فصل بیستم و بیست و یکم: مزارعه و مساقات
سؤال 643- در هندوستان راجه‌ها از کشاورزان مالیاتهای زیادی بابت زمینهای کشاورزی می‌گیرند در حالی که این زمینها متعلّق به کشاورزان بوده و از اجدادشان به آنها رسیده است. مرقوم بفرمایید مالک زمینها کیست؟
جواب: ظاهر محتوای نامه این است که راجه‌ها «1» ید مالکانه بر زمینها داشته و به عنوان مزارعه به رعایا واگذار کرده‌اند، حال کسانی که معتقدند آنها غاصب بوده یا اراضی موات را به دست مردم داده‌اند، چنانچه دلیل کافی برای اثبات مطلب خود اقامه کنند و ثابت شود مال پدران خودشان بوده از راجه‌ها خلع ید به عمل می‌آید.
سؤال 644- به نظر حضرت عالی آیا مساقات از عقود لازم است یا جایز؟
جواب: از عقود لازم است.
سؤال 645- شخصی در زمین دیگری درختی دارد که آن را قطع می‌کند ولی از ریشه آن درخت نهالی می‌روید و تبدیل به درخت می‌شود، آیا این درخت متعلّق به صاحب اصلی درخت می‌باشد و یا از صاحب زمین می‌باشد؟
جواب: نهال مال صاحب درخت است.
سؤال 646- شخصی درختی در زمین خودش می‌کارد و ریشه آن به زمین شخص دیگری می‌رسد و از آن نهال می‌روید آیا آن نهال از صاحب زمین است و یا از صاحب درخت؟
______________________________
(1). لقب حاکم و فرمانروا در هندوستان.
جواب: از صاحب درخت است، لکن صاحب زمین می‌تواند یا اجاره بگیرد و یا با اطّلاع به صاحب درخت آن نهال را قطع کند.
سؤال 647- چند برادر در یک خانه زندگی می‌کنند و مال و ملک ایشان مشاع است یکی از برادران در زمین مشاع درخت می‌نشاند و یا پسری در زمین پدر بدون اجازه و یا با اجازه پدر درخت می‌نشاند و یا زارع و دهقان و یا کارگر و خادم کسی در زمین صاحب زمین درخت می‌نشاند، شرعاً این درختان مال کدام یک از آنهاست؟
جواب: درخت از آن کسی است که مالک آن بوده و در زمین نشانیده است لکن اگر بدون اجازه صاحب زمین بوده است صاحب زمین حق دارد که اجاره بگیرد یا درخت را از اصل بیرون بیاورد و به صاحبش بدهد.
سؤال 648- دو نفر زمینی را معامله می‌کنند به این عنوان که مالک، زمین خود را به دیگری واگذار می‌کند برای درختکاری و دیگری هم درخت می‌کارد قرارشان بر این بود که بعد از بزرگ شدن درختان، زمین را با درختان نصف کنند به همین شکل با رضایت طرفین عمل نمودند ولی تعیین نکردند که این طرف مال تو و آن طرف مال من باشد، آیا این مسأله ضرری به مغارسه می‌زند؟
جواب: معامله مزبور اشکال ندارد و در موقع بلوغ درختان، می‌توانند آن را با رضایت طرفین یا به وسیله قرعه تقسیم کنند و بعد از تقسیم هر کدام مالک سهم خودشان می‌شوند.
سؤال 649- بر فرض مالکیّت در مسأله قبل، بعد از رحلت طرفین، ورثه درختها را قطع نموده‌اند، بعد از مدّتی ورثه مالک زمین، بر علیه ورثه مالک درخت شکایت می‌کنند و می‌گویند این زمین مال ماست و به زور زمین را از آنها گرفته است آیا این کار جایز است؟
جواب: اگر درختان قطع شود، مالکیّت هر کدام نسبت به سهم خود از زمین باقی است و هر کسی درختها را قطع کرده ضامن است.
