فصل هفدهم: احکام معاملات

فصل هفدهم: احکام معاملات

معاملات واجب و مکروه

سؤال 689- با توجّه به این که در فقه اسلامی تجارت بر سه قسم است (مباح، مکروه و حرام)، آیا تجارت واجب نداریم؟
جواب: کلیّه کسب‌هایی که نظام جامعه مبتنی بر آن است، واجب کفایی می‌باشد، همچنین در تمام مواردی که انجام یک واجب متوقّف بر تجارتی گردد، آن تجارت نیز به عنوان مقدّمه واجب، واجب می‌شود.
سؤال 690- چرا کفن‌فروشی مکروه است؟ آیا این حکم شامل پارچه‌فروشهایی که شغل آنها پارچه‌فروشی است و در ضمن کفن نیز می‌فروشند، می‌شود؟
جواب: شامل آنها نمی‌شود و فلسفه کراهت کفن‌فروشی احتمالًا احساس خشنودی از کثرت مرگ‌ومیرهاست.

 

معاملات باطل و بخشی از کارهای حرام

1- خریدوفروش اشیای نجس

سؤال 691- با توجّه به این که خریدوفروش چیزهای نجس حرام است و خون یکی از نجاسات است، چرا سازمان انتقال خون، به خریدوفروش خون مبادرت می‌کند؟
جواب: خریدوفروش اشیای نجس در صورتی حرام است که فایده حلالی نداشته باشد و خون در حال حاضر، که برای نجات جان بیماران مصرف می‌شود و دارای منافع حلالی است، خریدوفروش آن مانعی ندارد.
سؤال 692- شخصی در کشورهای کفر، مثل آلمان و هلند، کار می‌کند و از گوشتی که ذبح شرعی نشده کباب درست می‌کند و به اهل کتاب و کسانی که ذبیحه اهل کتاب را حلال می‌دانند و مسلمانانی که بین حلال و حرام فرق نمی‌گذارند می‌فروشد، سودی که به دست می‌آورد چه حکمی دارد؟ در صورت حرمت اگر پول را مثلًا به قصد نان و سالاد که به آنها می‌دهد بگیرد چه حکمی دارد؟
جواب: می‌تواند به غیر مسلمانان و کسانی که حلال می‌دانند بفروشد؛ ولی نسبت به غیر آنها جایز نیست.
سؤال 693- آیا عمل کسی که به اهل کتاب شراب می‌فروشد، به قصد این که من شیشه را می‌فروشم نه شراب را، صحیح است؟
جواب: جایز نیست و قصد شیشه کردن مشکل را حل نمی‌کند.

 

2- موسیقی

سؤال 694- اگر موسیقی حرام، یعنی غنا، تأثیرات مخرّبی بر فرد یا جامعه می‌گذارد، ویژگی آن تأثیرات منفی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
جواب: البتّه و بدون شک موسیقی حرام آثار مخرّبی دارد «1»؛ ولی حکم، تابع بروز و ظهور آنها نیست.
سؤال 695- اساساً ملاک و مناط تشخیص موسیقی حرام با چه کسانی است؟ اگر با عرف است کدام عرف، عرف مؤمنین و متشرّعین، یا عرف موسیقی‌دانان و آهنگسازان، یا عرف کارشناسان فرهنگی جامعه، یا عرف علما و اندیشمندان، یا عرف فقها و مفتیان؟
جواب: در این گونه موارد باید به عرف عام متدیّن مراجعه کرد که تشخیص دهند کدام آهنگ و صوت مناسب مجالس لهو و فساد است و کدام نیست. علما و فقها نیز در این گونه موارد به چنین عرفی رجوع می‌کنند.
______________________________
(1). شرح این مطلب را در تفسیر نمونه، جلد 17، صفحه 29 به بعد مطالعه فرمایید.

سؤال 696- اگر موسیقی یک هنر مبتنی بر اصول و قواعد علمی و تاریخی است، آیا بهتر نیست کارِ کارشناسی تشخیص حکم آن با افراد دیندار موسیقی‌شناس قرار گیرد و مقصود از عرف، عرف مؤمنان موسیقی‌شناس باشد؟
جواب: تشخیص حکم با مجتهد است؛ ولی تشخیص موضوع می‌تواند بر عهده کسانی که ذکر کردید باشد.
سؤال 697- آیا بهتر نیست فقها، که نه جزء عرف محسوب می‌شوند و نه جزء کارشناسان موسیقی و نه با موضوع موسیقی آشنایی دارند، درباره مصادیق موسیقی حکم ندهند؟
جواب: بسیاری از مصادیق موسیقی حرام، طوری است که همه کس آن را درک می‌کند؛ آری بعضی از مصادیق آن، خالی از اجمال و ابهام نیست که باید به عرف متدیّن و آگاه مراجعه شود، و ممکن است فقیه در تشخیص موضوع آن آگاهی کافی نداشته باشد؛ ولی تعیین حکم با فقیه است.
سؤال 698- موسیقی و غنا چه تغییر و تحوّل روحی و نفسانی در انسان می‌گذارد؟
جواب: غالباً سبب بیگانگی از خدا و تحریک شهوات و آلودگی به مفاسد دیگر است؛ ولی حکم تابع این امور نیست، همان‌گونه که حرمت شراب، تابع مست شدن نیست.
سؤال 699- برخی، حالت طرب را تشبیه به حالت مستی کرده‌اند. چه دلیلی بر این تشبیه وجود دارد؟ آیا چنین حالتی را تا کنون کسی دیده است؟
جواب: از این که بسیاری از انواع غنا مانند موادّ مخدّر عمل می‌کند جای شک نیست، منتها در اینجا تخدیر از طریق گوش حاصل می‌شود.
سؤال 700- موسیقی در صدر اسلام چه ویژگیهایی داشته است که به محض سؤال از امام معصوم (علیه السلام) و پاسخ آن حضرت که می‌فرمودند: «هو الغناء» سؤال‌کننده قانع می‌شد؟
جواب: با توجّه به این که سؤال‌کننده، اهل لسان بوده، جواب را به راحتی درک می‌کرده است؛ ولی برای ما که اهل لسان عربی نیستیم، ممکن است مسأله کمی پیچیده شود که باید از طریق مراجعه به اهل عرف حل شود.
سؤال 701- مبنای حرمت غنا در اسلام آیات و روایات است. در تفسیر آیات قرآن «قول زور، لهو الحدیث، قول باطل و کلام لغو» تفسیر به غنا شده که هر یک از این تعابیر می‌بایست در چهارچوب شرایط زمانی و با منابع تاریخی و لغت معتبر تعریف شوند، آیا کلام لهوی و باطل، غنا به حساب می‌آید، یا آهنگ و لحن لهوی و باطل غناست؟
جواب: معیار در حرمت غنا، کیفیّت آهنگ است و محتوا در آن تأثیری ندارد. شرح این مطلب را در کتاب أنوار الفقاهة، کتاب مکاسب محرّمه، نوشته‌ایم. تفسیر آیات مزبور نیز در آنجا آمده است. و هر آهنگ و صدایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام می‌باشد و غیر آن حلال است.
سؤال 702- اگر لهو را به لهو باطل و غیر باطل و نیز غیر باطل را به عقلایی و غیر عقلایی تقسیم کنیم، موسیقی و غنا نیز انواعی خواهد داشت؛ تشخیص حکم هر یک با چه ملاکها و معیارهایی ممکن خواهد بود؟
جواب: معیار حرمت غنا در پاسخ سؤالات بالا ذکر شد و با مراجعه به عرف متدیّن موسیقی حرام از غیر حرام شناخته می‌شود.
سؤال 703- دختری 18 ساله هستم و در دوره پیش‌دانشگاهی مشغول به تحصیل می‌باشم. در رابطه با موسیقی سنّتی و عرفانی ایران سؤالی داشتم؛ البتّه، آن موسیقی که انسان را از حالت عادّی خارج نکند و مناسب با مجالس عیش نباشد، سؤال من این است که آیا نواختن با این نوع آلات موسیقی حرام می‌باشد؟
جواب: کلیّه صداها و آهنگهایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود؛ و آلاتی که غالباً برای این گونه موسیقی‌ها از آن استفاده می‌شود آلات حرام است، باید از آنها پرهیز کنید.
سؤال 704- مجالس لهو و لعب به چه نوع مجالسی گفته می‌شود؟
جواب: منظور مجالسی است که برای عیّاشی و هوسرانی و بی‌بندوباری تشکیل شده است و به تعبیر دیگر به مجالسی گفته می‌شود که در نزد عرف متشرّعه و متدیّن مجلس گناه محسوب شود، موسیقی‌های مناسب آن حرام است؛ هرچند در مجلسِ عادی نواخته شود یا به صورت فردی باشد (دقّت کنید).
سؤال 705- آیا می‌توان در ولادت امامان معصوم (علیهم السلام) در مسجد نوار آهنگ مذهبی غیر حرام گذاشت؟
جواب: گذاشتن آهنگ مذهبی در مساجد و حسینیّه‌ها مناسب نیست. از آن اجتناب کنید.
سؤال 706- گذاشتن نوارهایی که موجب اذیّت همسایه‌ها و مردم محل شود چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست و از گناه و ایذای دیگران بایستی پرهیز کنید.
سؤال 707- در حرمت خریدوفروش و استفاده از آلات موسیقی، آیا فرقی بین آلات مختصّه و مشترکه نیست؟
جواب: آری فرق است؛ فقط خریدوفروش آلات مختصّه، یا آلاتی که غالباً برای حرام استفاده می‌شود حرام است.
سؤال 708- سرودهایی که با اشعار عرفانی نظیر مثنوی، حافظ و مانند آن به صورت غزل یا غیر آن در دستگاههای موسیقی ایرانی (سنّتی) توسّط مرد خوانده می‌شود و معمولًا آهنگ تندی ندارد، چگونه است؟
جواب: فرقی بین محتوای اشعار نیست؛ معیار آهنگ‌هایی است که در بالا به آن اشاره شد.
سؤال 709- مورد سؤال بالا، توسّط خواننده زن چه حکمی دارد؟
جواب: خوانندگی زنان در برابر نامحرمان بدون اشکال حرام است؛ هرچند در موسیقی حرام نگنجد.
سؤال 710- خرید، نگهداری و استفاده از وسایل موسیقی مانند کمانچه، ارگ، پیانو، ضرب و مانند آن، که معمولًا جهت موسیقی سنّتی از آن استفاده می‌شود، چه حکمی دارد؟
جواب: خریدوفروش و استفاده از اسباب و آلاتی که از آنها غالباً برای موسیقی حرام استفاده می‌شود حرام است.
سؤال 711- یادگیری موسیقی اعم از خوانندگی یا نوازندگی توسّط فرزندانمان (نوجوانان- جوانان- دختر یا پسر) چگونه است؟
جواب: یادگیری نوع حرامش حرام است.
سؤال 712- آیا صرف پخش برنامه یا موزیکی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند دلیل مجاز بودن آن باشد؟
جواب: پخش آهنگ از صدا و سیما، دلیل بر مجاز بودن آن نیست و خود مسئولین نیز اعتراف دارند که هنوز صدا و سیما تصفیه کامل نشده است.
سؤال 713- در صورت امکان مختصراً در مورد اثر تخریبی موسیقی توضیحی بفرمایید، یا کتابهایی را در این مورد معرّفی بفرمایید؟
جواب: در تفسیر نمونه، ج 17 از صفحه 29 تا 38 مباحث مفید و جامعی در این زمینه مطرح شده است.
سؤال 714- چنانچه سلامت وضعیّت روحی شخصی، در بعضی اوقات، منوط به شنیدن و یا نواختن موسیقی حرام باشد، حکم نواختن و گوش کردن شخص فوق به این نوع موسیقی چیست؟
جواب: در صورتی که واقعاً درمان منحصر به فرد باشد، اشکالی ندارد و این مسأله با مراجعه به اطبّای متخصّص روشن می‌شود؛ ولی از وسوسه‌های نفس و شیطان بپرهیزید.
سؤال 715- آیا استماع نوار خواننده‌های ترانه، که فعلًا از مواضع قبلی خود که فساد بوده، دست برداشته و توسّط وزارت ارشاد مجوّز گرفته‌اند، جایز است؟
جواب: باز تکرار می‌کنیم: کلیّه صداها و آهنگ‌هایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غیر آن حلال است و تشخیص آنها با مراجعه به اهل عرف عام خواهد بود و گرفتن مجوّز از وزارت ارشاد کافی نیست.
سؤال 716- شنیدن صدای نوار ترانه که از منزل همسایگان یا در وسیله نقلیّه دیگران از قبیل تاکسی به گوش می‌رسد و مجبور به استماع آن هستیم، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که عمداً گوش ندهید حرام نیست؛ ولی وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را در آنجا که احتمال اثر دارد، نباید فراموش کنید.
سؤال 717- با توجّه به این که انگیزه خواننده، انگیزه شنونده، شرایط مکانی (مجلس خاصّ)، شرایط زمانی (زمان مناسب)، در انتخاب لحن و کلام نقش دارد، حکم حرمت غنا متوجّه کدام ناحیه است؟
جواب: کراراً گفته‌ایم: کلیّه صداها و آهنگ‌هایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود. و انگیزه‌ها و شرایط زمانی و مکانی در آن تأثیری ندارد؛ مانند حرمت شرب خمر که زمانها و مکانها در آن اثر ندارد، جز در موارد اجبار قطعی.

