فصل چهل و چهارم: احکام ارث
ارث گروه اوّل
سؤال 1329- خانمی دار فانی را وداع نموده است، مرحومه دارای خواهری ابوینی و نبیره پسری می‌باشد، ماترک آن مرحومه را بین خواهر مرحومه و اولاد اولادش تقسیم نموده‌اند. آیا تقسیم مذکور شرعاً صحیح است؟ در صورتی که صحیح نیست چگونه باید تقسیم کرد؟
جواب: مادام که نوه یا نبیره وجود دارد نوبت به خواهر نمی‌رسد و تمام مال باید به نوه و سپس به نبیره داده شود.
سؤال 1330- شخصی در امارات عربی بر اثر تصادف فوت کرده، پدر و مادر متوفّی در حال حیات بوده و متوفّی مجرّد بوده و اولاد ندارد. مدّت یک سال بعد پدرش فوت کرده و 20 روز بعد از فوت پدر، دیه متوفّی وصول شده است. آیا بعد از فوت پدر، پول دیه به پدر می‌رسد یا مادر یا هر دو، در صورتی که مادر حاجب هم دارد؟ سهم الارث هر یک را بیان فرمایید.
جواب: به فرض وجود حاجب دیه به شش قسمت تقسیم می‌شود، پنج قسمت به پدر و یک قسمت به مادر تعلّق می‌گیرد و سهم پدر از دیه مانند سایر اموالش بین فرزندان و همسر او طبق قانون ارث تقسیم می‌شود.
سؤال 1331- مردی که صاحب یک زوجه و دو پسر و دو دختر است از دنیا رفته و دارای اموالی از منقول و غیر منقول است، پدر و مادر متوفّی در قید حیاتند، چگونگی تقسیم ماترک را ذکر نمایید. ضمناً آیا صغیر یا کبیر بودن فرزندان متوفّی تأثیری در حکم دارد؟
جواب: یک هشتم از مال به همسر داده می‌شود و یک ششم به پدر و یک ششم به مادر، باقیمانده را شش قسمت می‌کنند به هر پسر دو سهم، و به هر دختر یک سهم می‌رسد و صغیر یا کبیر بودن تأثیری ندارد.
سؤال 1332- خانمی در اثر تصادف با ماشین فوت شده است، ورثه او سه پسر، سه دختر و همسر و مادرش می‌باشند. با توجّه به توضیحاتی که می‌آید، به سؤالات مطرح شده پاسخ فرمایید:
1- شوهر فعلی ایشان پدر هیچ کدام از اولاد او نیست و آن مرحومه تقریباً همه ثروت خود را قبل از این که با این شوهر ازدواج کند به دست آورده است.
2- وارثین دیه را به متّهم (تصادف‌کننده) بخشیده‌اند و قرار شده مبلغی کمتر از دیه از او دریافت نمایند.
3- مرحومه ثلث اموال خود را برای مصرف در مورد معیّنی وصیت کرده و شخصی را به عنوان وصی خود تعیین نموده است.
با توجّه به مقدّمه بالا سؤالاتی مطرح است:
الف) سهم هرکدام از ورثه به تفکیک چه مقدار می‌باشد؟
جواب: یک ششم اموال او به مادر و یک چهارم به شوهر و بقیّه نُه سهم می‌شود، به پسرها هر کدام دو سهم و به دخترها هر کدام یک سهم داده می‌شود.
ب) آیا مبلغی که از متّهم دریافت می‌کنند (با توجّه به این که دیه نیست) مثل مال الارث تقسیم می‌شود؟
جواب: دیه و آنچه به جای آن گرفته شود مانند مال الارث است.
ج) ثلث اموال شامل مبلغی که از متّهم دریافت می‌کنند نیز می‌شود؟
جواب: ثلث از آن نیز خارج می‌شود.
