فصل اوّل: احکام تقلید
سؤال 1- این جانب پیرو مذهب اهل حق هستم، البتّه اعتقاد ما نسبت به بعضی از افراد این گروه، که حضرت علی (علیه السلام) را (نعوذ باللّه) خدا می‌دانند، متفاوت است؛ این شاخه از اهل حق، که ما پیرو آن هستیم، از بسیاری جهات با مذهب شیعه مشابه است؛ ولی در تحقیقاتی که انجام داده‌ام برایم ثابت شده که مذهب شیعه کامل‌ترین مذاهب است، به همین علّت تصمیم گرفته‌ام که تغییر مذهب دهم؛ با توجّه به این که در مذهب شیعه باید از کسی تقلید نمود، لذا بنده بر سر دوراهی قرار گرفته‌ام که از کدام یک از مراجع بزرگ شیعه تقلید کنم؟ و با توجّه به اطّلاعاتی که کسب کرده‌ام شما را به عنوان مرجع تقلید خود انتخاب کرده‌ام، در ابتدای کار سؤالاتی به شرح زیر برایم پیش آمده است:
الف) چرا باید از کسی تقلید کنیم؟ آیا در این زمینه، حدیث یا آیه‌ای وجود دارد؟
جواب: تقلید به معنای رجوع غیر متخصّص به متخصّص است؛ به همان دلیل که شما در مسائل طبّی، به طبیب و در مسائل ساختمانی، به مهندس ساختمان و در سایر کارها، به اهل خبره آن کار مراجعه می‌کنید، در احکام اسلام نیز باید به فقیه، که متخصّص در دین است، مراجعه شود، قرآن مجید می‌فرماید: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لٰا تَعْلَمُونَ* «1»؛ یعنی اگر چیزی را نمی‌دانید، از اهل اطّلاع سؤال کنید».
______________________________
(1). سوره نحل، آیه 43.
ب) آیا تمام مسائلی که در رساله مراجع تقلید وجود دارد، برگرفته شده از احادیث و آیات قرآنی است؟ یا این که می‌توان بعضی از مسائل را با دلیل عقلی بیان کرد؟
جواب: معمولًا تمام مسائل مزبور، از قرآن و اخبار اسلامی گرفته شده است؛ ولی دلیل عقلی نیز یکی از ادلّه چهارگانه فقهی است.
سؤال 2- آیا در احتیاط واجب می‌توان به هر مجتهدی مراجعه کرد؟
جواب: رجوع به مجتهدی که اعلم یا حدّ اقل مساوی دیگران باشد، مانعی ندارد.
سؤال 3- اگر برای انسان طبق فتوای مرجع تقلید قبلی، احکامی از قبیل خمس و مانند آن، واجب و یا بعضی از اعمالش باطل و یا مشکوک به نظر برسد، ولی طبق فتوای مرجع فعلی، اعمالش صحیح و یا خمس و مانند آن واجب نباشد، آیا می‌تواند طبق فتوای مرجع بعدی خود عمل و در نتیجه اعمالش صحیح و خمس و امثال آن را پرداخت ننماید؟
جواب: خالی از اشکال نیست.
سؤال 4- طرح مسائل قومی و نژادی در باب مرجعیّت چه حکمی دارد؟
جواب: مرجعیّت هیچ ارتباطی با مسائل قومی و نژادی ندارد؛ شرایط و ضوابط آن در رساله‌های عملیّه نوشته شده است.
سؤال 5- وظیفه مکلّفی که از چند مجتهد، یکی پس از فوت دیگری، تقلید نموده و از هر کدام مسائلی را در زمان حیاتشان یاد گرفته، نسبت به بقای بر تقلید در موارد ذیل چیست؟
الف) هر یک از مراجع میّت قبلی، اعلم از بعدی بوده‌اند و هر یک، اعلم از حیّ بوده‌اند.
جواب: باید در مسائلی که از مرجع اوّل تقلید کرده است، بر تقلید او باقی بماند.
ب) دو نفر از این مراجع متوفّی با هم مساوی یا مشکوک الاعلمیّه بوده‌اند و هر دو، از میّتِ سوّم و از حیّ اعلم بوده‌اند.
جواب: مانند جواب سابق است.
ج) هر سه میّت با هم مساوی یا مشکوک الاعلمیّه و اعلم از حیّ بوده‌اند.
جواب: بر تقلید اوّل باقی بماند.
سؤال 6- اگر مکلّفی از مرجعِ میّتِ اعلمِ از حیّ تقلید نموده باشد؛ ولی بعد از فوت ایشان، حیّ، اعلم از میّت و یا مشکوک الاعلمیّه گردیده باشد، در این صورت نظر مبارک را راجع به بقای بر تقلید بیان فرمایید. و نیز هرگاه این موضوع فقط در بین امواتی که مکلّف از آنها تقلید می‌کرده، پیش آمده باشد، آیا اعلمیّت سابق بر بقای تقلید متعیّن است یا اعلمیّت لاحق؟ حکم مشکوک الاعلمیّه را نیز بیان فرمایید.
جواب: در صورتی که اعلمیّت حیّ محرز شود، باید در مسائل اختلافی به او عدول کند.
سؤال 7- آیا طلبه‌هایی که سالهای اوّل طلبگی را می‌گذرانند، می‌توانند با استفاده از معیارهای فکری خودشان، مجتهد اعلم را انتخاب کنند؟
جواب: کافی نیست؛ بلکه لازم است از افراد سابقه‌دار حوزه، که مورد وثوق هستند، سؤال کنند.