 

3- رقص

سؤال 718- اخیراً در یک مجلس عمومی برای آقایان، پس از اجرای سخنرانی و برنامه‌های دیگر، چند نفر از آقایانی که ورزش بدنسازی و زیبایی اندام را تمرین کرده بودند، در مجلس حاضر شده و بدن نیمه عریان خود را به معرض دید تماشاچیان گذارده و با حرکاتی، ماهیچه‌های خود، سینه‌های بزرگ شده و سایر قسمت‌های تقویت شده را به دیگران نشان دادند. لطفاً حکم این عمل را از نظر شرع مقدّس اسلام بیان بفرمایید.
جواب: این کار شایسته مسلمانان نیست و اگر منشأ فساد گردد حرام است.
سؤال 719- شرکت در عروسی، یا مجالس دیگر، که انسان می‌داند در آن رعایت شئونات اسلامی نمی‌شود (از قبیل اختلاط زن و مرد، رقص و پایکوبی، استفاده از نوارهای موسیقی و مانند آن)، چه حکمی دارد؟
جواب: شرکت در مجالس گناه حرام است.

 

4- خریدوفروش پول، چک، سفته و ارزهای خارجی

سؤال 720- خریدوفروش دلار و ارزهای خارجی در بازار آزاد چه حکمی دارد؟ آیا چنین کسبی حلال است؟
جواب: آنچه بر خلاف مقرّرات حکومت اسلامی و مصالح کشور در مورد این گونه معاملات است مجاز نیست.
سؤال 721- خریدوفروش سکّه‌های طلا در بازار آزاد چه حکمی دارد؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
سؤال 722- کسی که شغل او دلّالی است و در بازار به خریدوفروش سکّه و ارز خارجی مشغول است شغل او چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که کاری بر خلاف مقررات و قوانین شرع و قوانین جاری مملکت و مصالح کشور نکند اشکالی ندارد.
سؤال 723- خریدوفروش چک و سفته چه حکمی دارد؟
جواب: خریدوفروش چک یا سفته‌ای که سند بدهکاری کسی می‌باشد به کمتر یا بیشتر مانعی ندارد.
سؤال 724- آیا خریدوفروش اسکناس صحیح می‌باشد؟ در صورتی که جواب منفی است آیا احکام ربای معاملاتی در آن جاری است؟
جواب: اسکناس جزء معدودات است، و حکم ربا در خریدوفروش آن جاری نمی‌شود؛ ولی در اینجا مشکل دیگری وجود دارد و آن این که در عرف عقلا اسکناس همیشه ثمن واقع می‌شود و جنبه مثمن ندارد، هیچ کس در عرف بازار نمی‌گوید: «من ده هزار تومان پول نقد را به یازده‌هزار تومان که یک ماه دیگر تحویل بدهی، به شما فروختم» مگر کسانی که بخواهند آن را حیله فرار از ربا قرار دهند؛ یعنی در واقع نوعی وام ربوی است که نام آن را بیع می‌گذارد و این گونه حیله‌ها به فتوای ما اعتباری ندارد، تنها دو مورد استثنا در این مسأله وجود دارد:
الف) نخست خریدوفروش ارزهای مختلف که مثلًا دلار را با اسکناس مبادله کنند، که چنین معامله‌ای صحیح است.
ب) دیگر معامله نقدی اسکناسهای کوچک و بزرگ، یا نو و کهنه با تفاوت مختصر به خاطر استفاده از نو بودن اسکناس یا حجم کم پول بزرگ در مسافرت و مانند آن؛ در غیر این دو صورت اشکال دارد.
سؤال 725- آیا احکام صرف (معامله نقدین)، مانند وجوب قبض و اقباض در مجلس معامله، در مورد پول اعتباری، یعنی اسکناس، جاری است؟
جواب: احکام مزبور در پول اعتباری جاری نیست؛ زیرا نه ادلّه نسبت به آن شمول دارد و نه پشتوانه در حال حاضر طلا و نقره مسکوک است؛ اصولًا پشتوانه در زمان ما یک امر اعتباری است.
سؤال 726- آیا پول از مثلیّات است یا قیمیّات؟ اصولًا ملاک مثلی و قیمی چیست؟
جواب: بدون شک پول از مثلیّات است، و ملاک مثلی آن است که همانند آن به راحتی و وفور پیدا شود و غیر آن، قیمی است.

 

5- قمار

سؤال 727- چند تیم والیبال، یا فوتبال، یا غیر آن، مبالغی وجه نقد در بین خود جمع‌آوری نموده و پس از مسابقه آن را به تیم برنده اختصاص می‌دهند، آیا این کار جایز است؟
جواب: حرام است، و نوعی قمار محسوب می‌شود؛ ولی اصل این ورزشها بدون برد و باخت اشکالی ندارد.
سؤال 728- جوایزی که در مسابقه‌های علمی و فرهنگی و غیره به قید قرعه به اسم افراد در می‌آید، از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که شرکت کنندگان پولی به حساب برگزار کنندگان مسابقه نریخته باشند اشکالی ندارد، در غیر این صورت مشکل است.
سؤال 729- شرکت در اعانه ملّی، یا قرعه‌کشیهایی که در کشورهای خارجی انجام می‌شود (مثل بلیط بخت‌آزمایی که در سابق در ایران بود) و غالباً افراد شرکت‌کننده با میل خود شرکت نموده و پولی را پرداخت می‌نمایند، و بعضی افراد به پول‌های هنگفتی می‌رسند چه حکمی دارد؟ و اگر کسی برنده شود آیا استفاده از پول آن جایز است؟
جواب: بخت‌آزمایی و مانند آن حکم قمار را دارد و اگر کسی چنین پولی را گرفته و صاحبان آن را نمی‌شناسد به فقرای مسلمان بدهد.
سؤال 730- اگر شخصی دیگران را وادار کند که با او شرطبندی کنند و اتّفاقاً در این شرطبندی ببازد، آیا گرفتن وجه یا هر چیز مقرّر در این شرط، جایز است؟ اگر شرط در مورد مسأله علمی باشد و قرار بگذارند که هر یک از طرف‌های شرط در صورت مغلوب شدن یک کتاب برای کتابخانه مسجد بخرد، یا مقدار معیّنی پول یا چیز دیگر به کتابخانه یا به مکان عامّ المنفعه‌ای بدهد چطور؟
جواب: این برد و باخت‌ها و شرطها در هر صورت جایز نیست.
سؤال 731- اخیراً سازمان بهزیستی اوراقی به عنوان «ارمغان بهزیستی» در معرض فروش می‌گذارد، در آن اوراق چند سؤال بهداشتی مطرح می‌نماید که اگر خریدار اوراق به آنها پاسخ صحیح بدهد، به قید قرعه جوایزی دریافت می‌نماید، در غیر این صورت وجه پرداختی به نفع دولت ضبط می‌شود، بعضی بنگاههای خصوصی نیز به همین عنوان و با توجّه به علاقه شدید جوانان به ورزش فوتبال اوراقی را در معرض فروش قرار داده و از خریداران می‌خواهند که نتیجه مسابقات بین تیم‌های ورزشی را پیشگویی نمایند، و به کسانی که صحیح‌ترین پاسخ را بدهند، جایزه نقدی اعطا می‌کنند، از آنجا که شرعاً شرطبندی منع گردیده، مگر در موارد خاص، آیا موارد مذکور که اوّلی با انگیزه آموزش بهداشت و دوّمی به منظور تشویق جوانان و توجّه به ورزش و گرم نگه داشتن بازار مسابقات ورزشی صورت می‌گیرد، از مصادیق «سَبْق» تلقّی می‌گردد؟ یا به علّت برنده شدن بعضی و بازنده شدن دیگران از مصادیق شرطبندی حرام است؟
جواب: اینگونه کارها نوعی شرطبندی حرام است و جایز نیست؛ ولی در مواردی مثل بهزیستی اگر نیّت شرکت‌کنندگان کمک بلاعوض به این سازمانها بوده و نیّت شرطبندی در آن نباشد و جوایز آن صرفاً برای تشویق باشد حلال است؛ ولی ظاهراً آنچه فعلًا جریان دارد به این صورت نیست و بسیاری از مردم به شرط جایزه شرکت می‌کنند.
سؤال 732- آیا بازی بوکس جایز است؟ مسابقات فوتبال که موجب مغلوب شدن طرف دیگر می‌شود چه حکمی دارد؟ آیا تعیین جایزه از طرفین، یا گروه، یا شخص سوّمی اشکال دارد؟
جواب: بازی بوکس از بازی‌های خطرناک است و اشکال دارد؛ ولی فوتبال و مانند آن اشکالی ندارد؛ امّا شرطبندی از سوی طرفین، یا از طرف شخص ثالث جایز نیست؛ ولی دادن جایزه بدون قرارداد با کسی بی‌مانع است.
سؤال 733- بازی کردن، خریدوفروش و نگهداری آلات قمار، مثل ورق پاسور، تخته نرد، بیلیارد و یا دیگر وسایل قمار، در صورتی که قصد برد و باخت در کار نباشد و فقط جهت بازی و سرگرمی باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: بازی با آلات قمار، هرچند بدون برد و باخت باشد، اشکال دارد و خریدوفروش و نگهداری آلات قمار حرام است.