سؤال 1333- منزلی از عموی مرحومم به مادر بزرگ این جانب به ارث رسیده است. با توجّه به این که ایشان به علّت کهولت سن، قدرت انجام کاری را ندارند و پول حاصل از فروش منزل، مورد نیاز پدر و عمّه‌هایم بود، آنها با توافق یکدیگر تصمیم گرفتند منزل را با اخذ وکالت از مادربزرگ، توسّط پدرم فروخته و مبلغ حاصل بین طرفهای ذی‌نفع تقسیم شود؛ امّا در حین انجام معامله پدرم مرحوم شد.
با توجّه به این که مادربزرگم به علّت کهولت سن در جریان ماجرای فروش قرار نداشت، عمّه‌های این جانب تصمیم گرفتند این منزل را فروخته ولی سهم پدر مرحوم این جانب را به ورثه نپردازند. و برای ورثه پدرم امکان صحبت با مادربزرگم و روشن نمودن موضوع وجود ندارد. حال آیا از نظر شرعی انجام چنین عملی (فروش منزل و تقسیم مبلغ آن) جایز است؟ آیا ورثه پدرم می‌توانند سهم خود را از این مبلغ مطالبه نمایند؟ (لازم به توضیح است که معامله تا حدّ قولنامه پیش رفته و حتّی چک‌های آن نوشته شده است).
جواب: فروش منزلی که به مادربزرگ تعلّق دارد، و تقسیم پول آن بین عموها و عمّه‌ها و پدر شما جز به رضایت مادربزرگ جایز نیست، و اگر بر اثر کهولت سن قادر به تصمیم‌گیری نمی‌باشد، باید فروش آن با اجازه حاکم شرع باشد و برای خود مادربزرگ انجام گیرد و تقسیم پول حاصل از آن، میان دیگران، تا زنده است وجهی ندارد.
سؤال 1334- زن و شوهری چند فرزند دارند. یکی از فرزندان آنها، که مجرّد است، فوت می‌کند و از او اموالی باقی می‌ماند، پدر این متوفّی نیز قبل از تقسیم ارث فرزند فوت می‌کند. اگر پدر این فرزند دارای والدین باشد، آیا سهم‌الارثی که از فرزند خود دارد به والدینش می‌رسد؟
جواب: آری ارث آن پدر به والدین او و سایر فرزندان و همسرش می‌رسد.
ارث گروه دوّم و سوّم
سؤال 1335- مرحومه بانو سیّده قمر، اموال خود را به مسجد مصالحه نموده است، در حالی که وارث طبقه دوّم او (برادر و خواهر) موجودند، آیا اموال مختصر او به مسجد می‌رسد، یا ورثه او نیز حقّی دارند؟
جواب: اگر این صلح را به عنوان بعد از مرگ سفارش کرده، وصیّت محسوب می‌شود و فقط در یک سوّم اموالش مؤثّر است. و اگر صلح قطعی در حال حیات کرده و تحویل داده، کسی در آن حقّی ندارد؛ زیرا انسان تا زنده است حقّ تصمیم‌گیری در اموال خود را دارد.
سؤال 1336- در صورتی که ورّاث متوفّی عبارت باشند از: دختر عمو، یا پسر عموی ابوینی و دختر عمو و پسر عموی پدری، آیا در این صورت به دختر عمو و پسرعموی پدری هم ارث می‌رسد؟
جواب: در فرض مسأله دختر عمو و پسر عموی پدری ارث نمی‌برند، فقط ابوینی ارث می‌برد.
ارث زوجین
سؤال 1337- اگر شوهر قسمتی از ثلث اموالش را به همسرش هبه کند؛ مشروط بر این که بعد از مرگ شوهر از هشت یک خود صرف‌نظر کند، آیا زوجه می‌تواند بعد از مرگ زوج درخواست هشت یک کند؟
جواب: زوجه باید به شرطی که با او شده عمل نماید و اگر به شرط عمل ننماید هبه از سوی ورثه قابل فسخ است.
سؤال 1338- آیا سرقفلی زمین و مغازه قابل فروش است؟ آیا زوجه از آن ارث می‌برد؟
جواب: سرقفلی زمین و مغازه حکم زمین را ندارد و همسر از آن ارث می‌برد، و با موافقت مالک متولّی موقوفه قابل فروش است.
