فصل پنجاهم: احکام پزشکی
ضمان طبیب
سؤال 1710- آیا دندانپزشک می‌تواند قبل از شروع به کار به بیمار یا ولیّ او بگوید که نسبت به ضررهای احتمالی مسئولیّتی را نمی‌پذیرد؟ در صورت موافقت بیمار یا ولیّ صغیر، اگر بیمار صدمه‌ای ببیند، آیا دندانپزشک ضامن می‌باشد؟
جواب: هرگاه قبلًا برائت خود را اعلام دارد و در کار کوتاهی نکند ضامن نیست.
سؤال 1711- در همه درمانهای دندانپزشکی که توسّط دانشجو انجام می‌شود (وظایف آموزشی) چون کار عملی است، گاهی باعث خسارت و بعضی اوقات موجب از بین رفتن دندان یا عوارض دیگر می‌شود، در این صورت چه کسی ضامن می‌باشد؟
جواب: کسی که مباشر ایجاد نقصان است ضامن است؛ مگر این که قبلًا از طرف مقابل برائت گرفته باشد و در کارهای خود کوتاهی ننموده باشد.
سؤال 1712- در علم پزشکی برخی از روشهای درمانی با گذشت زمان دچار تغییراتی می‌شود، یا بکلّی ارزش خود را از دست می‌دهد، در صورتی که پزشک به علّت عدم مطالعه از اطّلاعات جدید مطّلع نشود، آیا مسئول است؟
جواب: این مسأله دو حالت دارد: حالت اوّل این است که عرف پزشکان، پزشک را در برابر فرا نگرفتن معلومات جدید مقصّر می‌شناسند، در این صورت ضامن است. حالت دوّم آن است که فرا گرفتن آن مسائل را وظیفه طبیب نمی‌دانند؛ بلکه جزء تکامل علم محسوب می‌شود. در این صورت مسئول نیست.
سؤال 1713- برخی از افراد عادی (که در مسائل پزشکی تخصّصی ندارند) در امر پزشکی دخالت و قرص، آمپول یا دارویی را برای مریض توصیه می‌نمایند. در صورتی که این امر منجر به مرگ یا آسیب جسمی شود، آیا آنها ضامن هستند؟
جواب: کار خلافی کرده و مجازات دارد، ولی ضامن دیه طرف نیست؛ مگر این که شخصاً دارو را به او تزریق کرده یا خورانده باشد.
سؤال 1714- در مراکز آموزشی، درمانی و پزشکی دولتی دستیاران، بویژه در سالهای نخست، باید با حضور و راهنمایی اساتید خود، اقدام به عمل جرّاحی نمایند. در صورتی که دستیار با اجازه استاد خود، یا به این امید که استاد می‌گوید: «شما کار را شروع کنید، من هم می‌رسم» (ولی استاد حاضر نمی‌شود)، به تنهایی یا با همراهی سایر دستیاران، عمل جرّاحی را به پایان برساند و آسیبی به بیمار وارد شود که ناشی از عدم حضور استاد است، مسئول کیست؟
جواب: دستیار مسئول است؛ مگر این که تخلّف استاد از قول خود سبب این مشکل شده باشد که در این صورت نیز دستیار مقصّر است؛ ولی می‌تواند خسارتی را که پرداخته از استاد که او را مغرور ساخته بگیرد.
سؤال 1715- آیا اقدامات پزشکی طبیب در غیر رشته تخصّصی خود که آگاهی لازم را در آن ندارد، و باعث تشدید بیماری یا بروز عارضه‌ای جدید در بیمار می‌شود یا منجر به فوت بیمار می‌گردد، موجب ضمان است؟
جواب: آری، موجب ضمان است.