 

6- شطرنج

سؤال 734- نظر حضرتعالی درباره بازی شطرنج با دستگاه کامپیوتر چیست؟
جواب: اگر شطرنج در عرف عام از صورت قمار خارج شده باشد و به عنوان ورزش شناخته شود مانعی ندارد؛ خواه با کامپیوتر باشد یا غیر آن.
سؤال 735- با توجّه به روایات شطرنج که از برخی حرمت و از برخی کراهت استفاده می‌شود و با توجّه به آنچه از «شیخ طوسی» (رحمه الله) در «مبسوط»، و «شافعی» در کتاب «الامّ» نقل شده که «سعید بن مسیب» و «سعید بن جبیر» که مقامشان بر همه واضح است، شطرنج را با مهارت تامّ بازی می‌کردند به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
الف) روایاتی نظیر «الشطرنج میسر» «1» با توجّه به این که همه مفسّرین و لغویّین میسر را «قمار با رهن» معنا کرده‌اند، آیا به تناسب حکم و موضوع و یا انصراف، به بازی با رهن حمل نمی‌شود؟
جواب: احتیاط واجب این است که از قمار، چه با شرط و چه بی‌شرط، اجتناب شود و دلیل منحصر به روایت فوق نیست و اگر شطرنج قمار باشد بدون شرطبندی نیز اشکال دارد.
______________________________
(1). وسائل الشّیعه، جلد 12، ابواب ما یکتسب به، باب 102، حدیث 12 و 14 و 15.

ب) آیا بازی ایشان، (سعید بن مسیّب و سعید بن جبیر) در عصر حضور و نرسیدن ردعی از امام (علیه السلام) برای ایشان، نمی‌تواند دلیل بر جواز باشد؟
جواب: وصول این خبر- به فرض صحّت آن- به محضر امام (علیه السلام) از طرق عادی ثابت نیست.

 

7- مجسّمه‌سازی

سؤال 736- ساختن مجسّمه انسان، مخصوصاً شخصیّتهای بزرگ گذشته و امروز، که جنبه تبلیغی نیز دارد، به صورت تمام اندام یا نیم‌تنه چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط واجب ترک آن است.
سؤال 737- آیا ساختن مجسّمه غیر انسان از حیوانات مختلف تمام اندام یا بعضی اندام که با سر همراه باشد یا ترکیب خیالی مانند سر انسان و پیکر اسب بالدار و امثال اینها صورت شرعی دارد؟
جواب: در میان انواع مجسّمه جانداران تفاوتی نیست، حتّی جانداران خیالی.
سؤال 738- آیا خریدوفروش مجسّمه انسان و حیوان، تمام اندام یا بعض اندام، که با سر همراه باشد جایز است؟
جواب: احتیاط واجب در ترک آن است؛ مگر در مورد اسباب‌بازی بچّه‌ها.
سؤال 739- نقّاشی تمثال پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و یا ائمّه طاهرین (علیهم السلام) چه حکمی دارد؟
جواب: جایز است؛ ولی باید موهن نباشد و انتساب قطعی نیز ندهند.
سؤال 740- آیا عکس گرفتن، برای عکّاس و شخصی که از او عکس می‌گیرند، مکروه است؟
جواب: دلیلی بر کراهت آن نداریم.
سؤال 741- خریدوفروش در موارد زیر چه حکمی دارد؟
الف) روغن و داروهای روان و عطرهایی که از کشورهای غیر مسلمان وارد می‌شود.
ب) تیغ و ماشین خودتراش با عدم اطمینان به مصرف حرام.
ج) مجسّمه یا صابون یا چیزی که روی آن مجسّمه دارد.
د) لوازم آرایش زنانه توسّط مرد.
ه-) خمیر ریش (اگر مصرف حلال نیز داشته باشد).
و) پیه و چربی حیوانی که از خارج وارد می‌شود، جهت تهیّه صابون.
ز) الکل صنعتی و سفید با احتمال استفاده سوء برخی دریافت‌کنندگان.
جواب: جواب سؤالات فوق به شرح زیر است:
الف) اشکال ندارد؛ مگر روغن‌هایی که از چربی بدن حیوانات گرفته می‌شود و خوراکی است.
ب) کلیّه وسایلی که منافع حلالِ قابل ملاحظه دارد، خریدوفروش آن جایز است.
ج) خریدوفروش مجسّمه اشکال دارد؛ امّا صابون و مانند آن که روی آن مجسّمه می‌باشد اشکال ندارد.
د) اگر مفسده خاصّی بر این خریدوفروش مترتّب نشود، اشکالی ندارد.
ه-) اشکالی ندارد، چون مصرف حلال هم دارد.
و) بهتر است از آن پرهیز شود.
ز) مادام که یقین یا ظنّ قوی به سوء استفاده نباشد، اشکال ندارد.

 

8- غیبت

سؤال 742- در بین بعضی از مردم مرسوم است که وقتی می‌خواهند نشانی شخصی را بدهند، مثلًا می‌گویند: «همان کسی که قدّش کوتاه است» یا «شکمش بزرگ است» و مانند این تعبیرات؛ اگر آن فرد را ما بشناسیم و بدانیم با این حرفها ناراحت می‌شود، آیا غیبت محسوب می‌شود؟
جواب: در صورتی که این صفات در عرف جنبه مذمّت داشته باشد جایز نیست.
سؤال 743- در جریان تبلیغات برای انتخاب رئیس جمهور و یا وکلای مجلس، ذکر نیکی‌ها یا بدی‌های شخصی که داوطلب است و یا ذکر جریانات خوب یا بد که ایشان مسبّب آن بوده، داخل در مبحث غیبت است؟
جواب: در صورتی که برای شناخت آنها لازم باشد و قصد هتک و اهانت نداشته باشد، مانعی ندارد.
سؤال 744- آیا بررسی کارهای مسئولین نظام جمهوری اسلامی در غیاب آنها، با عنایت به مفاد حدیث شریف «کُلُّکُمْ راع وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ» «1» از نظر شرع مقدّس اسلام، غیبت محسوب می‌شود؟
جواب: بررسی مسائل اجتماعی و انتقادهای سازنده و مثبت از مسئولین غیبت محسوب نمی‌شود.

 

9- دروغ

سؤال 745- دروغ را تعریف بفرمایید؟ آیا از گناهان کبیره است؟
جواب: هر سخنی را که انسان بر خلاف واقع بگوید، دروغ است و از گناهان کبیره محسوب می‌شود.
سؤال 746- آیا مواردی وجود دارد که دروغ گفتن واجب باشد؟
جواب: در مورد اصلاح ذات البین، یا نجات دادن جان مسلمان، یا امور مهمّه  دیگر، دروغ گفتن جایز و گاهی واجب می‌شود.
______________________________
(1). میزان الحکمه، باب 1700، حدیث 8034.

سؤال 747- آیا در این گونه موارد استفاده از راه فرار از دروغ، یعنی «توریه»، یا غیر «توریه» واجب است؟
جواب: در صورتی که از طریق توریه امکان خلاصی از دروغ باشد، احتیاط واجب آن است که از این راه استفاده کنند.

 

10- موادّ مخدّر

سؤال 748- تقاضا دارد فتوای آن مرجع عالیقدر را درباره مصرف موادّ مخدّر و مقدّمات آن از قبیل کشت، تولید، نگهداری، مخفی کردن، حمل، توزیع و خریدوفروش آن اعلام فرمایید؟
جواب: بدون شک استعمال موادّ مخدر یکی از گناهان کبیره است، که ادلّه مختلف شرعیّه بر حرمت قطعی آن دلالت دارد. و بر همه مسلمانان واجب است که از این موادّ پلید پرهیز و اجتناب کنند و فرزندان و بستگان و آشنایان خود را از آنها شدیداً بر حذر دارند و هر کس هر گونه کمکی به کشت، تهیّه، حمل و نقل و پخش این مواد کند مشمول مجازات الهی خواهد بود و هرگونه درآمدی از آن حاصل شود حرام و نامشروع است. همه مسلمین باید بدانند یکی از نقشه‌های خطرناک دشمنان برای نابود کردن ایمان و توان جوانان، توسعه همین موادّ مخدّر می‌باشد؛ بنابراین بر حکومت‌های اسلامی و عموم مردم فرد به فرد واجب است که با آن مبارزه کنند و ان شاء اللّه روزی بیاید که موادّ مخدّر از سرزمین کشورهای اسلامی ریشه‌کن گردد.
سؤال 749- نظر حضرتعالی در مورد استعمال دخانیات و تریاک چیست؟ و در صورت تحریم آیا در صورت معالجه و یا صرفاً تفرّج حکم تحریم باقی است؟
جواب: همان‌گونه که گذشت استعمال موادّ مخدّر و تریاک حرام است؛ و همچنین استعمال دخانیات دیگر نیز جایز نمی‌باشد

.