سؤال 1339- شخصی از دنیا رفته و وارث او پدر و مادر و همسرش می‌باشند، در اینجا این سؤالات مطرح می‌شود:
الف) آیا زن علاوه بر جهیزیّه خود، مالک زیورآلات و طلاجاتی که شوهر مرحومش برای او خریده نیز می‌باشد؟
جواب: زیورآلات معمولًا ملک زن است؛ مگر این که شوهر تصریح کرده باشد که به عنوان امانت نزد اوست.
ب) آیا بدهی متوفّی از کلّ ماترک، منقول و غیر منقول، پرداخت می‌شود یا فقط از منقول داده می‌شود؟
جواب: بدهی از کلّ ماترک پرداخت می‌شود.
ج) آیا وسایل خانه، که از طرف بستگان اهدا می‌شود، مال شخص زن می‌شود، یا جزء ماترک است؟
جواب: وسایلی را که برای زن آورده‌اند مال زن می‌باشد، و وسایلی که برای مرد آورده‌اند مال اوست و اگر کسانی قصد هر دو کرده‌اند مال هر دوست.
سؤال 1340- شخصی در زمان حیات خود، صاحب قطعه باغی بوده است. ده سال پس از فوت نامبرده قطعه باغ مزبور در طرح ساخت و ساز شهری و در مسیر خیابان قرار گرفته است و شهرداری معادل آن، زمینی داده است، حال زمین مزبور به فروش رفته است، با توجّه به برگ حصر وراثت که یک هشتم اموال منقول و بهای اعیانی غیر منقول سهم زن قید گردیده و سند مالکیت زوجه نیز بر این اساس تنظیم شده، آیا زوجه آن مرحوم در ثُمن (81) زمین که به جای درخت باغ داده‌اند ذیحق می‌باشد، یا ثُمن بهای اعیانی زمان بعد از فوت شوهرش ملاک می‌باشد و او ذیحق نیست؟
جواب: آن زن مالک ثُمن بهای اعیانی در زمان فوت است و اگر با گذشت زمان قیمت اعیانی بالا رفته و زمین مزبور به عنوان قیمت آن پرداخت شده است، زن در آن زمین سهیم است.
سؤال 1341- شخصی از دنیا رفته است. وارث او همسر و دو برادرزاده و یک خواهرزاده‌اش می‌باشند. ترکه او عبارت است از آب، ملک و رودخانه؛ لطفاً نحوه تقسیم ارث را بیان فرمایید.
جواب: همسر او از زمین چیزی نمی‌برد؛ ولی اگر ساختمان و مانند آن دارد از قیمت آنها ارث می‌برد (به مقدار یک چهارم مال)، بقیّه در میان برادرزاده‌ها و خواهرزاده تقسیم می‌شود. برادرزاده‌ها دو سهم و خواهرزاده یک سهم می‌برند، این در صورتی است که همه از یک پدر و مادر باشند، بعلاوه زن از آب رودخانه هم سهم می‌برد.
سؤال 1342- زنی در زمان حیات شوهر مهریّه‌اش را مطالبه نکرده است، آیا پس از فوت شوهرش می‌تواند مطالبه نماید؟ در صورتی که باید پرداخت شود، آیا در مرتبه دیون است یا خیر؟ و در صورتی که در مرتبه دیون است، آیا بر سایر دیون مقدّم است؟
جواب: مهریّه مانند سایر دیون و همردیف آنهاست و باید از اصل ترکه پرداخت شود.
سؤال 1343- اگر زنی که در حالت حیات مهریّه‌اش را مطالبه نکرده فوت کند، آیا ورثه این زن می‌توانند مهریّه او را از شوهر مطالبه کنند، اگر شوهر هم مرده باشد حکم مسأله چیست؟
جواب: همانطور که در بالا اشاره شد مهریّه مانند سایر دیون است و به ارث منتقل می‌شود، و ورثه می‌توانند آن را مطالبه کنند.
