فصل سی و سوّم: احکام وقف
سؤال 1019- با عنایت به جایگاه مهمّ مراکز آموزش عالی و پژوهشی در دنیای امروز در راستای ایفای رسالت تعلیم و تربیت و با توجّه به نیاز مبرم این مراکز به کمکهای مردمی و نظر به اهمیّت سنّت حسنه وقف استدعا دارد نظر شریف را نسبت به وقف، برای بهره‌مندی این مراکز مرقوم فرمایید.
جواب: وقف یکی از سنّتهای مهمّ اسلامی است که از زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وجود داشته و در اعصار ائمّه معصومین (علیهم السلام) مورد توجّه بوده و تأکیدهای فراوانی نسبت به آن در روایات اسلامی آمده است و در طول تاریخ کارهای مهمّی به وسیله موقوفات انجام شده و بسیاری از مراکز علمی، درمانی و مدارس دینی و کارهای خیر اجتماعی از این طریق انجام گرفته است و مسلمانان جهان از برکات موقوفات، بهره فراوان گرفته و می‌گیرند. در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) می‌خوانیم: کسی از حضرتش پرسید چه چیز بعد از مرگ انسان ممکن است به او برسد؟ فرمود: سنّت نیکویی در میان مردم بگذارد هر کسی که به آن عمل کند اجر و پاداشش برای او خواهد بود بی‌آن که از اجر و پاداش عمل کنندگان به آن سنّت کاسته شود، دیگر این که صدقه جاریه (موقوفه) ای از خودش به یادگار بگذارد که آثار و برکاتش ادامه داشته باشد و این صدقات جاریه، مایه نجات او در عالم دیگر خواهد بود. درست است که سوء استفاده بعضی از افراد ناآگاه و بی‌ایمان از موقوفات چهره آن را در نظر بعضی دگرگون ساخته، ولی ما نباید اجازه بدهیم که این سنّت بزرگ و پربرکت اسلامی که در طول تاریخ هزاران هزار فایده و نتیجه مهم داشته است به خاطر سوء استفاده بعضی از نااهلان به دست فراموشی سپرده شود، بلکه باید جلوی سوء استفاده‌ها را گرفت و این امر کاملا ممکن است، عمران و آبادی بسیاری از مساجد، مدارس، مراکز علمی و مخصوصاً حرمهای مقدّسه ائمّه اطهار (علیهم السلام) از برکت همین موقوفات است. امروز باید به این سنّت حسنه اسلامی اهمیّت بیشتر داد مخصوصاً برای مراکز علمی و فرهنگی از آن استفاده کرد و به یقین هر دانشمندی از چنین مراکزی برخیزد و هر خدمتی انجام دهد، بانیان موقوفه‌های مربوط به آن در این جهان و جهان دیگر از آن بهره‌مند خواهند شد، خداوند همه را به احیای سنّتهای راستین اسلامی موفّق دارد.
سؤال 1020- شخصی، قطعه زمین موقوفه‌ای را از متولّی اجاره می‌کند، بعد از اجاره، قسمتی از زمینهای موات حریم آن را نیز احیا می‌کند. آیا متولّی می‌تواند زمین مزبور را که مستأجر احیا کرده است جزء وقف محسوب دارد یا مستأجر مالک آن می‌شود؟
جواب: چنانچه حریم شرعی بوده مستأجر حقّ احیا نداشته و مالک نمی‌شود و مادام که مدّت اجاره زمین تمام نشده مستأجر حقّ استفاده از آن را دارد و باید اجاره آن را بدهد و متولّی نمی‌تواند از او بگیرد ولی بعد از اتمام مدّت اجاره، حقّی برای مستأجر باقی نیست.
سؤال 1021- وقف از چه راههایی ثابت می‌شود؟
جواب: اثبات وقف بودن یا از طریق علم و شهرت در محل است و یا بیّنه شرعیّه (دو شاهد عادل) و تنها با ادّعا و حتّی وقف‌نامه‌های مشکوک چیزی ثابت نمی‌شود، مگر آن‌که وقف‌نامه مورد اعتماد باشد.