11- تراشیدن ریش

سؤال 750- این جانب مردی 36 ساله و دبیر هستم، هفته‌ای یکی دو بار ریشم را با ماشین که تقریباً مانند تیغ است کوتاه می‌کنم، تراشیدن ریش با توجّه به این که اگر موهای صورتم را نزنم چندین سال مرا مسن‌تر از سنّم نشان می‌دهد و این امر در روحیّه‌ام تأثیر منفی می‌گذارد، چه حکمی دارد؟
ضمناً همیشه برایم این مسأله مطرح بوده است که اگر بر اساس فتوای بعضی از مراجع تقلید احتیاط واجب در ترک این عمل است و از نظر اسلام تراشیدن ریش منع قطعی شده است، پس چرا بعضی از افرادی که حتّی اسلام‌شناس هستند و بعضاً کتابهای اسلامی زیادی نیز نوشته‌اند صورت خود را با تیغ می‌زنند؟ پس شاید این امر تحت شرایطی نهی شده است که اگر آن شرایط را رعایت کنیم این عمل خالی از اشکال باشد؛ لطفاً بر من منّت نهاده راهنمایی فرمایید.
جواب: تراشیدن ریش خلاف احتیاط است و مطمئن باشید که با گذاشتن ریش چیزی از شخصیّت شما کاسته نمی‌شود؛ بلکه قیافه شما را نورانی‌تر و روحانی‌تر می‌کند و بر محبوبیّت شما در میان افراد فهمیده می‌افزاید؛ درباره فلسفه این مطلب، کتاب مرحوم آقای حسین عبداللّهی خوروش به نام «تراش ریش از نظر بهداشت» را مطالعه فرمایید؛ ولی اگر ضرورتی پیدا شود مانعی ندارد.
سؤال 751- حدّ ریش چه اندازه است؟ و تراشیدن قسمتی از ریش جهت زیبا کردن صورت چه حکمی دارد؟ ریشهای به اصطلاح پرفسوری نیز حرام است؟
جواب: حدّ ریش آن است که در عرف بگویند او دارای ریش است و تراشیدن دو طرف صورت، در صورتی که چانه و اطراف آن محفوظ باشد (ریشهای پرفسوری)، اشکالی ندارد.
سؤال 752- آیا بلند کردن سبیل اشکال دارد؟ تراشیدن آن چطور؟
جواب: کوتاه کردن و حتّی تراشیدن سبیل مانعی ندارد و همچنین بلند بودن آن؛ به شرطی که شبیه کارهای صوفیان و بعضی فرقِ غُلات (علی اللّهی‌ها) نباشد.
سؤال 753- تراشیدن ریش و یا ماشین کردن آن بطوری که صدق ریش نکند، چه حکمی دارد؟ آیا به واسطه مسخره کردن دیگران و یا تازه روییدن ریش به صورتِ ناموزون در افراد تازه بالغ، و یا جهت بازی در تئاتر، حکم تغییر می‌کند؟
جواب: احتیاط این است که از ریش‌تراشی مطلقاً خودداری شود؛ ولی اگر به صورتِ کم و ناموزون باشد و آن را بتراشند تا به صورتِ طبیعی درآید، اشکالی ندارد و با مسخره کردن، احکام خداوند عوض نمی‌شود، بلکه پایداری سبب می‌شود که به صورت یک فرهنگ مقبول گردد

.

12- ربا

سؤال 754- گرفتن سود به واسطه حیله‌های شرعیّه چه حکمی دارد؟ آیا حیله شرعی با ضمیمه نمودن چیزی دیگر جایز است؟
جواب: اگر منظور از حیله‌های شرعی معاملات صوری بدون قصد جدّی است، مسلّماً تأثیری در حکم ربا ندارد. و غالباً در حیله‌های شرعی، طرفین قصد معامله جدی ندارند و منظورشان فقط رباست.
سؤال 755- شخصی که شغل او مسگری است، در معاملات خود به هنگام معاوضه جنس خوب با جنس بد، چیزی اضافه می‌گرفته است، آیا چنین معامله‌ای ربا محسوب می‌شود؟ قابل ذکر است که ایشان نسبت به این مسأله جاهل بوده، بدین جهت به مجرّد این که متوجّه حرمت این عمل شده، چنین معامله‌ای را ترک کرده است. این نوع معامله حدوداً شصت سال صورت گرفته است، اکنون وظیفه آن شخص چیست؟ لازم به ذکر است که او هیچ کدام از مشتریان را نمی‌شناسد و کسانی را که می‌شناسد در قید حیات نیستند، تکلیف او چیست؟
جواب: احتیاط آن است که اگر توانایی دارد مبالغ مزبور را به عنوان ردّ مظالم به فقیر دهد، و اگر خودش نیازمند است از طرف ما قبول کند و به خودش ببخشد.
سؤال 756- قبول داریم که «کل شی‌ء مع أصله بحکم جنس واحد، و ان اختلفا فی الاسم» نتیجتاً شیر با روغن گاو از مصادیق کبرای فوق الذکر می‌باشد و نمی‌شود یک کیلو کره گاو که مثلًا دو هزار تومان ارزش دارد بدهیم و چند کیلو شیر گاو که قیمت آن مثلًا چند صد تومان می‌شود بگیریم و تا آن اندازه که به ما یاد داده‌اند این مسائل جنبه تعبّد صرف دارد، نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟
جواب: اضافه وزن در جنس واحد جایز نیست و احتیاط در اشیایی که به یک ریشه برمی گردند، مانند روغن و پنیر و شیر، این است که با تفاوت وزن معامله نشود، بنابراین می‌توانند کره را مثلًا جداگانه بخرند و شیر را جداگانه بفروشند.
سؤال 757- آیا شخصیّت حقیقی و حقوقی در ربا تفاوت ایجاد می‌کند؟
جواب: احتیاط واجب این است که فرقی میان این دو گذارده نشود.
سؤال 758- آیا می‌توان دولت را در حکم پدر حساب کرد و در نتیجه ربا بین دولت و مردم جایز باشد؟
جواب: این تعبیر، یک تعبیر شاعرانه است و از نظر حکم شرع اثری ندارد.
سؤال 759- در مسأله 1774 رساله توضیح المسائل فرموده‌اید: «پدر و فرزند می‌توانند به یکدیگر ربا بدهند» آیا منظور از فرزند، تنها پسر است، یا دختر هم می‌تواند از پدر ربا بگیرد؟ و از سوی دیگر آیا مادر هم می‌تواند از پسر و یا دختر و یا هر دو، ربا بگیرد، یا این حکم مخصوص پدر است؟
جواب: فرقی میان پسر و دختر نیست؛ ولی این حکم شامل مادر نمی‌شود.

 

13- خریدوفروش حیوانات حرام گوشت

سؤال 760- آیا فروش ماهیان و یا هر حیوان حرام گوشت (غیر از نجس العین)، جهت خوردن و یا منافع دیگر، به افرادی که اعتقاد به حلال و حرام نداشته و اصلًا مسلمان نیستند جایز است؟
جواب: فروختن ماهیان حرام گوشت به غیر مسلمانان اشکالی ندارد، و فروختن ماهیان حرام گوشتی که منافع گسترده دیگری، مانند تغذیه طیور دارد، به مسلمانان نیز جایز است.
سؤال 761- این جانب در صدد احداث یک واحد تولید، تکثیر و پرورش نوعی حشره خوراکی که دارای موادّ مفیدی است می‌باشم، این حشره خوراکی هم‌اکنون در کشور مکزیک تهیّه و کنسروش در بازار کشورهای دیگر به فروش می‌رسد و در آمریکا گرانترین همبرگر همین حشره در بازار به مصرف می‌رسد. البتّه حمل، تولید و زیست این حشره بر روی درختی به نام «یوکا» صورت می‌گیرد و هیچ‌گونه تماسّ با خاک یا مدفوع یا خون جهنده ندارد. نظر حضرتعالی در مورد تهیّه، خوردن و فروش آن چیست؟
جواب: خوردن غذایی که از این حشره تهیّه می‌شود از نظر شرع مقدّس اسلام جایز نیست؛ ولی تهیّه و فروختن آن به کسانی که آن را مجاز می‌دانند و از آن استفاده می‌کنند، شرعاً اشکالی ندارد.

 

مسائل عزاداری

سؤال 762- شرایط افرادی که می‌توانند نقش ائمّه (علیهم السلام) را ایفا نمایند چیست؟
جواب: اگر در شبیه‌خوانی کسانی می‌خواهند در نقش آن بزرگواران ظاهر شوند، باید افراد مهذّب و پاک و خوشنامی باشند و چه بهتر که آن بزرگواران بطور وضوح نشان داده نشوند.
سؤال 763- آیا کسانی که در شبیه‌خوانی نقش کفّار را ایفا می‌کنند باید دارای شرایط خاصّی باشند؟ یا این که هر کس بدون قید و شرط می‌تواند در نقش کفّار باشد؟
جواب: شرایط خاصّی برای آنها از این نظر نیست.
سؤال 764- مرثیه‌خوانی و یا مدّاحی زنان با بلندگو، بطوری که هر شنونده‌ای را جذب می‌کند، چه صورت دارد؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 765- مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) و سایر مجالس اسلامی در بسیاری از کشورها برپا می‌شود؛ ولی بعضی از این مراسم در این کشورها عجیب به نظر می‌رسد، از جمله زنجیرزنی و قمه‌زنی که باعث وهن اسلام و مسلمین نیز می‌شود. در این مورد به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
الف) بر سر و سینه زدن تا چه حدودی جایز است؟
جواب: عزاداری امام حسین (علیه السلام) از فضل قربات است؛ ولی بر مسلمانان واجب است که از هر چیزی که باعث وهن و بی‌حرمتی مسلمانان می‌شود، خودداری کنند.
ب) آیا برای مردان جایز است که در زمان عزاداری، بدنشان را برابر زنان برهنه کنند؟
جواب: احتیاط واجب آن است که مردان از این کار خودداری کنند؛ ولی مشاهده این صحنه‌ها از تلویزیون، در صورتی که مفسده خاصّی نداشته باشد، اشکالی ندارد.
ج) آیا جایز است به گونه‌ای بر سر و سینه بزنند که موجب جراحت و خونریزی شود و باعث نجس شدن خود و اطرافیان و زمین مسجد و یا حسینیّه گردد؟
جواب: لازم است به گونه‌ای باشد که منجر به جراحت و خونریزی نشود و مسجد نجس نگردد.
________________________________________
شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج‌2، ص: 247