سؤال 1716- در صورتی که بیمار یا ولیّ او به پزشکی که در کارش متخصّص و داناست، اجازه معالجه دهد، آیا در صورت مرگ بیمار، پزشک ضامن است؟
جواب: در صورتی که پزشک از پیامدهای احتمالی برائت بجوید و در کار خود، کوتاهی و سهل‌انگاری نکرده باشد ضامن نیست.
سؤال 1717- چنانچه پزشک معالج، عمداً یا سهواً در مداوای بیمار یا مجروحی که مسئولیّت درمان وی را پذیرفته است، کوتاهی ورزد و در نتیجه آن شخص در اثر سرایت بیماری و یا جرح سابق، صدمه دیده و یا تلف شود، آیا طبیب مسئولیّت خواهد داشت؟
جواب: در صورتی که مریض در شرایط خطرناکی باشد و اولیای مریض او را به طبیب بسپارند که از او مراقبت کند و طرفین یا خصوص طبیب بداند که اگر از بیمار غفلت کند، خطری بیمار را تهدید می‌کند، چنانچه طبیب این مسئولیّت را پذیرفته باشد، و از انجام وظیفه تخلّف نماید، در برابر نتیجه آن مسئول است و اگر عمداً و به قصد زیان رساندن به مریض این کار را کرده باشد، قتل عمد، یا جرح عمد محسوب می‌شود و در غیر این صورت، شبه عمد است.
سؤال 1718- معالجات دندانپزشکی ممکن است با شکست یا کوتاهی عمر دندان همراه شود، لطفاً بفرمایید:
الف) اگر دندانپزشک سعی کافی و دقّت لازم را نموده باشد، ولی در حین معالجه ضررهایی به دندان و دهان برسد، چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه این گونه ضررها طبیعی باشد و معمولًا در غالب موارد رخ می‌دهد، ضامن نیست، در غیر این صورت اگر از مریض برائت نگرفته باشد، ضامن است.
ب) اگر بعد از معالجه، با وجود دقّت کافی در معالجه، عوارضی برای بیمار به وجود آید چطور؟
جواب: مانند مسأله سابق است.
ج) در هر حال آیا اتمام حجّت با بیمار قبل از معالجه لازم است؟
جواب: برای این که مشکلی برای طبیب پیش نیاید، بهتر است که در هر حال از بیمار برائت بگیرد.
سؤال 1719- غالباً و بویژه در درمانگاههای دولتی به بیماران توصیه می‌شود که فلان دندان قابل معالجه می‌باشد و همه اصرار بر نکشیدن آن می‌نمایند؛ آیا کشیدن دندان در این حالت برای پزشک ضمانت دارد؟ اگر به خاطر وضع اقتصادی یا عدم بینش فرهنگی انجام شود، ضمان شرعی دارد؟
جواب: در صورتی که دندان خراب است و بعضی به علل مختلف ترجیح می‌دهند آن را بکشند و طبیب توجیه لازم را نموده، ولی بیمار اصرار در کشیدن آن دارد اشکالی ندارد.
سؤال 1720- اگر تزریق آمپول منجر به عارضه، یا فوت شود، آیا تزریق‌کننده در موارد ذیل ضامن است؟
الف) اشتباه در تجویز پزشک باشد.
ب) تزریق‌کننده مجوّز بهداری دارد؛ امّا قواعد تزریقات را رعایت نکرده باشد.
ج) تزریق‌کننده مجوّز بهداری دارد، و قواعد تزریقات را نیز رعایت کرده باشد.
د) تزریق‌کننده مجوز بهداری ندارد.
جواب: در مورد اوّل پزشک ضامن است. در مورد دوّم تزریق‌کننده ضامن است. در مورد سوّم چنانچه مرگ یا عارضه ناشی از خطای تزریق‌کننده باشد ضامن است؛ مگر این که قبلًا بطور خصوصی یا بطور عام از بیماران خود برائت گرفته باشد و اگر به خاطر عیب و علّت غیر عادی در بیمار بوده، ضامن نیست. و در مورد چهارم تزریق‌کننده ضامن است.