سؤال 1344- آیا زوجه از سرقفلی املاک موقوفه ارث می‌برد؟
جواب: زوجه از سرقفلی ارث می‌برد، چه در املاک موقوفه و چه در غیر موقوفه.
سؤال 1345- هرگاه مردی از دنیا برود و ورّاث وی عبارت باشد از یک زوجه و چند فرزند صغیر و کبیر، و از متوفّی یک واحد مسکونی به عنوان ماترک باقی مانده باشد، با عنایت به این که زوجه حقّی نسبت به عین ابنیه نداشته و فقط در قیمت آن سهیم می‌باشد، آیا قبل و بعد از پرداخت حقّ زوجه، نامبرده می‌تواند به سکونت در آن منزل ادامه دهد، یا منوط به اذن سایر ورّاث می‌باشد؟
جواب: باید سایر ورثه اجازه دهند.
سؤال 1346- شوهر در ضمن عقد تعهّد می‌دهد که پس از عروسی و آمدن زوجه به خانه او، چند یا چندین قلم کالا و چیز دیگری به عنوان جهیزیّه، برای همسرش خریداری نماید. بعد از عروسی و قبل از این که شوهر به تعهّد خود عمل نماید همسرش فوت می‌کند. اگر سایر ورثه این زن از طریق دادگاه زوج را ملزم به انجام تعهّد نمایند، آیا خود شوهر نیز جزء ورّاث زنش می‌باشد و از جهیزیّه‌ای که می‌خرد، ارث می‌برد؟
جواب: سهم الارث دارد.
سؤال 1347- فردی که نظامی بوده، بر اثر جدال و نزاع خانوادگی، با پدرزنش درگیر شده است. پدر زن به طرف اسلحه داماد دست دراز کرده و قصد استفاده از اسلحه را داشته است؛ او برای این که پدر زنش دست از جدال و نزاع بردارد، ابتدا دو تیر هوایی شلیک می‌کند، سپس به علّت این که پدرزن دور نشده، بلکه با چوبدستی به طرف او و اسلحه‌اش نزدیک می‌شود، به طرف دست پدرزنش شلیک می‌کند که ناگهان همسرش به حمایت از پدرش درمی‌آید و در این میان اشتباهاً کشته می‌شود. قاتل از این همسر، دارای پسری دوساله است و متوفّیه پدر و مادر هم دارد. در این مورد سهم همسر، پسر، پدر و مادر متوفّیه را بطور دقیق مشخّص نمایید.
جواب: یک ششم دیه کامله به پدر و یک ششم دیه کامله به مادر و بقیّه به فرزند می‌رسد و چیزی از دیه به شوهر نمی‌رسد؛ خواه دیه قتل خطا باشد یا دیه قتل عمد، که گاه به جای قصاص توافق بر آن می‌شود.
حکم اموال مفقود الاثر
سؤال 1348- حدود چهارده سال پیش پدرم در جبهه جنگ تحمیلی مفقود الاثر گردید. علی رغم اقدامات به عمل آمده، مدرکی دالّ بر شهادت ایشان از ارگانهای مربوطه به دستمان نرسیده است؛ بلکه مدارکی شبهه اسیر شدن ایشان را ایجاد نموده است، به هر حال پدر بزرگ این جانب نیز تا چهار سال پیش در قید حیات بودند؛ مستحضرید مفقود شدن پدرم حدود ده سال جلوتر از درگذشت پدربزرگم بوده است، آیا از اموال منقول و غیر منقول پدربزرگم به پدرم و به ما چیزی تعلّق می‌گیرد؟ آیا بقیۀ ورثه می‌توانند اموال به جای مانده از پدربزرگم را تقسیم کنند و سهم الارث ما را ندهند؟ وظیفه ما و بقیّه ورثه چیست؟
جواب: باید سهم پدرتان را کنار بگذارند و به دست شخص امینی بسپارند و مادام که یقین به شهادت او حاصل نشود سهم پدر شما نزد او نگهداری می‌شود، و اگر ثابت شد که بعد از وفات پدربزرگ شهید شده است سهم او به شما و سایر ورثه او می‌رسد.