سؤال 1022- آیا نوع تصرّف آب و زمین موقوفه‌ای که در دست شخصی است، تصرّف خاصّ و معینی است؟
جواب: چنانچه آب و زمین موقوفه را اجاره کرده و شرط خاصّی نگذارده، هر نوع مایل باشد می‌تواند از آن استفاده کند.
سؤال 1023- از چه راههایی وقف بودن موقوفه ثابت می‌شود و آیا ادّعای اختلال فکری واقف، مسموع است و آیا صیغه وقف باید به عربی خوانده شود؟
جواب: چنانچه شهود بر وقف شهادت دهند و یا شیاع وقف در محل باشد، حکم وقف بر آن جاری خواهد بود و در وقف، صیغه عربی شرط نیست بلکه به هر زبانی جایز است حتّی اگر صیغه نخواند امّا به موقوفٌ علیهم تحویل دهد باز کفایت می‌کند و ادّعای اختلال فکری بدون دلیل و شاهد پذیرفته نیست.
سؤال 1024- در آمد موقوفه‌ها در چه راهی باید مصرف شود و تغییر مصرف آن در چه صورتی جایز است؟
جواب: طبق اصل مسلّم و روایت معروف «الوقوف علی حسب ما یوقفها اهلها» باید درآمد موقوفه را طبق همان چیزی که در وقف‌نامه تصریح شده به کار گیرند، مگر آن‌که در یک یا چند بند قابل عمل نباشد مثلا ظرف مسی در عصر و زمان ما تبدیل به ظروف دیگر می‌شود.
سؤال 1025- شخصی مقداری از اموال خود را وقف خاص کرده، یعنی برای فرزندان خود، آیا وقف صحیح است؟
جواب: در صورتی که شرایط دیگر وقف فراهم باشد صحیح است.
سؤال 1026- فروختن زمین زراعتی موقوفه در چه صورتی جایز است؟
جواب: فروختن عین موقوفه جایز نیست و اگر قابل زراعت نباشد و به درد ساختمان بخورد می‌توان آن را برای ساختمان اجاره داد، مگر آن‌که به هیچ وجه نتوان از آن استفاده نمود و چاره‌ای جز فروش و تبدیل به احسن نباشد.
سؤال 1027- در اثبات سیادت و وقف، شیاع مفید اطمینان را کافی می‌دانید؟
جواب: کافی است.
سؤال 1028- اگر کسی در مورد وقفی که حدود پانصد سال پیش وقف شده و عمل شده، اکنون شک نماید که آیا واقف حقّ وقف کردن را داشته یا نه، آیا اینگونه شک را محکوم به فساد می‌دانید یا صحّت؟
جواب: این شک اعتباری ندارد.
سؤال 1029- آیا منظور واقف در عبارت ذیل «ارشد سِنی» است یا «ارشد علمی»؟
«تولیت آن را رجوع فرموده اوّل این که با خودم مادام حیّاً و بعد از آن به سیّد غیاث الله که اسنِّ ارشد اولاد حضرت واقف است و بعد از آن به اسنّ ارشد ذکور اولاد واقف و بعد از آن به اسنّ ارشد ذکور اولاد اولاد نسلا بعد نسل و عقباً بعد عقب و اگر در طبقه عالی رشید نباشد در هر طبقه از نسل او که رشید باشد تولیت از آن او باشد».
جواب: منظور از ارشد، ارشد بر حسب سن است، مشروط بر اینکه هوش و عقل کافی برای تولیت وقف داشته باشد و اگر ارشد بر حسب سن، رشد فکری کافی برای اداره وقف ندارد به فرد دیگری می‌رسد که واجد این شرط باشد.