سؤال 8- آیا کسی که در میان مراجع کنونی، فقط درباره اعلمیّت مثلًا سه نفر شک دارد، می‌تواند رساله هر سه نفر را بگیرد و بدون توجّه به نظر مراجع دیگر، که احتمال اعلمیّت آنها را نمی‌دهد، احتیاط کند؟
جواب: اشکالی ندارد
سؤال 9- آیا شلوغ بودن درس خارج یک مجتهد، با توجّه به سوّمین راه شناخت مجتهد اعلم (اشتهار در محافل علمی)، و با توجّه به این که کسانی که درس خارج می‌خوانند عموماً از اهل علم هستند، می‌تواند دلیل اعلمیّت او باشد؟
جواب: می‌تواند یکی از قرائن باشد؛ ولی به تنهایی دلیل قطعی نیست.
سؤال 10- تقلید از کدام یک از این دو مرجع رجحان دارد، عالمِ اعدل، یا عادلِ اعلم؟
جواب: عادِل اعلم مقدّم است.
سؤال 11- اگر دو مجتهد مساوی باشند، آیا مکلّف می‌تواند در یک مسأله از یک مجتهد و در مسأله دیگر از مجتهد دیگر تقلید کند؟
جواب: تبعیض در تقلید، در صورت تساوی دو مجتهد مانعی ندارد؛ ولی در عملِ واحد از یک نفر تقلید کند؛ زیرا در بعضی از موارد مبتلا به اشکال می‌شود.
سؤال 12- شخصی از مجتهد زنده‌ای تقلید می‌کند، ولی اعلمیّت آن مجتهد برایش محرز نیست، همان طور که اعلمیّت سایر مراجع نیز بر وی پوشیده است، آیا می‌تواند در بعضی از مسائل عمل به احتیاط نماید؟
جواب: مانعی ندارد.
سؤال 13- در زمان مراجع و علمای گذشته- رضوان الله تعالی علیهم- انتخاب مرجع تقلید، به جهت شهرت آن بزرگواران آسان بود؛ ولی در این زمان تشخیص اعلم و حتّی آشنایی با مراجع حیّ، برای مردم مشکل است، در این صورت طاعات و عبادات و اعمال کسانی که مرجعشان از دنیا رفته و بدون رجوع به مجتهد حیّ، بر تقلید میّت باقی مانده‌اند، چه حکمی دارد؟
جواب: به حمد الله مشکلی در کار نیست، جنابعالی با مراجعه به اهل خبره و علمای آگاه می‌توانید مرجع خود را تعیین کنید و آشنایی با مراجع کار سختی نیست، و باقی ماندن بر تقلید میّت باید به نظر مجتهد حیّ باشد و مراجع فعلی بقای بر تقلید را معمولًا جایز می‌دانند، در گذشته نیز مسأله به همین منوال بوده است.
سؤال 14- بعضی از فقها در مسأله سودهای بانکی و نیز چند مسأله دیگر، که محلّ ابتلای من است، با مرجع این جانب اختلاف نظر دارند، آیا در این چند مسأله می‌توانم به مرجع دیگری رجوع کنم؟
جواب: در مسائلی که از کسی تقلید کرده‌اید، باید باقی بمانید؛ مگر این که ثابت شود نفر دوّم اعلم است و یا مرجع شما در آن مسأله احتیاط کند، که در این مورد رجوع به غیر جایز است.
سؤال 15- الف) با توجّه به این که ما در مسأله تقلید با مشکلاتی مواجه می‌شویم، مثلًا بعضی می‌گویند: فلانی اعلم است و بعضی دیگر بر خلاف آنها نظر می‌دهند، در این صورت تکلیف ما چیست؟
جواب: هر کس وظیفه دارد در صورت علم به اختلاف، نسبت به اعلم، از اهل خبره- یعنی علما و مدرّسین مورد وثوق- تحقیق کند، اگر اعلم برای او ثابت نشد، در میان آن عدّه که مطرح هستند مخیّر است.
ب) در جاهایی که شما احتیاط واجب فرموده‌اید، آیا در مراجعه به غیر، رعایت «الاعلم فالاعلم» «1» لازم است؟
جواب: در مورد علم به اختلاف، رعایت این شرط لازم است.
سؤال 16- بنده از ابتدای تکلیف، مقلّد یکی از مراجعی که اکنون از دنیا رفته‌اند بوده‌ام. البتّه فتاوای ایشان را ندیده بودم و به دستورات ایشان نیز عمل نکرده بودم، فقط در حدود شش ماه ایشان را مرجع قرار داده بودم که متأسّفانه به رحمت ایزدی پیوستند؛ پس از ایشان به شما رجوع کردم؛ آیا عمل من صحیح است؟
جواب: چون به فتاوای معظّم له عمل نکرده‌اید، رجوع شما اشکالی ندارد.
سؤال 17- معنای جمله «اشکال دارد» چیست؟ اگر مجتهدی از این الفاظ استفاده کند و مقلّد آن عمل را انجام دهد، آیا عملش باطل و مرتکب عمل حرامی شده است؟
جواب: تعبیر به «اشکال دارد» در فتاوای ما، به معنای احتیاط واجب است؛ که یا باید مطابق آن رفتار کنید و یا به مجتهدی دیگری مراجعه نمایید.
______________________________
(1). منظور از این جمله این است که در احتیاطات می‌توانید از مجتهدی که پس از مرجع شما از بقیّه اعلم است- هرچند نسبت به مرجع شما اعلم نباشد- تقلید کنید و اگر او هم در آن مسأله فتوای صریح نداشت از مجتهد سوّمی که- با قطع نظر از دو مرجع فوق- از بقیّه مراجع اعلم است می‌توانید تقلید کنید.