سؤال 1349- اگر تنها وارث متوفّی یا مقتولی مفقود الاثر شده باشد، آیا چنین مقتول و یا متوفّایی در حکم بلاوارث است؟
جواب: مادام که مرگ آن وارث ثابت نشود به حکم زنده است؛ و باید ارث او را نزد فرد امینی نگه داشت.
سؤال 1350- برادری داشتم که در جنگ مفقود الاثر شده و تا کنون هیچ خبری از او به دست نیامده است. نامبرده، زن و یک فرزند دختر دارد و درآمد سالانه او یک صد هزار تومان می‌باشد، از آنجا که فرزند او نیاز به کمک مالی دارد، آیا می‌توان درآمد ایشان را به فرزندش داد و یا طبق وصیّت ایشان عمل کرد؟
جواب: تا زمانی که یقین به فوت او پیدا نکرده‌اید نمی‌توانید اموال او را تقسیم کنید، ولی باید از منافع آن به کسانی که واجب النّفقه او هستند، مانند همسر و فرزندش، به مقدار نیاز بپردازید.
سؤال 1351- برای تقسیم میراث کسی که مفقود شده چه مقدار باید صبر کرد؟ آیا بدون فحص و جستجو ده سال و با فحص و جستجو چهار سال صبر کردن کافی است؟
جواب: باید بقدری صبر کرد تا علم به مرگ مفقود حاصل شود.
حبوه (اموال اختصاصی فرزند بزرگ)
سؤال 1352- آیا موتور و اتومبیل یا دوچرخه سواری و ساعت مچی به عنوان حبوه محسوب می‌شود؟
جواب: هیچ‌کدام از حبوه نیست.
سؤال 1353- پدر بزرگوارمان در اثر سکته قلبی دار فانی را وداع گفته و از وی اموال منقول و غیر منقول و یک دستگاه پیکان به جای مانده است، پدر ابتدا با پای پیاده، سپس با اسب در روستاها در مساجد و منابر به ارشاد مردم مشغول بود، با توجّه به موقعیّت زمانی اسب را فروخت و پیکان فوق را خریداری نمود، آیا پیکان متعلّق به تمام اهل خانواده می‌باشد، یا به بنده که پسر ارشد خانواده هستم و بر حسب وظیفه شرعی باید قضای نماز و روزه‌های او را بجا آورم تعلّق می‌گیرد؟
جواب: مرکب جزء حبوه نیست و متعلّق به تمام ورثه می‌باشد.
سؤال 1354- برخی تصوّر می‌کنند که فلسفه حبوه برای پسر بزرگتر این است که او قضای نمازها و روزه‌های پدر را باید انجام بدهد و در واقع حبوه عوض و اجرت عبادتهای مذکور است، آیا این سخن صحیح است؟ اگر صحیح باشد، در صورتی که پدر عبادت قضاشده‌ای نداشته باشد، آیا حبوه باید در بین تمام ورثه تقسیم شود؟
جواب: مسأله حبوه ارتباط صددرصد با مسأله قضای نماز و روزه ندارد؛ هرکدام حکم جداگانه‌ای است.
چگونگی تقسیم ارث کسانی که همزمان فوت کرده‌اند
سؤال 1355- داماد این جانب به همراه همسر و دو فرزندش به هنگام بازگشت از مسکو به تهران به وسیله هواپیمای نظامی، در حین عبور از فضای کشور ارمنستان هدف موشک نظامیان آن کشور قرار گرفته و از بین رفتند. وارث دامادم فقط مادرش می‌باشد و وارث دخترم، این جانب و عیالم می‌باشیم. مستدعی است درباره مهریّه و جهیزیّه دخترم، که متعلّق به حقیر و عیالم می‌باشد، و نیز در مورد اموال باقیمانده از متوفّی حکم شرعی را صادر فرمایید.