سؤال 1030- خانه‌ای توسط شخص خیّری در زمینی که ملک مسجد است احداث شده است. خانه مذکور وقف شرعی گردیده مقیّداً به اینکه امام جماعت همان مسجد در آن سکونت نماید آیا شارع مقدّس اسلام اجازه می‌دهد دیگری در آن خانه سکنا گزیند و در صورت عدم سکونت امام راتب مسجد آیا شرعاً اجاره دادن آن جایز است؟
جواب: تا ممکن است باید امام مسجد از آن استفاده کند و اگر ممکن نشد اجاره دهند و مال الاجاره آن برای امام مسجد استفاده شود و اگر امام مسجد نیاز ندارد در سایر حوایج مسجد مصرف گردد.
سؤال 1031- دو مسجد کنار هم ساخته شده است و وسط آنها حیاطی است که مربوط به هیچ‌کدام نیست، آیا می‌شود در وسایل مربوط به دو مسجد تداخل کرد مثلا فرش یک مسجد را به مسجد دیگر منتقل کرد یا نه؟
جواب: جایز نیست مگر اینکه ثابت شود وقف آنها عام است.
سؤال 1032- اشیایی مانند ظروف قدیمی که فعلا استعمال آن معمول نیست وقف مسجد شده است، آیا می‌توان اینگونه ظروف را به جهت اینکه فعلا استعمال آن مرسوم نیست فروخت و با پول آن مشابه آن ظروف یا اشیای دیگری جهت مسجد خریداری کرد؟
جواب: اگر فعلا قابل استفاده نیست، می‌توان آن را تبدیل به ظروف مشابه کرد و اگر مسجد به ظروف نیاز ندارد در سایر حوایج مسجد مصرف گردد.
سؤال 1033- فرشهایی جهت مسجد خریداری یا وقف شده و فعلا قابل استفاده هست ولی چون این فرشها با هم هماهنگ نیست و هرکدام وضع خاصّی دارد، آیا می‌توان اینگونه فرشها را فروخت و به جای آنها فرشهای هماهنگ و یکنواخت و زیباتر خریداری کرد؟
جواب: فرشهای وقف را نمی‌توان فروخت، مگر اینکه قابل استفاده نباشد.
سؤال 1034- گاهی، فرش یا اشیای دیگری وقف مسجد شده و از همان زمان وقف یا بعد از آن به مرحله‌ای رسیده که طبق نظر عرف یا متخصّصین فن، استفاده از آن جایز نیست و بایستی فروخته شود و الّا به مرور زمان از ارزش آن کاسته خواهد شد، در مورد اینگونه فرشها یا اشیای دیگر آیا جایز است فروخته شود و به جای آن فرشها یا اشیای دیگری جهت مسجد خریداری کرد؟
جواب: اگر فعلا قابل استفاده نیست یا موجب از بین رفتن آنها می‌شود، می‌توان آن را تبدیل به مشابه کرد.
سؤال 1035- اشیایی که به مسجد داده می‌شود ممکن است گاهی با عنوان وقف و گاهی با عنوان تملیک باشد، آیا احکام شرعی این دو عنوان مختلف است؟
جواب: آری مختلف است. آنجا که تملیک است کار آسان‌تر می‌باشد و طبق مصالح مسجد می‌توان آن را عوض کرد، ولی وقف تا در آستانه سقوط از انتفاع قرار نگیرد، تبدیل آن جایز نیست.
سؤال 1036- چیزهایی که قبلا به مسجد داده شده به فرض این که احکام وقف و تملیک فرق کند اگر ندانیم که وقف مسجد شده یا تملیک، حکم کدام‌یک بر آن بار می‌شود؟
جواب: احتیاط واجب این است که با آن معامله وقف کنیم.
سؤال 1037- برای این که معلوم شود وقف یا تملیک شده، آیا باید در هر مورد کلمه یا جمله خاصّی را بر زبان بیاورند یا فقط صرف نیّت اهداکننده کافی است؟
جواب: نیّت کافی است و با عمل جنبه معاطاتی پیدا می‌کند.
