم آن بر همگان سفارش شده است. خداوند متعال در این باره می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا». (نور: 27) در آیه 28 از سوره مبارکه نور، ورود به هر خانه ای به اجازه داشتن از صاحب خانه مشروط است:«فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّی یُؤْذَنَ لَکمْ؛ اگر در خانه کسی را نیافتید، تا اجازه دریافت نکرده اید، وارد نشوید». (نور: 28)
تربیت انسان از نگاه قرآن، احیای وی و دمیدن جان الهی در کالبد اوست. این امر مهم، در خانواده تحقق می یابد؛ خانواده ای که زمینه پرورش انسان قرآنی در آن فراهم آمده است.
«از سرزمین پاک و طیب، ثمره ای نیک به اذن پروردگار خارج می شود و از زمین آلوده و شوره زار، حاصلی ناقص و بی فایده خارج خواهد شد». (اعراف: 58) خانواده آرمانی قرآن، خانواده ای است که آماده پذیرش و پرورش انسان است.
خانواده قرآنی دارای این مؤلفه هاست: توحیدمحوری و جلب رضای حق، عدالت جویی و برقراری قسط، اخلاق مداری، وظیفه مندی، رعایت اصل صلح و احسان، گذشت و محبت، مشورت و مصلحت اندیشی.
اخلاق و حقوق، دو رکن اساسی و زیربنای ساختار کلی خانواده آرمانی قرآن است که با آشنایی همه جانبه اعضا و حاکمیت این دو رکن، استواری و پویایی این بنا تضمین می شود.
خانواده برتر از نظر اسلام، ارکان شایسته و منطبق با استانداردهای اسلامی دارد که مناسبات و روابطی منطبق با آموزه های دینی بر آنها حاکم است. خروجی چنین خانواده ای انسان هایی شایسته و اثرگذار برای ساختن جامعه ایده آل اسلامی است.
ملاک برتری خانواده، از نظر اسلام، مال و ثروت و مانند آن نیست که کسی به آنها ببالد و بگوید: «نَحنُ اَکثرُ اَموالاً وَاَولادا.» (سباء: 35) زور و قوت مادی نیز معیار برتری نیست که کسی در ارزیابی افراد در خانواده ها بگوید: «کانواُ اَشَدَّ مِنکُم قُوّهً». (توبه: 9)
برتری خانواده از منظر اسلام، به انطباق آن با استانداردهای اسلامی و برخورداری از ویژگی های ارزشی و فضیلت هاست. هر خانواده ای از آن استانداردها بهره مند باشد، برتر است.
قرآن کریم، بهترین الگوها را برای شناسایی خانواده برتر به جهانیان معرفی کرده است. خاندان حضرت ابراهیم علیه السلام از آن جمله است. در آیه ای از قرآن کریم می خوانیم: «إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ». (آل عمران: 33)
قرآن کریم، خانواده حضرت مریم علیها السلام را نیز برتر دانسته است و از او با عنوان (آل عمران) یاد می کند.
در خانواده عمران، دو بانو یعنی حضرت مریم علیها السلام و مادرش به عنوان صفوه و برگزیده الهی به جهانیان معرفی شده اند.
حضرت مریم علیها السلام با وجود کمالاتی که قرآن کریم به بخشی از آن اشاره کرده، دست پرورده مادری نمونه است که او را به پناه خدا سپرد. خدا هم به او پناهندگی داد. پناه خواستن وی در کنار محراب عبادت بود و به استجابت نیز رسید.
وقتی حضرت زکریا نزد مریم می آمد، او را در محراب عبادتش می یافت، در حالی که نزد او غذاهای بهشتی بود: «کلَّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَکرِیَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقاً... .» (آل عمران: 37) و همه این کمالات و کرامت ها از آن حضرت مریم علیها السلام است.
نمونه دیگر خانواده برتر در قرآن، خانواده حضرت یحیی علیه السلام است. او نمونه ای از فرزندی صالح در خانواده ای شایسته است.
خانواده حضرت موسی علیه السلام نیز نمونه ای از خانواده برتر در قرآن است. او پدر و مادری نمونه دارد. همسر او یعنی دختر حضرت شعیب علیه السلام نیز دارای صلاحیت های اخلاقی و معنوی فراوانی است که خداوند در قرآن کریم، نجابت و حیای او را ستوده است: «فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیَاء». (قصص: 25)
اسلام، اهل بیت علیهم السلام را نمونه ای کامل از خانواده برتر، معرفی و صلاحیت الگویی آن را برای جهانیان تأیید کرده است.
خداوند سبحان، خانواده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را از هرگونه رجس و پلیدی مبرا دانسته است. آیه شریفه «انَما یریدُ اللهُ لِیذهبَ عَنکُم الرّجسَ اهلَ البیتِ وَ یُطَهّرکُم تَطهیرا» (احزاب: 23)، خطاب به همین خانواده است.