جواب: حکم اسلام در این گونه موارد چنین است: که باید اوّل فرض کنیم شوهر قبل از بقیّه فوت کرده است و اموال او را میان مادر و همسر و دو فرزندش تقسیم کنیم، سپس سهم همسرش به پدر و مادر او می‌رسد و سهم بچّه‌ها به پدربزرگ، یعنی شما، و مادربزرگ‌ها می‌رسد؛ سپس فرض می‌کنیم که زوجه قبلًا فوت کرده و اموال او را که شامل جهیزیّه و مهریّه و مانند آن می‌شود، میان ورثه او تقسیم می‌کنیم، سپس یک‌چهارم شوهر را به مادرش می‌دهیم و سهم فرزندان به پدربزرگ، یعنی شما، و مادربزرگ‌ها می‌رسد (دقّت کنید)، اگر بچّه‌ها مالی نداشته‌اند که مشکلی نیست وگرنه باید به صورت بالا میان همه ورثه تقسیم شود.
مسائل متفرّقه ارث
سؤال 1356- در مورد تفاوتهای زن و مرد از لحاظ ارث، که چرا اسلام سهم مرد را دو برابر سهم زن قرار داده است، توضیح بفرمایید.
جواب: دلیل آن روشن است؛ زنان هنگامی که شوهر می‌کنند هزینه‌ای برای زندگی نمی‌پردازند و در اسلام تمام هزینه آنها بر دوش مردان است، و به تعبیر دیگر مردان هم باید هزینه زندگی خود را بپردازند و هم هزینه زندگی فرزندان و زنانشان را، و با این حال طبیعی است که سهم ارث آنها بیشتر باشد، ممکن است گفته شود بعضی از زنان شوهر نمی‌کنند و بعضی از مردان زن نمی‌گیرند، درباره آنها چطور؟ پاسخ آن نیز با توجّه به یک نکته معلوم می‌شود و آن این که قوانین الهی (بلکه تمام قانونها) هماهنگ با نوع افراد جامعه است. افراد استثنایی معیار قوانین نیستند (شرح بیشتر را در تفسیر نمونه، جلد سوّم، صفحه 374، ذیل آیه دوازدهم سوره نساء مطالعه فرمایید).
سؤال 1357- آیا شرعی و انسانی است که پدری، فرزندان همسر دوّم خود را، علاوه بر تبعیض شدید عاطفی و مادّی در دوران حیات، پس از مرگ نیز از ارث محروم و همه را به فرزندان همسر اوّل ببخشد؟
جواب: کسی نمی‌تواند فرزندان خود را از ارث محروم کند؛ تنها می‌تواند نسبت به یک سوّم از اموال خود سفارش کند که آن را به هر کس می‌خواهد بدهند؛ امّا دو سوّم دیگر باید مطابق قانون ارث تقسیم گردد، اضافه بر این عدالت میان فرزندان یک اصل اسلامی است.
سؤال 1358- بر فرض پذیرش این مسأله که انسان مالک بدن خود می‌باشد و می‌تواند وصیّت نماید که در قبال برداشتن عضوی از بدن او برای جرّاحی وجهی در مقابل آن بگیرند، آیا این پول به وارث می‌رسد، و یا باید در امور خیریّه که ثوابش به فرد فوت شده می‌رسد، خرج و مصرف شود؟
جواب: وجه مزبور باید در کارهای خیر برای میّت صرف شود، به وارث نمی‌رسد.
سؤال 1359- پدرم از دنیا رفت و جز من فرزندی نداشت؛ نه از مادرم و نه از همسر دیگرش. آن مرحوم وصیّت کرد به شرطی که نامادری من شوهر نکند، اضافه بر هشت یک ارث ببرد. بر همین اساس، توافقی صورت گرفت و ایشان پس از اخذ ارث، با زیر پا گذاشتن وصیّتنامه، ازدواج کرد. وکیل ایشان با تردستی توافقنامه را طوری تنظیم کرد که ضمن عمل به مفاد وصیّت، در تقسیم ارث نامی از وصیّتنامه برده نشد. با توجّه به مقدّمه فوق به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
الف) آیا عدم ذکر لفظ وصیّتنامه در توافقنامه، از طرف وکیل (که در حقیقت راه را برای ازدواج این خانم پس از گرفتن ارث باز کرده) نوعی تدلیس محسوب می‌شود؟
جواب: در صورتی که به شرط عمل نکرده و ازدواج نموده باشد، ازدواجش صحیح است؛ ولی باید مازاد بر یک هشتم را به ورثه برگرداند. (اگر هر دو همسر حیات دارند یک هشتم سهم مجموع آنهاست).