د) آیا خونی که از بدن سینه‌زنان و عزاداران، به سبب قمه زدن و غیره، بیرون می‌آید، باعث تبرّک و شفای مریضها و زنهای عقیم و مانند آن می‌شود؟
جواب: این سخنان پایه و اساسی ندارد، و سزاوار است عزاداری به صورتی باشد که باعث هتک دین و مقدّسات نشود و عزاداران حسینی- علیهم رضوان اللّه و برکاته- از تفرقه و اختلاف دوری کنند و متّحد باشند.
سؤال 766- در خصوص دسته‌جات عزاداری حضرت ابا عبد الله الحسین (علیه السلام)، مواردی رؤیت می‌شود که به نحوی مقدّمه فساد محسوب می‌شود و مردم به خاطر نگاه کردن به این دسته‌جات، مساجد را خالی گذاشته و بالطّبع اختلاط زن و مرد صورت گرفته و منجر به یک رشته مفاسد اجتماعی می‌گردد. نظر مبارک در مورد این قبیل مراسم چیست؟
جواب: مراسم عزاداری سیّد الشّهداء (علیه السلام) از بزرگترین شعائر دینی است و جلوی بسیاری از توطئه‌های دشمنان را می‌گیرد، و هرگز نباید تعطیل شود؛ ولی جلوی سوء استفاده‌ها را باید گرفت و باید به مردم گوشزد نمود که مساجد را خالی نگذارند و نماز جماعت را در مساجد به موقع فراموش نکنند، و بحمد اللّه در این سالها در مراسم عزای حسینی نماز جماعت احیا شده است.
سؤال 767- از آنجا که احساس عزاداری اهل بیت (علیهم السلام) یک حالت روحی است و در هیچ جنبنده‌ای قابل کنترل نیست، جلوگیری از اجرای تعزیه، که نوعی عزاداری است، توسّط افراد غیر خوشنام، چه حکمی دارد؟
جواب: همان گونه که گفته شد اگر تعزیه‌خوانی مشتمل بر کار خلاف، مانند دروغ و هتک مقدّسات و مانند آن نباشد، شرعاً اشکالی ندارد.
سؤال 768- در نسخه‌های تعزیه‌های موجود، گاهی الفاظ رکیک توسّط ایفاگر نقش معصوم (علیهم السلام) بر زبان جاری می‌شود، آیا چنین زبان حالی که دون مقام اهل بیت (علیهم السلام) امّا برازنده سپاه مخالفین است، تلفّظش مجاز است؟
جواب: باید تمام نسخه‌های موجود توسّط آگاهان بررسی شود و الفاظ رکیک و آنچه دون شأن امام است، از آن حذف گردد و به صورت معقول و متین درآید، تا استفاده از آنها شرعاً مجاز باشد.
سؤال 769- در اکثر مناطق حکومت‌های اسلامی (غیر از ایران) و غیر اسلامی، مردم متدیّن شیعه با مذاهب دیگر با هم زندگی می‌کنند و در ایّام محرّم، بالأخص روز عاشورا، متدیّنین مجالس سوگواری منعقد می‌کنند و نوجوانان با نوحه‌سرایی (بدون آهنگ غنا) سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌کنند؛ در نتیجه از بدنشان گاهی خون جاری می‌شود، این حالت بر افراد و جامعه غیر شیعی اثر خوبی می‌گذارد و گاهی مایل به تشیّع هم می‌شوند، آیا در صورت حاصل شدن اثر مثبت و نتایج خوب، زنجیرزنی به شکل فوق جایز است؟
جواب: همان طور که بارها گفته‌ایم عزاداری خامس آل عبا (علیه السلام) از افضل قربات است؛ ولی نباید کاری کرد که بدن مجروح شود؛ برای بزرگداشت این شعائر از طرق بهتر استفاده کنید.
سؤال 770- در ایّام عزاداری و شهادت ائمّه اطهار (علیهم السلام) هیأتهای عزاداری در کوچه و خیابان به عزاداری و ذکر مصایب اهل بیت عصمت و طهارت می‌پردازند و احیاناً عزاداران محترم صدماتی بر بدن خود وارد می‌کنند لطفاً بفرمایید:
الف) آیا اقامه این نوع عزاداری‌ها از نظر عقلی و شرعی بهتر است یا ترک آن؟
ب) آیا این نوع عزاداری‌ها زنده کردن شعائر الهی محسوب می‌شود، که خداوند ما را به آن دستور داده است، یا نوعی بدعت شمرده می‌شود؟
ج) در خلال این عزاداری‌ها اشعاری خوانده می‌شود که در ضمن آن مطالب اجتماعی و اعتقادی و مصالح مسلمین وجود دارد، آیا این کار اشکال شرعی دارد؟
د) آیا برای مؤمنین جایز است که به خاطر بعضی از فشارهای داخلی و خارجی، که هدفشان محو عزاداری اهل بیت (علیهم السلام) است، دست از عزاداری بردارند؟
و) آیا پدران حق دارند فرزندان را از شرکت در چنین مراسمی منع کنند؟
ه-) وظیفه علما در مقابل این هیأتهای عزاداری چیست؟
جواب: عزاداری سید الشّهداء، حسین بن علی (علیهما السلام)، از افضل قربات است و همچنین برپا داشتن هیأتهای عزاداری سیّار، مخصوصاً اگر مشتمل بر اشعاری باشد که مصالح اسلام و مسلمین در آن باشد و باید پدران و مادران فرزندان خود را تشویق کنند که در چنین مراسمی شرکت کنند و به وسوسه‌های دشمنان اسلام یا کسانی که اطّلاع کافی از این امور ندارند توجّه نکنند، در عین حال سعی کنند بر بدن جراحتی وارد نشود و کاری که موجب وهن مذهب است انجام ندهند. خداوند همه ما را در این راه پرفیض موفّق دارد.

 

شرایط خریدار و فروشنده

سؤال 771- پدرم پس از سکته مغزی و بستری شدن در بیمارستان، پس از دو روز بیهوشی از مرگ نجات یافته و از بیمارستان مرخّص شد. نامبرده که در حال صحّت جسمی و فکری کامل نبود بنا به توصیه یک نفر، ملک خود را بین پسر و دختر علی‌السّویه تقسیم کرد و این تقسیم به خاطر دریافت سند عادی از ثبت اسناد به صورت خریدوفروش نوشته شده، بدین گونه که فروشنده پدرم و خریدار هر یک از فرزندان هستند؛ ولی در واقع هیچ گونه مبادله‌ای صورت نگرفته و از طرف خریداران هیچ مبلغی پرداخت نشده و قبض و اقباضی صورت نگرفته است، لطفاً در این باره به پرسشهای زیر پاسخ دهید:
الف) آیا شخص مذکور با چنین حال مزاجی، که در اثر سکته مغزی قسمتی از مغزش از کار افتاده، می‌تواند شخصاً به نقل و انتقال مالی دست بزند؟
جواب: اگر این مقدار از بیماری موجب اختلال در عقل او نشده باشد، نقل و انتقالات او اشکال ندارد، و فلج شدن بدن ارتباطی به اختلال فکری ندارد.
ب) آیا تقسیم مزبور در تمام مال نافذ است، یا نسبت به ثلث مال نافذ می‌باشد؟
جواب: هرگاه واقعاً بیمار بوده و بیماری‌اش سرانجام سبب مرگ او شده، تصرّفات او که شکل بخشش داشته باشد، تنها در یک سوّم مال نافذ است بنابر احتیاط واجب، و اگر بیمار نباشد و یا آن بیماری سبب مرگ او نشود، تصرّفات او بطور کامل جایز است؛ مشروط بر این که در صورت بخشش آن را تحویل دهد.
ج) آیا نوشتن قرارداد بیع بدون نقل و انتقال مالی و یا ردّ و بدل اسناد، صحیح است؟
جواب: اگر قرارداد معامله را بنویسند و امضا کنند و پول آن را نقداً بپردازند یا در ذمّه باشد مانعی ندارد و همچنین اگر قرائنی باشد که منظور از بیع هبه است آن هم مانعی ندارد، ولی باید ملک را تحویل طرف بدهد.
سؤال 772- همان طور که در رساله و استفتائات جلد اوّل حضرتعالی آمده، معامله با طفل نابالغ اشکال دارد، مگر این که طرف معامله در واقع ولیّ طفل باشد، یا این که یقین به رضایت ولیّ طفل حاصل شود، حال اگر هیچ یک از دو مورد بالا محرز نشود معامله با چنین بچّه‌هایی، که در سطح جامعه فراوان هستند چه حکمی دارد؟
جواب: این گونه معاملات باطل است و باید مؤمنان از آن پرهیز کنند.

 

معامله نقد و نسیه

سؤال 773- شخصی در مغازه‌ای حساب دارد و ماهیانه حسابش را به صاحب مغازه می‌پردازد، اگر صاحب مغازه مبلغی زیادتر از حسابش از ایشان بگیرد، بدون این که طرف بفهمد، چطور است؟
جواب: تفاوت قیمت فروش نقد و نسیه اشکالی ندارد، ولی باید به طرف مقابل گفته شود که جنس را نقداً به فلان قیمت و نسیه را به قیمت بیشتری می‌فروشم.
سؤال 774- این جانب می‌خواهم منزل یا زمینی را نقداً قولنامه نمایم و به شخص دیگری به قیمت گرانتر در مقابل چک مدّت‌دار بفروشم، این معامله چه حکمی دارد؟
جواب: اگر هر دو معامله به صورت قطعی و جدّی با شرایط انجام گیرد اشکالی ندارد.
سؤال 775- فروش جنس قبل از تحویل گرفتن چه صورتی دارد؟
جواب: جنسی را که سلف خریده‌اند نمی‌توانند پیش از رسیدن مدّت به دیگری بفروشند؛ ولی فروختن آن بعد از رسیدن مدّت، هرچند آن را تحویل نگرفته باشند، بی‌مانع است.
سؤال 776- در خریدوفروش و تفاوت نقد و نسیه نیاز به محاسبه قیمت بر اساس بازار می‌باشد، آیا این گونه محاسبات صحیح است؟
جواب: در صورتی که بعد از محاسبه، قیمت را یک جا حساب کنند؛ مثلًا بگویند: «نقد این مبلغ و نسیه این مبلغ» و مشتری یکی را انتخاب نماید، اشکالی ندارد.

