فصل ششم (در شكر)

قال اللّه تعالى سبحانه: وَ سَنَجْزِي الشَّاكِرِينَ .[1] شكر در لغت، ثنا است بر منعم به ازاى نعمتهاى او، چون معظم نعمتها بل جمله نعمتها از حقتعالى است، پس بهترين چيزى مشغول بودن به شكر او تعالى باشد.

و قيام شكر به سه چيز لازم آيد:

يكى معرفت نعمت منعم كه آفاق و انفس مشتمل بر آن است.

و دوّم شادمانى به وصول آن نعمتها باد.

و سيّم جهد نمودن در تحصيل رضاى منعم بقدر امكان و استطاعت، و آن به محبت او باشد در باطن و ثناى او بر وجهى كه به او لايق باشد در قول و فعل [2]، و جهد نمودن در قيام به آنچه به قياس با منعم به آن قيام بايد نمود از مكافات طاعت يا اعتراف به عجز.

قال اللّه تعالى  «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ»[3] و في الخير: «الايمان نصفان، نصف صبر و نصف شكر»[4].

چه سالك به هيچ حالى از احوال از امرى ملايم يا غير ملايم خالى نباشد، پس بر ملايم شكر بايد كرد و بر غير ملايم صبر بايد نمود، و همچنان كه به ازاى صبر جزع است، به ازاى شكر كفران است، و كفر نوعى از كفران است: «وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيدٌ»[5] و از اينجا معلوم شود كه درجه شكر از درجه صبر عالى تر است، و چون شكر نتوان گذارد الّا به دل و زبان و اعضاى ديگر كه هر سه نعمت اوست، و قدرت بر استعمال هر يكى نعمت ديگر[6]، پس اگر خواهد كه بر هر نعمتى شكرى گذارد بر اين نعمتها هم شكرى ديگر بايد گذارد و سخن دراز گردد، و آن به كه شكر همچنان باشد كه در اوّل و انتها به عجز باشد، و اعتراف به عجز از شكر، آخر مراتب شكر است چنانكه اعتراف به عجز از ثنا بزرگترين ثناست، و به اين سبب گفته اند: «لا أحصى ثناء عليك أنت كما اثنيت على نفسك و فوق ما يقول القائلون.»[7] و به نزديك اهل تسليم شكر منتفى شود، چه شكر مشتمل است بر قيام مجازات و مكافات منعم، و آن كسى كه در مقام بندگى به محلّى بود كه خود را هيچ محلّى ننهد، چگونه در مقابل كسى تواند آمدن كه همه او باشد؟! پس نهايت شكر تا آنجا باشد كه خود را وجودى داند و منعم را وجودى.

--------------------------------------------------------

[1]  آل عمران- 145.

[2]  ن و گ: بدون كلمه فعل.

[3]  إبراهيم- 7

[4]  كنز العمال- جلد 1- صفحه 36.

[5]  إبراهيم- 7.

[6]  ن: هر يكى از آن نعمتها نعمت ديگر و توفيق يافتن در استعمال هر يكى نعمتى ديگر، پس ...

[7]  سنن ابن جامه 2- 1262( حديث 3841).

Share