سؤال 1038- اگر اشیایی مانند فرش با پول اشخاص مختلف مشترکاً خریداری شده و نیّت بعضی از افراد که پول داده‌اند وقف بوده و نیّت بعض دیگر تملیک، در اینگونه موارد اینگونه اشیا موقوفه حساب می‌شوند یا خیر؟
جواب: هرکدام حکم خود را دارد و اگر قابل تفکیک نیست طبعاً باید با آن معامله وقف شود.
سؤال 1039- اگر واقف یا تملیک‌کننده از یک مرجع و مجریان کارهای مسجد (هیأت امنا) هرکدام از مرجع دیگری تقلید می‌کنند چنانچه این دو مرجع در مسائل فوق با هم اختلاف نظر داشته باشند کدام نظر باید عمل شود؟
جواب: نظر مرجع متولّی و مجری کارهای مسجد شرط است.
سؤال 1040- در مواردی که شرعاً مجاز به فروش اشیای وقف شده یا تملیک شده هستیم، آیا می‌توانیم با پول آن چیز دیگری که مورد احتیاج مسجد است خریداری کنیم یا بایستی صرف خرید همان شی‌ء و مشابه آن بشود؟
جواب: خرید مشابه در صورت نیاز مقدم است.
سؤال 1041- در مورد بالا اگر بایستی حتماً فرش خریداری گردد، اگر مثلا به جای فرش دستباف، فرش ماشینی یا موکت خریداری شود، آیا اشکال شرعی ندارد؟
جواب: آنچه اصلح است انتخاب کنید.
سؤال 1042- اشیایی که می‌خواهند به مسجد بدهند (وقف یا تملیک کنند) در صورتی که قدیمی باشد یا مناسب نباشد و استعمال آن فعلا معمول نیست یا مستهلک شده باشد، آیا می‌توان اینگونه اشیا را قبول ننمود و رد کرد؟
جواب: قبول هدایا برای مسجد واجب نیست، ولی اگر وقف یا تملیک شده باشد باید پذیرفت و مطابق وظیفه رفتار کرد.
سؤال 1043- استفاده از اموال حسینیّه یا مسجد چه حکمی دارد؟
جواب: در غیر احتیاجات همان مسجد یا حسینیّه جایز نیست مگر این که واقف آنها تصریح به عمومیّت استفاده از آنها کرده باشد.
سؤال 1044- دو موقوفه است از دو واقف: موقوفه اوّلی با هزینه کم و در آمد بسیار که فرضاً هشتاد درصد از در آمد آن اضافه می‌آید و دوّمی در آمد کم و هزینه زیاد دارد، آیا اداره اوقاف محل یا متولّی که هر دو موقوفه زیر نظر آنها اداره می‌شود مجازند که از مازاد در آمد اوّلی برای موقوفه دوّمی با رعایت سایر موازین شرعی صرف نمایند یا خیر؟
جواب: هرگاه مصارف موقوفه اوّل عمومیّت دارد که شامل موقوفه دوّم هم می‌شود مانعی ندارد.
سؤال 1045- آیا می‌توان با توجّه به شرایط روز و در جهت مصالح دولت و امّت اسلامی و با ملحوظ داشتن نیّت اصلی واقف در جهت هماهنگی با سایر برنامه‌های مدوّن و جاری دولت اسلامی در کاربرد نظرات واقف تغییراتی به عمل آورد؟
جواب: در صورت امکان باید طبق وقف‌نامه عمل شود و اگر امکان ندارد به آنچه نزدیک‌تر به محتوای وقف‌نامه و نیّت واقف است عمل شود.
سؤال 1046- آیا می‌شود در نحوه پیاده کردن و شیوه کاربرد نظر واقف، تغییراتی به عمل آورد؟
جواب: از جواب بالا روشن شد.
سؤال 1047- موقوفات بسیاری در سطح کشور وجود دارد که یا شناسایی نشده و یا به مرور زمان از بین رفته است که هر دو گروه موقوفات مزبور در صورت شناسایی و احیا، درآمدهای فوق‌العاده‌ای برای میهن اسلامی ایجاد خواهند نمود، در این صورت آیا می‌توان با تغییرات جزئی در نحوه استفاده از درآمد موقوفات موجود، برای شناسایی موقوفات مزبور (ناشناخته) اقدامی به عمل آورد؟
جواب: از موقوفاتی که مصرف عام دارد می‌توان استفاده کرد.