ب) آیا نامادری من با استناد به عدم ذکر لفظ وصیّتنامه در توافقنامه، می‌تواند ادّعا کند که ازدواج او و شکستن شرط پدرم پس از گرفتن ارث، اشکالی ندارد؟
جواب: باید مطابق شرط عمل کند و یا مقدار اضافه را برگرداند.
سؤال 1360- می‌دانیم که فرزندخواندگان ارث نمی‌برند. حال اگر زن و مردی که کودکی را به فرزندی قبول کرده‌اند، فرزندی از خود نداشته باشند، آیا بازهم فرزندخوانده ارث نمی‌برد؟.
جواب: فرزندخوانده احکام فرزند را ندارد و در هیچ حالت ارث نمی‌برد؛ ولی مرد و زنی که او را به فرزندی پذیرفته‌اند می‌توانند وصیّت کنند که مقداری از اموال آنها (حدّ اکثر تا ثلث) را به فرزندخوانده خویش بدهند، و یا در حال حیات و صحّت و سلامت، بخشی از اموال خود را به او واگذار کنند و می‌توانند حقّ فسخ را برای خود مادام الحیاۀ محفوظ دارند.
سؤال 1361- از شخصی سه فرزند دختر باقی مانده است، که هر کدام بالغه و عاقله و دارای فرزند هستند، مقداری ملک از پدرشان باقی مانده است، یکی از آنها برادر شوهر و فرزند خود و دو نفر دیگر شوهر خویش را وکیل کرده‌اند تا ملک را تقسیم کنند، وکلا با ریسمان اندازه‌گیری و قرعه‌کشی کرده و هرکدام راضی و قانع شدند، مدّت 28 سال از این تقسیم گذشت و خواهر بزرگ فوت کرد. اکنون ورثه او مدّعی هستند که مادرشان به حقّ خود نرسیده است؛ حکم شرع در این مسأله چیست؟
جواب: تقسیم به قوّت خود باقی است؛ مگر این که با دلیل قاطع شرعی ثابت شود که او در آن زمان به حقّ خود نرسیده است.
سؤال 1362- مخارج بیماری پدر مرحومم بر عهده چه کسی است؟
جواب: مخارج بیماری پدر بر عهده خود اوست و از ترکه برداشته می‌شود؛ مگر این که بعضی از فرزندان یا غیر آنها به میل خود آن را پرداخته باشند.
سؤال 1363- در ادارات دولتی مبلغی حدود 200 الی 300 هزار تومان به عنوان حقّ دفن و کفن به کارمندان اختصاص می‌دهند، لطفاً در این مورد به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
الف) آیا مبلغ مذکور، که بعد از فوت به بستگان تحویل داده می‌شود، جزء اموال میّت و ترکه او حساب می‌شود و بین همه ورّاث تقسیم می‌شود؟
ب) آیا میّت می‌تواند آن را برای شخص خاصّ یا مصرف خاصّی وصیّت کند؟
جواب: هر مقدار آن در مصرف خاص مصرف شده مشکلی ندارد و باقیمانده در حکم اموال میّت است؛ مگر این که در مقرّرات اداری ضوابط خاصّی برای آن قرار داده شده باشد.
سؤال 1364- در قتل خطا و شبه عمد، آیا قاتل از مورّث خود ارث می‌برد؟
جواب: ارث می‌برد.
سؤال 1365- آیا فرزند متولّد از تلقیح مصنوعی، اگر نطفه از یک مرد اجنبی باشد، از پدر خود ارث می‌برد؟ و آیا این فرزند از مادر، و مادر از فرزند ارث می‌برد؟
جواب: اگر نطفه از مرد اجنبی بوده باشد نه از پدر ارث می‌برد و نه از مادر؛ ولی نسبت به پدر و مادر محرم است.