آیه مباهله (آل عمران: 61) درباره اعضای خانواده پیامبر نازل شده و عظمت مقامات معنوی و عرفانی آنان را به نمایش گذاشته است.
خداوند در سوره انسان، فضیلت های خانواده پیامبر را ستوده و در سراسر قرآن از فضایل و ویژگی های آنان سخن گفته است.
همسرداری علی علیه السلام ، مدیریت او در خانه و خانواده، شوهرداری فاطمه علیها السلام ، خانه داری و تربیت فرزند او در عالم، نظیر ندارد. این خانواده تا قیامت برای جهانیان نورافشانی می کنند.
از نظر اسلام، اهل بیت علیهم السلام ، برترین خانواده به شمار می آیند و از همه ویژگی های ارزشی و استانداردهای مکتبی برخوردارند.
امام علی علیه السلام ، پیروان خود را به سوی اهل بیت علیهم السلام و الگوگیری از آنان فرا می خواند و می فرماید: «به اهل بیت پیامبر بنگرید. از آن سمت که آنها گام برمی دارند، منحرف نشوید و قدم جای قدمشان بگذارید. آنها هرگز شما را از جاده هدایت بیرون نمی برند و به پستی و هلاکت باز نمی گردانند. اگر سکوت کنند، سکوت کنید و اگر قیام کردند، قیام کنید». (خطبه 96)
اولین ویژگی خانواده برتر در اسلام، اصالت خانوادگی و اصل و نسب پاکیزه است.
توجه به اصلاب ارزشمند پدران و دامن های مطهر و پاک مادران که به پلیدی ها به دورند، یکی از ملاک های اصالت خانواده برتر است که اسلام برآن تأکید کرده است. چنان که در زیارت نامه امام حسین علیه السلام می خوانیم: «شهادت می دهم که تو از گوهرهای پاک و از ارحام مطهری. جاهلیت به ناپاکی هایش، شما را آلوده نساخت و لباس های ناپاک خود را بر اندام شما نپوشاند».
از نظر اسلام، خانواده ای برتر است که هر کدام از ارکان آن از ویژگی دین و ایمان و اعتقادات ناب برخوردار باشد. خداوند در آیه 221 سوره بقره چنین می فرماید: «زنان مشرک را تا ایمان نیاورده اند، به زنی مگیرید و کنیز مؤمن بهتر از آزادزن مشرک است، هرچند زیبایی او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرک تا ایمان نیاورده اند، زن مؤمن ندهید و برده مؤمن بهتر از آزادمرد مشرک است، هرچند شما را به شگفتی آورد».
قرآن کریم از همسر حضرت نوح و حضرت لوط یاد می کند که تحت سرپرستی آنان و بی ایمان بودند و از نظر مکتبی و فرهنگی خیانت کردند و به پیامبر خویش ایمان نیاوردند. قرآن این دو زن را الگوی مردم بد معرفی می کند. (تحریم: 10)
در آموزه های اسلامی برای گزینش همسر شایسته بر ویژگی دین و ایمان بسیار تأکید شده است.
بنا بر فرمایش امیر مؤمنان علی علیه السلام ، قدرت برخی نیایش ها به اندازه ای است که خود را به هدف استجابت نزدیک می سازد و خواسته خود را از عرش الهی برداشت می کند. حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید: «أربَعهٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَهٌ: الإمامُ العادلُ لرعیتِهِ و الوالدُ البارُّ لولدِهِ و الولدُ البارُّ لوالدِهِ و المظلومُ >>؛ (الإرشاد، ج1، ص3، ح4)
دعای چهار گروه رد نمی شود: دعای پیشوای دادگر در حق ملتش، دعای پدر صالح در حق فرزندش، دعای فرزند صالح در حق پدرش و دعای ستم دیده».
از نظر اسلام، زن و شوهر در خانواده برتر، سرشار از معنویتند و زندگی آنان صحنه ذکر و یاد خداست.
زن و شوهر در خانواده برتر از نظر اسلام، اهل تهجد و شب زنده داری، تلاوت قرآن، دعا و مناجات، راز و نیاز، توبه و استغفار و مانند آن هستند.
در خانواده برتر، از نظر اسلام، دنیا و مال و ثروت، جاه و مقام و شهرت و امثال این امور اعتباری، زن و شوهر را سیراب نمی کند.
قرآن کریم، پرهیزکاری را معیار برتری معرفی می کند. بر این اساس، هر خانواده ای که در رعایت تقوای الهی پیش تاز باشد، الگویی برتر به شمار می آید.
زن و شوهر در خانواده برتر، پرهیزکار و خداترس هستند و حد و مرزهای الهی را مراعات می کنند.