سؤال 1048- در جهت توسعه سنّت حسنه وقف لازم است مبالغی صرف هزینه‌های پرسنلی و اداری کارکنان شود، که طبعاً در هیچ‌یک از وقف‌نامه‌ها به این موارد اشاره‌ای نشده است، آیا می‌توان با تغییراتی در نحوه کاربرد درآمدهای حاصل از موقوفات به ویژه موقوفات متصرّفی که اوقاف متولّی آن است مبالغی صرف هزینه‌های مزبور نمود؟
جواب: نظر به اینکه اینگونه کارها اگر با دقّت و احتیاط انجام شود جزء کارهای خیر محسوب می‌گردد می‌توان از اوقافی که مصرف آن عام است استفاده کرد مشروط بر اینکه مسئولان اوقاف به وظیفه خود دقیقاً عمل کنند.
سؤال 1049- هیأت امنای مسجدی قصد دارند فاضلاب توالت عمومی مسجد را به وسیله لوله‌کشی از قبرستان متروکه‌ای که حدود سی و پنج سال در آن مرده‌ای دفن نکرده‌اند و ظاهراً آثار و شواهدی در آنجا دلالت بر قبرستان بودن نمی‌کند عبور دهند بدون اینکه نجاست تماسی با خاک قبرستان داشته باشد، آیا این کار جایز است؟
جواب: خالی از اشکال نیست مگر اینکه آثار قبرستان به کلّی از بین برود و زمین هم موقوفه نباشد.
سؤال 1050- چند نفر خیّر در سال 1349 «ه-. ش» زمینی را با سند مالکیّت و ادّعای مالک مبنی بر عدم وقف بودن، جهت احداث مسجد خریداری نموده‌اند که امروز به صورت مسجد حضرت أبو الفضل (علیه السلام) ساخته و مورد استفاده قرار گرفته است، ولی در بین مردم معروف است که زمین این مسجد وقف می‌باشد، با توجّه به مسائل شرعی وقف، هیأت امنای مسجد اقدام به تحقیق این مسأله نمودند، نتیجه تحقیق بدین صورت به اطّلاع آن مقام معظّم می‌رسد: به طور مسلّم زمین مسجد دارای واقفی به نام حاج محمّد علی می‌باشد ولی نوع وقف مشخص نیست بنا به اظهار عدّه‌ای وقف حاج محمّد علی، وقف اولاد می‌باشد و عدّه‌ای در نوع این وقف تردید دارند و احتمال می‌رود وقف شاه نجف باشد (لکن به احتمال قوی وقف حاج محمّد علی وقف اولاد می‌باشد) خواهشمند است تکلیف اهالی محل را نسبت به ادامه فعالیت‌های مذهبی در مسجد مذکور بیان فرمایید.
جواب: اگر تحقیق کرده‌اید و مصرف وقف روشن نشده، باید مال الاجاره مناسبی برای آن زمین در نظر بگیرید، نصف آن را در مصارف مربوط به مجالس مولا امیر المؤمنین علی (علیه السلام) و نصف دیگر را به موقوفٌ علیهم برسانید مگر اینکه آنها رضایت دهند که به خاطر مسجد از مال الاجاره صرف نظر کنند و صغیری هم در میان آنها نباشد.
سؤال 1051- شخصی می‌خواهد مقداری از املاک خود را وقف حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السلام) کند که تا حیات دارد درآمد آن ملک، مال خودش باشد و بعد از حیاتش مال امام (علیه السلام) باشد، آیا چنین وقفی شرعاً صحیح است؟
جواب: صحیح است ان شاء الله.