 

خریدوفروش طلا و نقره

سؤال 777- طلافروش‌ها در خریدوفروش طلا به مقداری که طلا می‌فروشند به همان مقدار در عوض، طلا به اضافه مبلغی اجرت می‌گیرند و در صورتی که معامله به صورت نسیه یا مدّت‌دار باشد مبلغ اجرت را بیشتر می‌گیرند، این گونه معامله چه صورت دارد؟
جواب: هرگاه طلا را در مقابل طلای هموزن بدهند و چیزی به عنوان اجرت بگیرند جایز نیست؛ مگر این که به صورت دو معامله جداگانه انجام شود، طلای اوّل را به قیمت معیّن بخرد و طلای ساخته دوّم را به قیمت بالاتر بفروشد.
سؤال 778- شخصی به یکی از دوستانش مبلغی پول می‌دهد که آن را به قیمت طلا حساب کند. و این عمل صرفاً به لحاظ جلوگیری از احتمال تنزّل ارزش ریال بوده است؛ توضیح این که گیرنده وجه طلافروش نبوده و فاقد هرگونه طلا می‌باشد، آیا تغییر و تبدیل صوری پول به طلا شرعاً جایز است؟
جواب: هرگاه نرخ روز طلا معلوم بوده و آن وجوه ریالی با طلا محاسبه و از او طلا خریده است بر فروشنده واجب است همان طلا را بپردازد، و اگر معامله صوری بوده اعتباری ندارد.
سؤال 779- مادری به رحمت خدا رفته و خانه‌ای از خود به ارث گذاشته است، یکی از ورّاث قرار گذاشته که سهم دیگران را به نرخ عادلانه بخرد، حق السّهم بعضی را بطور کامل و بعضی دیگر را بطور ناقص پرداخت نموده است؛ ولی در موقع تحویل ملک و انتقال سند مالکیّت، شهرداری اعلام عقب‌نشینی نموده است، در حالی که هیچ کدام از ورّاث، اعم از خریدار و فروشنده، از عقب‌نشینی مطّلع نبوده‌اند. آیا مبیع معیوب حساب می‌شود؟
جواب: چنانچه مسأله عقب‌نشینی قبل از خرید سهام بقیّه ورثه در برنامه بوده و از آن آگاهی نداشته عیب محسوب می‌شود و خریدار می‌تواند فسخ کند.
سؤال 780- در صورتی که مشتری تمام قیمت مبیع (کالا) را نپردازد، آیا فروشنده حقّ فسخ دارد؟ و در صورتی که در هبه معوّضه مقداری از عوض پرداخته نشود، آیا واهب حقّ فسخ دارد؟
جواب: در بیع خیار فسخ ندارد؛ ولی می‌تواند حقّ خود را مطالبه کند و همچنین در هبه معوّضه، بنا بر احتیاط واجب.
سؤال 781- شخصی گاوی را جهت کشتن و استفاده از گوشت آن خریده و ثمن آن را نقداً پرداخت کرده است، پس از مراجعه به کشتارگاه و ذبح حیوان، دامپزشک اعلام می‌نماید که گاو مریض بوده و قابل مصرف نیست و باید سوزانده شود، با توجّه به نظریّه دامپزشک، آیا معامله صحیح می‌باشد، یا از اصل باطل بوده است؟
جواب: اگر بیماری حیوان در واقع طوری بوده که در زمان فروش، حیوان هیچ ارزشی نداشته، مثلًا قابل معالجه نبوده، در چنین صورتی می‌تواند تمام وجه را بازپس بگیرد، ولی اگر با علم به بیماری مخصوص، خریدارانی برای حیوان پیدا می‌شده، مشتری می‌تواند تنها تفاوت بین سالم و معیوب را بگیرد.
سؤال 782- اگر شخصی چند سال قبل از فوت خود، شفاهاً در نزد برادران و افرادی از اقربای نسبی (بنا بر اظهار اقربای نسبی) اقرار به فروش نصف سرقفلی مغازه‌ای به شریک خود، که برادرش می‌باشد، نماید و خریدار (صاحب نصف دیگر سرقفلی) ظرف چهار سال نسبت به پرداخت ثمن اقدام ننماید و پس از سپری شدن دو سال دیگر از تاریخ فوت فروشنده، خریدار ثمن مورد معامله را به قیّم صغیر (همسر برادر متوفّایش) پرداخت نماید:
الف) آیا معامله نافذ است یا باطل بوده و نیاز به تنفیذ صغیر (ورثه) دارد؟
ب) شهادت اقربای نسبی در این خصوص اعتباری دارد؟
جواب: اگر شهود عادل باشند و متّهم نباشند شهادتشان قبول است؛ ولی تخلّف از شرایط عقد برای ورثه حقّ فسخ می‌آورد، و اگر مصلحت صغیر باشد می‌توانند بلکه لازم است فسخ کنند.
سؤال 783- این جانبه با جهل به ارزش خانه خود، اقدام به فروش آن کردم، بنگاه معاملات در قولنامه جمله" اسقاط کلیّه‌ء خیارات" را قید کرده و من معنا و مفهوم آن را نمی‌دانستم، بعد از امضای سند متوجّه شدم که خانه را خیلی پایین تر از قیمت و ارزش واقعی آن فروخته ام، بدین جهت انصراف خود را به خریدار اعلام و معامله را فسخ نمودم، خواهشمندم بفرمائید: آیا این جانبه حقّ فسخ معامله را دارم؟
جواب: اگر نمی‌دانسته‌اید و مغبون شده‌اید حقّ فسخ معامله را دارید؛ ولی با توجّه به این که پای سند را امضا کرده‌اید، باید ثابت کنید که نمی‌دانسته‌اید و الّا از شما پذیرفته نمی‌شود.

 

شرایط مجاز و غیر مجاز در معاملات

سؤال 784- اگر پدری تمام دارایی، یا عمارت مسکونی‌اش را به فرزند خود بفروشد، مشروط بر این که مادام الحیاۀ در حیطه تصرّف خودش باشد آیا جایز است؟ در صورت جواز اگر در حیات پدر، فرزند فوت کند آیا بیع به قوّت خود باقی است، یا فسخ می‌شود؟
جواب: بیع مزبور صحیح بوده و آن اموال با همان شرایط به ورثه آن مرحوم منتقل می‌شود و پدر مادام الحیاۀ فقط حقّ تصرّف در منافع را دارد.
سؤال 785- لطفاً بفرمایید آیا شرایط ذیل که خریدار و فروشنده در ضمن عقد خارج لازم متعهّد گردیده‌اند، لازم‌الاجراست؟
الف) در ظرف مدّت حدّ اکثر 80 روز از تاریخ این مبایعه‌نامه، در دفترخانه رسمی حاضر و سند به نام خریدار تنظیم و تحویل گردد.
ب) چنانچه بند «الف» رأس مدّت مقرّر به اجرا در نیاید شخصِ مقصّر موظّف است بیست و پنج درصد از بهای مورد معامله را به عنوان خسارت به طرف دیگر پرداخت نماید.
ج) کشف هرگونه فساد تا تاریخ تنظیم سند و تحویل ملک مورد معامله به عهده فروشنده می‌باشد.
د) کلیّه هزینه‌ها و مخارج مربوط به انتقال سند به عهده فروشنده می‌باشد؛ مگر هزینه حقّ الثّبت که به عهده طرفین می‌باشد.
ه-) کلّیّه خیارات، حتّی خیار غبن فاحش بل افحش، از طرفین ساقط شده است
ضمناً فروشنده متعهّد گردید که اگر در موعد مقرّر اقدام به تخلیه ننماید و یا در موعد مقرّر در بند «الف» در محضر حاضر نگردد روزانه مبلغ پانصد هزار ریال تحت عنوان خسارت به خریدار پرداخت نماید.
جواب: شرایط مزبور کلًّا صحیح و لازم الاجراست.
سؤال 786- شخصی با اذن مالک در زمین او چهار واحد آپارتمانی احداث می‌کند، قبل از احداث آپارتمانها تعهّد می‌کند یک واحد از چهار واحد مذکور را متری 15000 تومان در سهم مالک زمین قرار دهد، در زمان این تعهّد هنوز هیچ کدام از واحدها احداث نشده و اوصاف کمّی و کیفی آپارتمان (که تعهّد به تحویل آن شده است) نزد طرفین معلوم نبوده و طرفین از وضعیّت ظاهری بنای داخلی ساختمان و مساحت آن هیچ‌گونه اطّلاعی نداشته‌اند و نیز معیّن نبوده که کدام یک از چهار واحد آپارتمان در سهم مالک زمین قرار می‌گیرد، حال آیا (تعهّد به تحویل یک واحد آپارتمان) صحیح و لازم‌الوفاست، یا این تعهّد از مصادیق معاملات و تعهّدات غرری است؟
جواب: این تعهّد باطل است و صاحب زمین می‌تواند معامله را فسخ کند؛ مگر این که نمونه آپارتمان در نظر طرفین معلوم باشد که در این صورت معامله صحیح است.
سؤال 787- آیا معامله زیر، با توجّه به بعضی از بندهای قولنامه که مذکور است، و با توجّه به اشکالاتی که مطرح شده، صحیح است؟
الف) طبق عبارت بند دوّم قرارداد «معامله قطعی بانک منوط به تصویب کمیسیون معاملات عمده بانک است» یعنی مفهوماً و ظاهراً عقد معلّق است. و در فقه امامیّه طبق قول مشهور، جزم در عقد معتبر است و تعلیق منافات با جزم دارد.
ب) طبق مادّه دوّم، که در بالا آمده، آیا جایز است در عقد معلّق متعاملین شرط کنند که هر دو یا یکی از آنها با ثالثی مشورت کنند، اگر آن شخص مصلحت دید، معامله باقی و الّا بر هم خورد؟
ج) به علّت نداشتن مدّت در بند دوّم قرارداد، آیا رعایت توالی ایجاب و قبول غیر ممکن است.
د) ثمن و مثمن از تاریخ تنظیم قرارداد تبادل نشده و قبض و اقباض به عمل نیامده است.
جواب: پاسخ تمام سؤالات به شرح زیر است:
بعضی از تعبیرات این قرارداد حکایت از تعلیق در انشا می‌کند که موجب بطلان این معامله است و بعضی حکایت از نوعی بیع خیاری دارد و در مجموع احراز صحّت چنین معامله‌ای میسّر نیست و اصالۀ الفساد حاکم است؛ مگر این که بعد از موافقت بانک قبض و اقباض هرچند در ثمن یا مثمن حاصل شود، در غیر این صورت معامله مزبور اعتباری ندارد.

