فصل بیست و یکم: احکام مزارعه
سؤال 848- در صورتی که یکی از مالکین مزرعه مشاع بدون رضایت دیگران و با مخارج خود چاهی حفر نماید، آیا این چاه ملک حافر است، یا دیگران هم در این چاه حقّی دارند؟
جواب: ملک همه است.
سؤال 849- قبل از انقلاب اسلامی زمین مالک در دست کشاورز بوده و آن را کشت می‌کرده است، از طرف حکومت آن زمان نَسَق زمین را به اسم آن کشاورز ثبت کرده‌اند، آیا این نَسَق‌بندی حقّی برای کشاورز ایجاد می‌کند که بعد از آن قابل نقل باشد؟
جواب: چنانچه حقّ نسق در حال حیات برای زارع و بعد از ممات برای فرزندان او جزء عرف محل باشد، از قبیل شرط ضمن العقد در قراردادهای مزارعه با زارعین محسوب می‌شود و این حق برای او و فرزندانش شرعی خواهد بود.
سؤال 850- کشاورزی هستم که حدود چهل سال است به صورت ارباب و رعیّتی روی زمین مالک، کشاورزی نموده‌ام؛ اکنون مالک قصد گرفتن زمین را از این جانب دارد. آیا حقیر به عنوان زارعی که حدود چهل سال روی زمین او کار کرده و زمین او را حفظ کرده و هر سال مبلغی را به عنوان حقّ ارباب به او پرداخت نموده‌ام، حقّی دارم؟
جواب: اگر قراردادی با او در این مورد داشته باشید، حق دارید. همچنین اگر در عرف و عادت محل این باشد که برای این گونه کارگران حقّ خاصّی قائل می‌شوند و طرفین با علم و آگاهی بر این مسأله اقدام نموده‌اند، حق برای شما ثابت می‌شود (مطابق آنچه معمول محل است) در غیر این صورت حقّی ندارید؛ هرچند مستحبّ است مالک زمین، ملاحظه حال شما را بنماید.
سؤال 851- زمین‌های کشاورزی از قدیم الایّام بطور مزارعه در اختیار زارعین بوده و زارع هر ساله مبلغی به مالک می‌پرداخته است. آیا زارع می‌تواند این زمین را به مبلغی بیشتر به دیگران جهت زراعت یک‌ساله اجاره دهد؟
جواب: اگر صاحب زمین با مستأجر شرط مباشرت نکرده باشد، اجاره دادن آن اشکالی ندارد، و لو به زیادتر از آنچه که اجاره داده است؛ ولی احتیاط واجب آن است که کاری روی زمین انجام داده باشد، یا وسیله‌ای بر آن اضافه کند.
