فصل چهاردهم: احکام زکات
اشاره
سؤال 582- فلسفه تشریع زکات و اهداف آن را، با توجّه به آیات و روایات، بیان فرمایید.
جواب: در تفسیر نمونه، جلد 8، ذیل آیه 60 سوره توبه، مشروحاً بیان کرده‌ایم.
سؤال 583- آیا زکات گندم و جو که با آبهای رودخانه‌ای که دولت به کشاورزان می‌فروشد مشروب می‌شود، 101 است، یا 201 می‌باشد؟
جواب: زکات آن 101 است؛ مشروط بر این که آب را با پمپ و مانند آن از رودخانه نکشند و الّا 201 است.
سؤال 584- طبق قانون بخش تعاون جمهوری اسلامی ایران، شرکتی با سرمایه 250 نفر از کارکنان تشکیل شده است. این شرکت طبق اساسنامه وظیفه دارد نسبت به پرداخت وام به سهامداران اقدام نماید. بر اساس اساسنامه، هیأت مدیره می‌تواند جهت تأمین بخشی از منابع مالی پرداخت وام، به انجام امور اقتصادی و خدماتی مبادرت نماید؛ در این راستا شرکت مذکور با اجاره 150 هکتار زمین مزروعی به کاشت گندم و چغندر قند مبادرت نموده که پس از کسر هزینه‌ها سود مناسبی نیز به دست آمده است. با توجّه به تعاونی بودن شرکت و جمع‌آوری سرمایه‌های اندک و عدم تعیین محور کسب درآمد توسّط سهامداران، به سؤال ذیل پاسخ فرمایید:
آیا هیأت مدیره شرکت می‌تواند بدون اخذ اجازه از سهامداران، نسبت به کسر زکات شرعی محصولات کشاورزی اقدام نماید؟
جواب: باید به سهامداران تذکر دهند، اگر آنها خودشان اقدام نکردند، ما به شما اجازه می‌دهیم که زکات را به صاحبانش برسانید.
سؤال 585- به نظر حضرتعالی آیا زکات مال التّجارة واجب است؟
جواب: زکات مال التّجارة مستحب است.
اشیایی که زکات آن واجب است
سؤال 586- آیا زکات نقدین شامل دیگر اوراق نقدیّه (پول) می‌شود؟ به بیان دیگر آیا در زکات، درهم و دینار (طلا و نقره بودن) جزء موضوع است، یا آن که تمام موضوع جنبه پولی و ارزش مبادله‌ای آن است، خواه طلا و نقره باشد، یا چیز دیگر؟
جواب: ظاهر ادلّه، انحصار زکات به طلا و نقره مسکوک است و شمول آن نسبت به اوراق نقدی و اسکناس، نیاز به الغای خصوصیّت قطعیّه دارد که قابل تأمّل است؛ زیرا اگر الغای خصوصیّت جنبه ظنّی داشته باشد در حکم استحسان و قیاس خواهد بود، که از نظر فقهای ما مردود است.
سؤال 587- آیا زکات منحصر به اشیای نُه‌گانه است؟ یا با توجّه به فلسفه تشریع آن، در صورت نیاز جامعه، قابل توسعه به اشیای دیگر نیز می‌باشد؟
جواب: درست است که فلسفه تشریع آن تعمیم دارد؛ ولی روایاتی داریم که صریحاً زکات را منحصر به نُه چیز می‌کند و غیر آن را نفی می‌نماید.
سؤال 588- آیا حاکم اسلامی می‌تواند غیر از خمس و زکات واجب، پرداخت وجوه دیگری مانند مالیات را بر مردم مقرّر سازد؟
________________________________________
شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج2، ص: 190
جواب: در صورتی که ضرورتی برای جامعه اسلامی پیش آید و هیچ راهی برای حلّ آن جز مالیات‌های جدید نباشد، حکومت اسلامی می‌تواند به مقدار لازم مالیات وضع کند، و رعایت عدالت دینی در این امر واجب است.
سؤال 589- آیا تفاوتی بین دِین مؤجّل و دِین حالّ، که وام‌دهنده قدرت بر گرفتن آن را دارد؛ ولی به خاطر فرار از زکات آن را مطالبه نمی‌نماید وجود دارد؟
جواب: تفاوتی وجود ندارد؛ هیچ‌کدام مشمول زکات نیستند.
سؤال 590- آیا به پولهایی که در بانکها به صورت قرض الحسنه، یا سپرده، یا حساب جاری گذاشته می‌شود، عنوان دین صادق است یا ودیعه؟ و در هر صورت حکم زکات آن چیست؟
جواب: حساب قرض الحسنه و حساب جاری جنبه دین دارد و به همین دلیل در تمام اوراق بانک بستانکار و بدهکار نوشته می‌شود و وام چیزی جز این نیست که عین را مصرف کنند و عوض آن را بپردازند؛ ولی سپرده، جنبه سرمایه‌گذاری برای مضاربه دارد و همان‌گونه که قبلًا گفته شد زکات در اسکناس و مانند آن نیست، هرچند احتیاط پرداختن آن است.
سؤال 591- آیا زکات تنها به عین تعلّق می‌گیرد، یا شامل دِین نیز می‌شود؟ در صورت تعلّق به دین بر عهده چه کسی است، وام‌دهنده یا وام‌گیرنده؟
جواب: در صورتی که وام‌گیرنده مالی که زکات به آن تعلّق می‌گیرد را نزد خود برای مدّت یک سال (با اجتماع شرایط دیگر) نگاهداری کند زکات به او تعلّق می‌گیرد، نه وام‌دهنده.
سؤال 592- آیا زکات گرفتنی است یا دادنی؟ به بیان دیگر در حکومت اسلامی که قدرت بر مطالبه زکات و دریافت آن از زکات‌دهندگان هست، آیا دولت می‌تواند مطالبه زکات نماید؟ و در صورت ممانعت، آن را با زور بگیرد؟ یا این که پرداخت زکات تکلیف شرعی زکات‌دهنده است و اگر نپردازد گناه کرده است و کسی حقّ گرفتن از او را ندارد؟
جواب: حکومت اسلامی حق دارد زکات را از مردم جمع‌آوری کند، همان‌گونه که در عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امیر مؤمنان (علیه السلام) مأموران جمع‌آوری زکات به فرمان آن حضرت به مناطق مختلف می‌رفتند و به جمع‌آوری زکات مشغول می‌شدند.
زکات فطره
سؤال 593- آیا پرداختن زکات فطره از طرف حضرت ولیّ عصر (عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف) مشروع است؟
جواب: دادن فطره برای آن حضرت مفهوم صحیحی ندارد؛ بهتر آن است که برای سلامتی و تعجیل در ظهور پرنورش هر مقدار می‌خواهند صدقه بدهند.