 

مسائل متفرّقه بیع

سؤال 788- آیا احتکار از نظر شرع مقدّس اسلام حرام است یا مکروه؟
جواب: احتکار در مواردی حرام و در مواردی مکروه است.
سؤال 789- آیا موضوع احتکار تنها منحصر به کالاهای مذکور در روایات می‌باشد، یا این که شامل تمام نیازمندیهای مردم است؟
جواب: احتیاط واجب آن است که در تمام اجناس ضروری برای زندگی مردم، احتکار ترک شود.
سؤال 790- شخصی آرایشگاه زنانه دارد، خانمی را آرایش می‌کند، آن خانم با آن وضع خاصّ در اجتماع رفت و آمد می‌کند، با توجّه به این مطلب، پولی که آرایشگر دریافت می‌کند چه حکمی دارد؟
جواب: آرایشگر اگر زن باشد گناهی ندارد و آنچه را که دریافت می‌کند حلال است؛ لکن آن خانم که خود را در معرض دید نامحرمان قرار می‌دهد گناهکار است.
سؤال 791- شخصی شش دانگ یک قطعه زمین را که دارای سند ثبتی به مساحت یکصد و نود متر مربع می‌باشد خریداری نموده است، هنگام معامله شهرداری ابراز داشته که این زمین چهل متر عقب‌نشینی دارد و خریدار قبول کرده است، بعد از آن تمام شش دانگ زمین به نام خریدار در محضر سند زده شده است، ولی در طرح تفصیلی جدید شهرداری، 40 متر مربع عقب‌نشینی از بین رفته است، آیا خریدار نسبت به فروشنده چیزی بدهکار است؟
جواب: چنانچه قانون بعد از معامله عوض شده فروشنده حقّی ندارد و اگر قبلًا عوض شده و آنها نمی‌دانسته‌اند احتیاط واجب آن است که خریدار فروشنده را راضی کند.
سؤال 792- این جانب یک طبقه از ملک خود را با شخصی قولنامه نمودم؛ ولی بعداً متوجّه شدم خریدار بهایی است، آیا از نظر شرع مقدّس اسلام این معامله جایز است؟
جواب: با شخص مزبور معامله نکنید؛ زیرا معامله با او اشکال دارد.
سؤال 793- معامله‌ای انجام می‌شود و در یکی از بندهای قولنامه این معامله عبارت ذیل آمده است: «چنانچه فروشنده مایل به قیمت‌گذاری مجدّد باشد، قبل از انتقال سند توسّط کارشناس دادگستری، کارشناسی انجام می‌شود و ما به التّفاوت از مبلغ مورد معامله محاسبه می‌گردد و هزینه کارشناسی به عهده فروشنده است»، حکم این معامله چیست؟
جواب: با توجّه به این که معامله از نظر قیمت قطعی نشده، زیرا اجازه کارشناسی مجدّد داده شده است، معامله مزبور باطل است.
سؤال 794- تعاونی مسکن فرهنگیان سالهاست که جهت کارمندان فرهنگی بدون مسکن و زمین به صورت اسم‌نویسی و اخذ وجهی علی الحساب و سپس اجرای قرعه‌کشی، مبادرت به فروش زمین به این کارمندان می‌نماید، اخوی این جانب که زمین و خانه‌ای نداشت نیز در سال 1372 با واریز مبلغ پنجاه هزار تومان اسم‌نویسی نمود، ولی در سال 74 مسکنی خریداری کرد که حدود یک میلیون تومان آن را بدهکار می‌شود، سپس در سال 1375 به رحمت ایزدی می‌پیوندد، اکنون که این جانب به تعاونی مسکن مراجعه نمودم مرسوم چنین است که جهت تحویل زمین باید سوگندنامه‌ای مبنی بر نداشتن خانه و یا زمین نیز کامل نمود، بنده داشتن مسکن اخوی را به مسئولین تعاونی اطّلاع داده و آنها چنین گفتند: «در هنگام اسم‌نویسی اخوی شما چنین سوگندنامه‌ای نبوده است، حال برای این که حقّ بچّه‌های آن مرحوم ضایع نشود می‌توانید با اجازه یکی از مراجع معظّم تقلید، بقیّه پول را واریز کرده و زمین را تحویل بگیرید». از حضرتعالی استدعا می‌نمایم نظر مبارک خویش را در این مورد مرقوم فرمایید.
جواب: چنانچه از نظر مسئولین تعاونی مشکلی نداشته باشد مجاز هستید این کار را بکنید؛ ولی هرگز سوگند دروغ نخورید.
سؤال 795- شخصی باغ خود را به دیگری می‌فروشد، خریدار با تظاهر به این که متموّل و متمکّن می‌باشد بیش از نصف بهای مورد معامله را به صورت چکی که فاقد تاریخ بوده است به فروشنده تسلیم می‌دارد، سپس بین متعاملین در خصوص زمان چک اختلاف به وجود می‌آید و خریدار از تأمین وجه چک خودداری می‌نماید، حتّی پس از دو سال، که فروشنده خودش تاریخ روی چک را می‌نویسد و به بانک مراجعه می‌کند، چک به علّت نبودن وجه برگشت می‌خورد و بانک گواهی کرده که خریدار به جز چند تومانی در این مدّت پول در حساب نداشته است.
الف) آیا چنین معامله‌ای باطل است؟
جواب: اگر زمان پرداخت چک را تعیین نکرده و لفظاً نیز توافقی بر آن نشده، معامله مزبور صحیح نیست.
ب) برای فروشنده چه حقّی از جهت رفع ضرر وجود دارد؟ آیا اصولًا چک بدون تاریخ در معاملات شرعاً ثمن محسوب می‌شود؟
جواب: چک در هر حال حواله است و معامله در صورتی صحیح است که یا بطور نقد باشد و یا نسیه با تعیین زمان، و چک تا تاریخ آن معیّن نباشد برای معامله کفایت نمی‌کند. و اگر آگاهانه اقدام به ضرر خود کرده است قابل جبران نیست.
سؤال 796- در مورد بیع فضولی که فرموده‌اید: «بایع اگر بدون اجازه مبیع را به تصرّف مشتری دهد مستحقّ تعزیر است» دو نکته قابل تأمّل است:
اوّل این که بیع ممکن است به توقّع اجازه، نه با سوء نیّت و کلاهبرداری باشد و بدیهی است که عام، دلیل بر خاص نیست، همان طور که در نکول منکر از یمین، به محض نکول حکم نمی‌شود؛ چون ممکن است به سبب اجلال ذات اقدس حق باشد.
دوّم این که به قول اکثر فقها بیع رأساً هم باطل نیست. لطفاً در این دو مورد توضیح بفرمایید.
جواب: تحویل دادن اموال مردم به دیگران بدون وکالت یا بیع قطعی جایز نیست، هر کس این کار را بکند مرتکب گناه کبیره شده، هرچند به توقّع اجازه بوده باشد. و هر گناه کبیره‌ای تعزیر دارد و بیع فضولی صورت بیع است، نه حقیقت بیع. و به تعبیر دیگر، مانند جسم بی‌روح است، و اگر کسانی می‌گویند باطل نیست یعنی قابلیّت دارد که این جسم بی‌روح با اجازه، روح پیدا کند.
سؤال 797- شخصی زمینی را که در آن مقداری درخت میوه و غیر میوه می‌باشد فروخته است؛ ولی در معامله، درختها ذکر نشده است، فروشنده می‌گوید: «درختها را نفروختم و خریدار عدواناً متصرّف شده است»، با توجّه به این مقدّمه بفرمایید:
الف) آیا فروش زمین، درخت‌ها را هم شامل می‌شود؟
جواب: اگر در عرف محل اشجار تابع زمین است و زمین را بدون اشجار نمی‌فروشند، آنها متعلّق به خریدار می‌باشد.
ب) آیا مالک جدید زمین می‌تواند اشجار مذکور را قطع کند؟
جواب: در فرض مذکور قطع آنها جایز است.
ج) طبق عرف آن منطقه باید درختها در معامله، ذکر شده باشد و الّا معامله شامل آنها نمی‌شود، در این صورت حکم مسأله چیست؟
جواب: عرف محل که به وسیله افراد اهل اطّلاع و خبره شناخته می‌شود معیار اصلی است.
سؤال 798- اگر کسی مسئول فروش وسایل بیت المال باشد و وسیله‌ای از بیت المال را بدون پرداخت پول آن بردارد و بعد از مدّتی پشیمان شود و قصد کند پول آن را به سازمان بپردازد و قبل از پرداخت قیمت، آن را هدیه دهد چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه مجاز بوده که به هر کس طبق قیمت عادله بفروشد می‌تواند آن جنس را به قیمت عادله به خودش بفروشد و هنگامی که قیمت را پرداخت، هدیه‌ای که داده است اشکالی ندارد.
سؤال 799- با توجّه به این که سرمایه شرکت‌های سهامی به تعدادی سهام تقسیم می‌شود و مسئولیّت صاحبان سهام، محدود به مبلغ اسمی آنهاست و از جمله حقوق صاحبان سهم عبارت است از:
الف) تقسیم منابع به نسبت تعداد سهام بین سهامداران.
ب) اداره شرکت، افزایش سرمایه، انحلال و غیره بر اساس موادّ اساسنامه‌ای است که قبلًا چگونگی آنها مشخّص شده و معمولًا بر مبنای اکثریّت آرای سهامداران (که هر سهامداری به تعداد سهامش دارای رأی است) تصمیم‌گیری می‌نمایند.
خریدوفروش سهام این شرکت‌ها به شرح فوق چگونه است؟
جواب: چنانچه با علم و آگاهی، شرایط فوق را پذیرفته‌اند و شرکت کار مشروعی را انجام می‌دهد، مانعی دارد.
سؤال 800- فروش یک ملک به صورت زمانی به چند نفر چه حکمی دارد؟ (مثلًا ملک یا خانه‌ای در مشهد به چهار نفر فروخته شود تا این ملک در هر فصل از سال در اختیار مالک همان فصل باشد که خودش استفاده کند یا اجاره دهد).
جواب: این کار جایز نیست؛ ولی اگر به صورت اجاره مادام العمر و در فصل معیّنی از سال یا ماه معیّنی باشد صحّت آن بعید نیست.
سؤال 801- مدارهای ماهواره‌ای در سازمانی معیّن به کشورها اختصاص می‌یابد که بعد از واگذاری آن کشور می‌تواند ماهواره‌های خود- اعم از خودساخته، خریده، یا استیجاری- را در آن مدارها قرار دهد. حقّ استفاده یک کشور از این مدارها به نحو مالکیّت است یا حقّ انتفاع؟