سؤال 1721- اگر خون گرفتن منجر به عارضه گردد، چه حکمی بر آن مترتّب است؟
جواب: مانند مسأله سابق است.
سؤال 1722- با توجّه به این که تجویز دارو (به استثنای داروهای بدون نسخه) به عهده پزشک است نه داروساز، اگر بیماری به حال اضطرار به داروساز مراجعه کند ود داروساز، دارویی در اختیار وی قرار ندهد، آیا در صورت بروز نقص جسمی، جرح یا فوت بیمار، داروساز مقصّر است؟
جواب: ضامن نیست؛ هرچند در بعضی از صور مسأله مرتکب گناه شده است.
معاینات پزشکی
سؤال 1723- در صورت وجود پزشک زن و مرد به تعداد کافی، آیا ملاک مراجعه بیماران، همجنس بودن پزشک است یا حاذق بودن؟
جواب: در صورتی که در عدم مراجعه به حاذق‌تر، بیم خطر و ضرر باشد، باید حاذق‌تر را مقدّم بشمرد و اگر بیم ضرر و خطری نباشد معیار همجنس بودن است. (البتّه در مواردی که معاینات بدنی لازم است).
سؤال 1724- تعیین حاذق بودن طبیب به عهده چه مرجعی است؟ بیمار یا مراجع دیگر؟
جواب: بدیهی است حاذق بودن را تنها اهل خبره می‌توانند تشخیص دهند.
سؤال 1725- آیا می‌توان بیماران را به مراجعه به پزشک همجنس، حتّی با ادّعای اضطرار و مجوّز شرعی، ملزم کرد؟
جواب: در صورتی که بیمار خود را ناگزیر از مراجعه به غیر همجنس ببیند مراجعه به غیر همجنس مجاز است.
سؤال 1726- لمس و نظر به بیماران غیر همجنس تا چه سنّی جایز است؟
جواب: مادامی‌که ممیّز نباشند، لمس و نظر جایز است و هنگامی که به حدّ تمییز رسیدند نگاه کردن قبل از بلوغ، اگر مفسده خاصّی نداشته باشد، اشکالی ندارد.
سؤال 1727- آیا پزشک می‌تواند از معاینه بیمار غیر همجنس، که به او مراجعه کرده است، خودداری کند؟
جواب: در صورتی که بیمار بتواند به وسیله طبیب همجنس، مشکل خود را حل نماید، باید به او مراجعه کند.
سؤال 1728- آیا ضیق امکانات مکانی، لوازم، کارکنان و وقت بیمار، جزء موارد اضطرار است؟
جواب: اضطرار یک امر عرفی است، هرگاه تشخیص داده شود راه منحصر به پزشک جنس مخالف است، یا اگر منحصر نیست عسر و حرج دارد، مصداق ضرورت محسوب می‌شود.
سؤال 1729- آیا معطّل شدن بیمار جهت دریافت خدمات درمانی، اضطرار شمرده می‌شود؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
سؤال 1730- آیا مراجعه زن به پزشک مرد، در صورتی که بتواند پزشک زن بیابد، جایز است (با توجّه به این که معمولًا پزشکان مرد به دلیل سابقه زیادتر از مهارت بیشتری برخوردار بوده و در امر طبابت از بانوان پزشک موفّق‌تر و حاذق‌تر هستند)؟ فرض سؤال در جایی است که از او معاینه جسمی به عمل می‌آید.
جواب: در صورتی جایز است که تفاوت آگاهی آن دو در حدّی باشد که بیم آن برود پزشک زن موفّق به معالجه نشود و بیماری ادامه یابد یا تشدید شود یا بهبودی به تأخیر افتد.