اسلام در تشکیل خانواده، مردی را شایسته همسری می داند که پارسا باشد و از گناهانی مانند زنا، شراب خواری و گناهان آشکار دوری کند.
در خانواده برتر، زن و شوهر در برابر سختی های زندگی بی تابی نمی کنند. آنها ناملایمات زندگی را هدیه های خدا بر خویش می شمارند و هنگام دارایی، خدا را سپاس می گویند و زمان نداری، صبوری می کنند.
زن و شوهر در خانواده برتر به دلیل برخورداری از دانش، مهارت و اخلاق، خانه و خانواده را به بهترین شکل ممکن اداره می کنند.
در خانواده برتر، مرد مدیری لایق و کاردان، پرتلاش، قاطع و جدی درکار است. او هزینه زندگی را از راه حلال تأمین می کند. همسرداری او ایده آل است و مدیریت او بر مبنای تحکم و زورگویی نیست.
در خانواده برتر، مرد، حامی خانواده است و در ارشاد و هدایت و حمایت اعضای خانواده سنگ تمام می گذارد و آنان را به سوی معنویات و سعادت سوق می دهد. چنان که قرآن کریم درباره اسماعیل صادق الوعد می فرماید: «وَکانَ یَاءمُرُ اَهْلَهُ بِالصّلوهِ وَ الزَّکوه...». (نحل: 90)
بر اساس معیار اسلام، بهترین نوع مناسبات و روابط در خانواده برتر وجود دارد.
از منظر آموزه های اسلامی، زن در ایفای سه وظیفه اصلی «شوهر داری»، «خانه داری» و «نقش مادری»، اسوه است. او در هر سه حوزه همچون همسرش از دانش، مهارت و اخلاق برخوردار است.
زن و شوهر در خانواده برتر، شخصیت یک دیگر را گرامی می دارند. در این خانواده به زن به عنوان رکنی از خانواده، احترام بسیاری گذاشته می شود و مرد نیز به عنوان رکنی دیگر، از برترین جایگاه شخصیتی برخوردار است.
در آموزه های اسلامی سفارش شده است هر کس زنی را به همسری می گیرد، باید گرامی اش بدارد و او را نیازارد و با ستمگری هایش خرد نکند و شخصیت و کرامت انسانی وی را تباه نسازد.
زن و شوهر در خانواده برتر، بهترین مراتب خوش اخلاقی را به یک دیگر نثار می کنند.
در خانواده برتر، آغوش گرم محبت زن و شوهر برای یک دیگر باز است. آنها با رویی گشاده و لبی خندان یک دیگر را ملاقات می کنند.
در خانواده برتر، مرد و زن از یک دیگر شکایت نمی کنند و هیچ یک از همسرشان در پای مال کردن حقوق خویش و انجام وظایفش گله نمی کند.
زن و شوهر در خانواده برتر، به خوبی با وظایف خویش، آشنا و به آن پای بند هستند. زن و شوهر در چنین خانواده ای، از تقسیم کاری که رسول اکرم صلی الله علیه و آله برای زندگی مشترک علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام در نظر گرفت، خشنود هستند و هر کدام عمل به وظیفه در محدوده تعیین شده را برای خود کاری مقدس، در ردیف جهاد در راه خدا می شمارند.
در خانواده برتر، زن و شوهر، ایمان خود را در پرتو تحمل گرفتاری ها و تنگ دستی و شکرگزاری از خداوند در برابر نعمت های او کامل می کنند.
خانواده برتر در زندگی، سبک و شیوه ای ممتاز دارند. زن و شوهر در چنین خانواده ای، اهل کار و تلاشند، ولی همه جهت گیری های زندگی آنان به سمت و سوی زهد و ساده زیستی است.
خانواده برتر در شیوه زندگی اش اندازه را نگه می دارد، از نعمت های الهی، بی حساب و کتاب استفاده نمی کند و آنها را از بین نمی برد.
در چارچوب زندگی برتر، بر اساس آموزه های اسلامی، از تجملات و تشریفات اثری نیست.
در چارچوب زندگی برتر، بر اساس آموزه های اسلامی، کرامت انسانی ارزشمندتر از آن است که زن و مرد اسیر زرق و برق و تجملات دنیا شوند.
از دیدگاه اسلام، فرزندان خانواده برتر، نمونه کاملی از تربیت شدگان مکتبی اند.
طبق الگوی دینی، فرزندان در خانواده برتر، از آغاز دوره کودکی، بر اساس تربیت دینی و اخلاقی پرورش می یابند و راه و رسم خوب زیستن را می آموزند. همچنین باشخصیت و عزتمند و صالح بار می آیند و به عرصه اجتماع قدم می گذارند.
از انس بن مالک نقل شده است که از پیامبر پرسید: «ایمان کدام یک از مؤمنان کامل تر است؟» پیامبر فرمود: «آن که با خانواده اش خوش اخلاق تر باشد».