سؤال 1366- در تجاوز به عنف، به زن تجاوز شده مهر المثل تعلّق می‌گیرد، حال اگر آن زن از دنیا رفته باشد، آیا حقّ مطالبه مهر المثل به ورثه منتقل می‌شود؟
جواب: آری به ورثه منتقل می‌شود.
سؤال 1367- شخصی دارای سه دختر و چهار پسر می‌باشد، که همگی قبل از فوت پدر ازدواج نموده‌اند، سه نفر از پسرها، بنا به دلایل خاصّی، ترک وطن نموده و در شهرستانها امرار معاش می‌کنند. از این پدر مقداری زمین کشاورزی، باغ، منزل مسکونی با اثاثیه، لوازم خانگی و حیوانات اهلی باقی مانده است، در هنگام فوت پدر برای این که مادر سرگردان نشود از تقسیم ارثیه خودداری شد. فرزند بزرگتر همه مایملک را تصاحب نموده و از آنها استفاده می‌کند، علاوه بر این که مقداری از زمینها را به نام خود نموده و مادر را نیز از خانه بیرون کرده است، حال که فرزندان دیگر ارثیه خود را مطالبه می‌کنند، به هیچ وجه حاضر به تقسیم ارثیه نمی‌شود و با سر و صدا و آبروریزی طفره می‌رود، حکم الهی چیست؟
جواب: مال الارث باید مطابق قانون اسلام میان همه ورثه تقسیم شود و هیچ کس حق ندارد بیش از سهم خود را بگیرد که گناه بزرگ و غیر قابل بخششی است و مالک آن نخواهد شد.
سؤال 1368- شوهرم مدّت دوازده سال مریض بود و امسال از دنیا رفت، شش پسر و سه دختر دارم، برای سه تن از پسرها و یکی از دخترها تشکیل خانواده داده و مخارج زیادی را برایشان متحمّل شده‌ام و هم‌اکنون سه پسر و دو دختر دیگر در منزل هستند و تقریباً یک صد و پنجاه هزار تومان بدهکاری داریم. حتّی وضعمان به جایی رسیده که شبها بچّه‌هایم گرسنه سر به بالین می‌گذارند. کلّ دارایی شوهرم یک قطعه زمین 75 متری و یک ساختمان است که می‌خواهم زمین را بفروشم و بدهکاریها و وجوهات شوهرم از قبیل خمس، زکات، نماز، روزه و غیره که بر ذمّه اوست را تدریجاً بپردازم؛ ولی بچّه‌های بزرگم مخالفت و حتّی مرا تهدید می‌کنند! حکم الهی چیست؟
جواب: باید با نظر وصی، زمین یا دیگر اموال آن مرحوم را بفروشید و تمام بدهکاریهای زمان حیات او را ادا کنید و حتّی یک روز هم تأخیر نیندازید که شرعاً جایز نیست و همچنین اگر از باب خمس و زکات بدهکاری دارد باید پرداخته شود؛ ولی هزینه‌های ازدواج بچّه‌هایی که ازدواج نکرده‌اند از سهم الارث خودشان خواهد بود؛ مگر این که دیگران رضایت دهند که از تمام مال الارث خارج شود.
سؤال 1369- شخصی دو همسر داشته است؛ یکی فوت شده و دوّمی در قید حیات می‌باشد؛ کیفیّت ادای مهریّه هر کدام از ترکه میّت را بیان فرمایید.
جواب: هر کدام از آن دو زن مهریّه خودشان را می‌برند، و مهریّه مانند سایر دیون است.
سؤال 1370- فرزند بزرگ خانواده که همراه پدر از کودکی کاسبی و کار کرده است نسبت به ارثی که مانده چه حقّی دارد؟
جواب: فرزندی که با پدر کار کرده علاوه بر سهم الارث معادل اجرت خود را از اموال او می‌برد؛ مگر این که در مقابل آن عوضی گرفته باشد، یا ثابت شود قصد تبرّع داشته است.