سؤال 1731- از آنجا که صدور جواز دفن اجساد منوط به معاینه توسّط پزشکی قانونی می‌باشد و از آنجا که در مرکز پزشکی قانونی بعضی از استانها به دلیل کمبود امکانات، معاینه متوفّیات توسّط پزشک مرد صورت می‌گیرد. آیا از نظر شرعی یک پزشک مرد مجاز به معاینه جسد زن می‌باشد؟ توضیح آن که معاینه جسد منوط به عریان بودن کامل آن می‌باشد.
جواب: این امر شرعاً جایز نیست؛ باید تلاش کنند پزشک قانونی زن برای زنان تعیین شود.
سؤال 1732- در کارهای مربوط به زایمان، دانشجویان زن (اعمّ از پزشکی و مامایی) به حدّ کفایت تربیت شده‌اند. آیا لزومی برای حضور مردان در بخشهای زایمان که موجب نظر یا تماس با بدن زن می‌شود، وجود دارد؟
جواب: در صورت وجود زنان لایق، حضور مردان در این موارد جایز نیست.
سؤال 1733- هرگاه گرفتن نبض و فشار خون به راحتی از روی پارچه یا دستکش امکان‌پذیر باشد، آیا برهنه کردن جایز است؟
جواب: در فرض مسأله حرام است.
سؤال 1734- آموزش‌هایی که همراه لمس و نظر به نامحرم است و به احتمال این که در آینده حفظ جان فردی منوط به آن باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه مقصود یادگرفتن و تکمیل اطّلاعات طبّی برای نجات جان مسلمانان بوده باشد و بدون این کار، آن مقصود حاصل نشود جایز است.
سؤال 1735- لطفاً نظر خود را در مورد نگاه کردن در موارد زیر بیان فرمایید:
الف) در صورتی که انسان احتمال زیادی بدهد که در طیّ دوره آموزش، بیمار خانم وجود نخواهد داشت، یا این که اگر وجود داشته باشد شرایط آموزش مهیّا نخواهد شد؛ در هر دو صورت فوت این فرصت موجب نقصان سطح علمی او خواهد شد، یا این که یادگیری بهتر را از دست می‌دهد.
جواب: در صورتی که نگاه کردن مقدّمه انحصاری برای تکمیل علم طب جهت نجات جان مسلمانان بوده باشد، به مقدار ضرورت جایز است.
ب) همان فرض بالا، در صورتی که انسان بداند عدم اطّلاع و مهارت کافی به کوتاهی و قصور در درمان بیمار خواهد انجامید.
جواب: در موارد ضرورت اشکالی ندارد.
سؤال 1736- آیا نگاه مستقیم به عورت بیمار، برای یادگیری مسأله مهمّ پزشکی و یا برای درمان جایز است؟ با فرض این که در حال حاضر در محیطهای آموزشی از طریق نگاه مستقیم به عورت بیمار آموزش داده می‌شود و شرایط و مقدّماتی برای نگاه غیر مستقیم فراهم نشده است.
جواب: اگر راهی جز نگاه مستقیم نداشته باشد به مقدار ضرورت جایز است.
سؤال 1737- مراجعه بیمار به پزشک غیر همجنس در هر یک از دو حالت زیر چه صورتی دارد؟
الف) در صورتی که فقط نیاز به نگاه به غیر وجه و کفّین باشد.
ب) در صورتی که علاوه بر نگاه، نیاز به لمس و سایر معاینات نیز باشد.
جواب: مادام که دسترسی به پزشک همجنس است به غیر همجنس مراجعه ننماید؛ مگر در موارد ضرورت یا جایی که همجنس توانایی کافی ندارد.
سؤال 1738- در صورتی که در یک مریض بنا به ادلّه‌ای (همچون خلق فرزندان ناقص الخلقه، داشتن بیماریها، زمینه‌ای که باعث خطر جانی برای زوجه گردد) طبق تشخیص طبیب جلوگیری از حاملگی لازم باشد، و از طرفی بهترین روش پیشنهادی اطبا نیز مستلزم لمس یا نظر است. آیا این مورد از مصادیق اضطرار است؟
جواب: آری از مصادیق اضطرار است.