سؤال 1052- شخصی است که در دار الرّحمه شیراز مدفون گردیده است و چون در راه سیر و سلوک گام برداشته- چه در زمان حیات و چه بعد از مرگ- طرفدارانی دارد و اخیراً علاقه‌مندان وی به خاطر علاقه‌مندی وی به خواجه شیراز بارگاهی به شکل بارگاه حافظ ساخته و بر روی قبر او نصب کرده‌اند که محلّ زیارت پیروان او شده است. چون عدّه زیادی نسبت به این کار حساس شده و اعتراض نموده‌اند و از این دفتر خواسته‌اند که آن را برداریم لذا تقاضامندیم نظر مبارک را مرقوم فرمایید.
جواب: تصرّف در قبرستان عمومی که وقف عام است به این صورت جایز نیست.
سؤال 1053- زمینی وقف است و از نظر زراعت باید از آن زمین خاک برداشته شود تا زراعت خوب شود آیا این کار جایز است؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1054- یکی از علمای بحرین پنجاه سال قبل جایی را برای عزاداری وقف کرده است که از درآمد آن عزاداری کنند و در زمان حیات، خود متولّی وقف بود و بعد از وفات او اداره اوقاف بحرین عدّه‌ای را به عنوان متولّی تعیین کرده است که اینها مدّعی هستند از طرف فقها هم مأذونند در حالی که معروف است که اینها آدمهای موثّقی نیستند، با توجّه به این مقدّمه به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
الف) آیا این اوقاف بر وقفیّت خود باقی هستند و باید زیر نظر حاکم شرع باشند یا تبدیل به مجهول المالک می‌شوند چون که متولّی فعلی آنها غیر شرعی هستند؟
جواب: وقف با این مسائل از بین نمی‌رود بلکه باید از حاکم شرع اجازه گرفته شود.
ب) در صورتی که بر حال وقف باقی بماند آیا جایز است این درآمدها را در غیر مورد وقف مثل تجدید بنای محلّ عزاداری یا ساختن محلّی وابسته به محلّ عزاداری جهت کسب درآمد از آن، صرف کرد؟
جواب: موقوفه باید بر طبق آنچه که وقف شده است، مصرف شود همان طوری که این دستور در روایات وارد شده است و مخالفت با مصرف وقف جایز نیست مگر اینکه امکان مصرف در آن مورد نباشد که در این صورت در موارد دیگری که نزدیک‌تر به آن مصرف است صرف شود.
سؤال 1055- خانه موقوفه‌ای موجود است که از درآمد املاک رحیم‌آباد خورمیز (مهریز) می‌باشد و هر ساله مراسم روضه‌خوانی در آن برپا می‌شود ولی متأسفانه وقف‌نامه‌ای که حاکی از چگونگی وقف بودن این خانه باشد در دست نیست که بتوانیم طبق آن به ثبت برسانیم، به طوری که از بزرگترهایمان شنیده‌ایم بعضی وقف ثلث و بعضی هم وقف اولاد، ذکر می‌کنند، حال این جانب که تولّیت شرعی آن را به عهده دارم برای به ثبت رسانیدن آن دچار اشکال شده‌ام که به چه نحوی آن را به ثبت برسانم که مسئولیّت شرعی برایم نداشته باشد، وظیفه‌ام چیست؟
جواب: باید درآمد آن وقف را در میان دو یا سه مصرفی که محتمل است به طور مساوی تقسیم کنید.
سؤال 1056- برخی از متصرّفین موقوفات، افرادی بی‌بضاعت و فقیر عیالوار و بعضاً از خانواده محترم شهدا و ایثارگران هستند، آیا اجازه می‌فرمایید اداره اوقاف در این رابطه در غیر جهت نظر واقف در مال الاجاره موقوفه تخفیفی قائل شود؟
جواب: فقط در دو صورت جایز است: الف) در صورتی که مستأجرهای مذکور، مصرف آن موقوفه بوده باشند.
ب) در صورتی که از موقوفات دیگر که قابل انطباق با آنهاست برداشته شود و در مصارف وقف مذکور صرف شود.