جواب: اگر این کار در عرف عقلا نوعی حقّ مالکیّت محسوب شود، هر چند این حق ناشی از توافق بین المللی باشد، خریدوفروش و اجاره یا وقف آن جایز است.
سؤال 802- اگر شخصی مالی را به عنوان مال خودش به دیگری با سند عادی بفروشد و بعداً به جهت تعهّدی که با شخص ثالثی داشته، همان مال را با سند رسمی به شخص ثالث انتقال دهد کدام یک از دو معامله فوق شرعاً صحیح است؟
جواب: معامله اوّل صحیح و دوّمی باطل است.
سؤال 803- شخصی چک بانکی که به نام حامل است به کاسبی می‌دهد، کاسب هم به اعتبار کلمه حامل، که شامل همه افراد است، به مبلغ چک، جنس می‌دهد و بعد که برای وصول وجه به بانک مراجعه می‌کند معلوم می‌شود که چک مزبور مسروقه است، آیا صاحب جنس می‌تواند از صاحب اصلی چک وجه را بگیرد؟
جواب: اگر چک مسروقه بوده، باید آن را به صاحبش برگرداند، و پول خود را از مشتری مطالبه کند.
سؤال 804- فروشنده‌ای هستم که کالایم را به صورت متر مربّع می‌فروشم. چنانچه خریداری قادر به پرداخت کل، یا قسمتی از ثمن نباشد ناچار باید مبلغی گرانتر بفروشم. بدین جهت به خریدار می‌گویم: «در صورت نسیه، متر مربّعی فلان ریال در روز باید گرانتر خریداری نمایی و اگر قبل از سررسید، نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام کنی؛ مبلغی که گران خریده‌ای به همان صورت در مدّت باقیمانده محاسبه و برگشت داده خواهد شد». چنانچه تأخیری در بدهی روی دهد، هیچ گونه وجهی بابت دیرکرد دریافت نمی‌شود، از آنجا که برخی از مشتری‌ها در این گونه خرید، احتیاط می‌نمایند. نظر مبارک خود را مرقوم فرمایید؟
جواب: اگر این معامله به صورت مبهم و بدون تعیین قیمت و زمان پرداخت صورت بگیرد، باطل است. تنها راه صحّت آن این است که تاریخ و زمان پرداخت، به هر مبلغ که می‌خواهند، برای معامله تعیین کنند و قرارداد طبق آن صورت گیرد، سپس بگویند اگر زودتر از آن، مبلغ را پرداختی فلان مقدار تخفیف می‌دهیم، در این صورت معامله صحیح است؛ ولی اگر مبهم بگذارند معامله صحیح نیست.
سؤال 805- مواردی که شخص، فرش خود را با قیمت مشخّص شده جهت فروش بطور امانت به شرکتی تحویل می‌دهد و آن شرکت ممکن است فرش را بیشتر از قیمت مشخّص شده به فروش برساند، مقدار اضافه بر قیمت معیّن، حقّ صاحب مال است، یا حقّ شرکتی که فرش را فروخته است؟
جواب: در صورتی که فرش به صورت امانت باشد، قیمت اضافی متعلّق به صاحب فرش است.
سؤال 806- فرشی که به صورت امانت و با قیمت مشخّص در اختیار یک شرکت قرار می‌گیرد، و صاحب مال شرط می‌کند که هرگونه سانحه‌ای بر عهده شرکت می‌باشد، اگر شرکت فرش را به قیمت بیشتر بفروشد، با توجّه به شرط فوق، اضافه از قیمت حقّ چه کسی است؟
جواب: در صورتی که به شکل امانت باشد مبلغ اضافی متعلّق به صاحب فرش است؛ مگر این که مسئولین شرکت هنگام امانتگذاری تصریح کنند که مبلغ اضافه از آنِ آنها می‌باشد.
سؤال 807- بعضی از بنگاهها اجباراً مقداری از پول فروشنده را نگه می‌دارند. آیا از نظر شرعی این کار صحیح است؟
جواب: نگه داشتن پول فروشنده جایز نیست؛ مگر این که قراردادی در بین باشد.
استفتاءات جدید (مکارم)، ج‌2، ص: 264
سؤال 808- آیا قولنامه سند معتبری است و مورد اختلاف را به نفع صاحب قولنامه اثبات می‌کند؟
جواب: قولنامه هرگاه به صورت بیع قطعی بوده باشد و طرفین آن را امضا کرده باشند، شرعاً و عرفاً سند معتبری محسوب می‌شود.
سؤال 809- شخصی، که دارای 500 هزار تومان پول نقد بوده، سکته مغزی می‌نماید و در مشاعر و حواسّ او اختلال پیش می‌آید بطوری که عملًا سفیه شرعی محسوب و محجور می‌گردد؛ همسر و یکی از فرزندان او تصمیم می‌گیرند خانه‌ای با همان پول خریداری کنند و سند رسمی آن را به نام یکی از فرزندان دیگر ثبت کنند، تا این فرزندی که در سنّ ازدواج بوده در آن سکونت نماید؛ قابل توجّه این که شخص محجور، ولیّ خاصّی ندارد و همسر و فرزندان او نیز از طرف حاکم شرع یا به حکم قانون قیّم او نیستند، و از طرف دیگر هیچ یک از همسر و دو فرزند مذکور قصد تملّک و خرید خانه برای خود نداشته و قصد قرض گرفتن پول را نیز نداشته‌اند، لطفاً بفرمایید:
الف) شرعاً چه کسی مالک آن خانه است؟
جواب: چنانچه خانه را با پول پدر گرفته‌اند و او در آن زمان محجور بوده است، معامله باطل است؛ مگر این که قیّم شرعی آن را اجازه دهد، در این صورت خانه تعلّق به پدر دارد.
ب) فرزندی که در آن منزل سکونت کرده و سند به نام اوست، مخارجی در آن منزل نموده است، اگر قرار باشد مخارج به او داده شود، باید همان مبلغی را که آن زمان خرج نموده به او داده شود؟ یا با قدرت خرید و نرخ امروز محاسبه شود؟
جواب: هزینه‌هایی که آن فرزند در آن منزل کرده از کیسه خود او رفته است و اگر چیزهای قابل انتقالی، مانند کابینت و امثال آن باشد، متعلّق به خود اوست.
سؤال 810- پسر بچّه‌ای پنج‌ساله، مادرش را از دست می‌دهد. اموال مادر بین تمام ورّاث تقسیم می‌گردد، شش دانگ خانه بدون استثنا در سهم این پسربچّه می‌شود و پدر بچّه خانه را بلافاصله به قیمت نازل می‌فروشد، آیا معامله فوق صحیح است؟
جواب: اگر فروش آن منزل در آن زمان و به آن قیمت، به مصلحت صغیر نبوده، معامله باطل است و باید بازگردانده شود و اگر خریدار بی‌اطّلاع بوده و خسارتی به او رسیده، فروشنده یعنی پدر باید خسارت او را هم جبران کند.
سؤال 811- آیا ثبت نام و خریداری ماشین از شرکتهای ماشین‌سازی با شرایط ذیل جایز است؟
الف) تحویل گرفتن ماشین در شش ماه یا یک سال آینده صورت می‌گیرد.
ب) اگر از موعد مقرّر تخلّف شود، مبلغی به عنوان دیرکرد پرداخت می‌شود.
ج) قیمت ماشین در بازار آزاد در موقع تحویل از مقداری که از مشتری در موقع ثبت نام گرفته شده بیشتر است و تخفیفی هم به او می‌دهند.
جواب: معامله مزبور به خاطر معلوم نبودن قیمت و زمان تحویل جنس باطل است و سود آن پول رباست؛ مگر این که سود به عنوان مضاربه باشد و قطعی شدن معامله در زمان تحویل صورت گیرد.
سؤال 812- خرید، فروش، و نگهداری عکسها، مجلّات، نوار و فیلمهای مبتذل چه حکمی دارد؟
جواب: نگهداری و خریدوفروش و مشاهده عکس‌ها و مجلّات و فیلمهایی که مایه فساد است جایز نیست، و به یقین این گونه امور از دامهای استعمار برای درهم کوبیدن مقاومت دینی مسلمین، مخصوصاً نسل جوان آنهاست، باید کاملًا مراقب باشند.
سؤال 813- آیا مسئولین صندوق قرض الحسنه می‌توانند با پولی که در صندوق است بدون گرفتن وکالت از اعضا (افرادی که پول را به عنوان قرض الحسنه به صندوق می‌دهند) کار کنند؟ جواب در دو صورت زیر چگونه است؟
الف) سود حاصل صرف صندوق اعمّ از وام و خرید لوازم شود.
ب) سود حاصل برای عاملین بماند.
جواب: بدون اجازه گرفتن جایز نیست، و اگر در شرایط باز کردن حساب به این مسأله تصریح شده باشد که بخشی از وجوه قرض الحسنه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و از آن به نفع صندوق استفاده می‌شود کافی است؛ ولی به نفع اشخاص معنا ندارد.
سؤال 814- سازمانهایی که متکفّل امر مسکن هستند قبل از ساختن خانه یا آپارتمان پول آن را از متقاضیان می‌گیرند، با توجّه به این که مسکن برای خریدار معیّن و معلوم نیست، آیا دریافت پول و پیش‌فروش کردن مسکن شرعاً صحیح است؟
جواب: چنانچه صفات و خصوصیّات خانه را که تأثیر در زیادی و کمی قیمت دارد معیّن کنند جایز است، و اگر مبهم باشد جایز نیست.
 

 

معاملات واجب و مکروه

سؤال 689- با توجّه به این که در فقه اسلامی تجارت بر سه قسم است (مباح، مکروه و حرام)، آیا تجارت واجب نداریم؟
جواب: کلیّه کسب‌هایی که نظام جامعه مبتنی بر آن است، واجب کفایی می‌باشد، همچنین در تمام مواردی که انجام یک واجب متوقّف بر تجارتی گردد، آن تجارت نیز به عنوان مقدّمه واجب، واجب می‌شود.
سؤال 690- چرا کفن‌فروشی مکروه است؟ آیا این حکم شامل پارچه‌فروشهایی که شغل آنها پارچه‌فروشی است و در ضمن کفن نیز می‌فروشند، می‌شود؟
جواب: شامل آنها نمی‌شود و فلسفه کراهت کفن‌فروشی احتمالًا احساس خشنودی از کثرت مرگ‌ومیرهاست.