سؤال 1057- زمینی وقف بر اولاد ذکور است، آیا موقوفٌ علیهم می‌توانند آن زمین موقوفه را با زمین دیگری که ملکی است معاوضه نمایند چون که این زمین نافع‌تر و امکان استفاده و بهره‌برداری از آن برای موقوفٌ علیهم بیشتر است؟
جواب: در فرض بالا تبدیل جایز نیست و اگر معامله کنند معامله باطل خواهد بود مگر در مواردی که موقوفه از انتفاع ساقط شود و به درد موقوفٌ علیهم نخورد و یا مایه اختلاف و نزاع شدید گردد و ناچار شویم برای رفع اختلاف آن را تبدیل یا تقسیم کنیم.
سؤال 1058- در قسمت شرقی مسجدی جوی آب و ممرّ قنات کشاورزی می‌باشد و در ایّام گذشته آسیاب آبی بوده که محلّ آرد کردن گندم اهالی بوده است که نصف درآمد آسیاب وقف می‌باشد و به عناوین مختلف مصرف می‌شده، در اثر تکنولوژی و صنعت جدید، آسیاب و تنوره (مخزن آب) آن مخروبه و پر شده و تنها به صورت زمین در آمده که جزء راه عبوری مردم می‌باشد و در آینده در طرح بهسازی روستا قرار دارد و جزء خیابان می‌شود و به علّت نم دادن و رطوبت به ساختمان مسجد و خانه‌های مجاور و همچنین پستی و بلندی کف مسجد با جوی آب، تغییر مسیر و ممرّ آب در 4- 5 متری مسیر قبلی لازم است، آیا این کار را تجویز می‌فرمایید؟
جواب: چنانچه آسیاب به کلّی مخروبه شده و جوی آب فعلی باعث ضرر و زیان به اطراف می‌شود تغییر مسیر آن جایز است.
سؤال 1059- چنانچه شخصی به علّت نافرمانی فرزندانش، زمین خانه مسکونی خویش را بدون اجرای صیغه و رضایت قلبی وقف نموده باشد تا ایشان را از ارث محروم نماید سپس محضری نموده و تولیت آن را مادام‌العمر به خود اختصاص داده و بعد از مدّتی پشیمان گشته است و به مدّت ده سال عمل به مقتضای وقف هم نکرده است و اکنون فوت نموده است، ورّاث هم احتیاج مبرمی به این ملک دارند، آیا چنین وقفی صحیح است؟
جواب: وقف مزبور ظاهراً صحیح است و باید به آن عمل شود و پشیمانی مزبور فایده‌ای ندارد.
سؤال 1060- زمینی را برای ساخت حسینیّه اهدا نمودند ولی به جهت وجود حسینیّه در آن محل نیاز به ساخت حسینیّه نیست آیا می‌شود در آن زمین دار القرآن احداث کرد؟
جواب: با اجازه اهدا کنندگان جایز است.
________________________________________
شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج1، ص: 306
سؤال 1061- آیا جایز است آب انبارهایی که قبلا مورد استفاده اهالی بوده و اکنون به آن نیازی نیست آن را تخریب نموده و در زمین آن دار القرآن احداث نماییم؟
جواب: احتیاط آن است که آن را برای این کار اجاره بدهند و مال الاجاره آن را صرف لوله‌کشی آب برای مستضعفان کنند.
سؤال 1062- آیا جایز است قرآنها و مفاتیح مسجدی که خراب شده را در مسجد دیگری در شهر یا روستا مورد استفاده قرار داد و از آن مسجد خارج نمود؟
جواب: اگر در آینده نزدیکی بازسازی نمی‌شود می‌توان به مساجد دیگر همان شهر یا روستا انتقال داد و اگر بازسازی شد به جای اوّل برگردانند.
سؤال 1063- اگر مسجدی که در آن قرآنهایی وجود دارد خراب شود و بودن قرآن در آن مسجد موجب هتک حرمت قرآن باشد، آیا مؤمنین مجازند جهت حفظ قرآنها، آنها را به منازل خود برده و احیاناً تلاوت نمایند؟
جواب: باید مطابق مسأله سابق عمل شود.