پیوند اعضا
سؤال 1739- گرفتن اعضا از کسانی که به دلایلی غیر از قصاص محکوم به اعدام می‌شوند، با اجازه و رضایت خود متّهم، در بیمارستان و اطاق عمل برای پیوند به افراد مسلمان نیازمند و نجات جان آنان، چه حکمی دارد؟ به عبارت دیگر در مواردی که شرع مقدّس و قانون نوع اعدام را مشخّص ننموده، اعضایی از آنها برداشته شود به شکلی که با این کار (برداشتن عضو مثل قلب، ریه، کبد و مانند آن) متّهم فوت خواهد کرد، که این کار نوعی اعدام تلقی خواهد شد، آیا این کار جایز است؟
جواب: دلیلی بر جواز این نوع اعدام نیست.
سؤال 1740- اگر بگوییم که افراد می‌توانند وصیّت نمایند که جسدشان یا قطعاتی از اعضای بدن آنها، برای نجات جان بیماران نیازمند و یا بالا بردن دانش پزشکی دانشجویان و اساتید در اختیار قرار گیرد، آیا می‌توان در قبال آن پولی تعیین نمود تا در مصرفی که در وصیّتنامه آمده صرف شود؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1741- در مواردی که عضو پیوندی برای نجات جان مسلمانی ضروری باشد و یا عدم استفاده از آن سلامت مسلمان دیگری را به خطر اندازد، آیا کسب اجازه جهت برداشت آن از اولیای میّت یا از خود میّت در حال حیات لازم است؟
جواب: الزامی نیست؛ ولی بهتر است کسب اجازه شود.
سؤال 1742- آیا در مورد اعضای پیوندی که بر روی آن عملیّات آماده‌سازی انجام می‌گیرد، دریافت هزینه آماده‌سازی آن از بیمار، جایز است؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1743- خریدوفروش موادّی که از اعضای پیوندی انسان استخراج می‌گردد نظیر پروتئین، فاکتور تحریک‌کننده استخوان‌سازی و نظایر آن چه حکمی دارد؟
جواب: جایز است؛ هرچند بهتر است پول را در مقابل اعمالی که روی آن مواد انجام می‌دهند، بگیرند.
سؤال 1744- آیا استفاده از اعضای پیوندی تهیّه شده در کشور ما، برای مسلمانان دیگر کشورهای اسلامی جایز است؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1745- در صورتی که در اثر وقوع بیماری لاعلاج و پیشرونده از نظر پزشکان مرگ حتمی قریب‌الوقوع باشد، آیا می‌توان از اعضای بدن بیمار نظیر قلب، کلیه و کبد برای پیوند به بیماران و نجات جان آنان استفاده کرد؟
جواب: جایز نیست؛ مگر در مورد مرگ مغزی که بطور قطع قابل بازگشت نیست.
سؤال 1746- با توجّه به قوانین اسلامی در رابطه با اصالت روح، آیا پیوند مغزی در جمجمه انسان دیگری امکان دارد؟ به عبارت دیگر آیا جسم پیوند زده شده با مغز پیوندی، هویّت شخصیّتی خود را از دست داده و روح شخص پیوند خورده به شخص پیوند زده شده انتقال می‌یابد؟
جواب: در حال حاضر این مسأله به عنوان یک فرضیّه مطرح است؛ ولی عملًا کاری انجام نگرفته است تا بتوان درباره آن بحث کرد؛ اگر چنین امری انجام گیرد، باید دید فرد مزبور با مغز جدید، شخصیّت فرد اوّل را نشان می‌دهد یا دوّم را و یا شخص ثالثی خواهد شد، تا احکام آنها تبیین گردد.
سؤال 1747- آیا بر پزشکی که قادر بر پیوند اعضای مختلف می‌باشد واجب است با این کار جان انسانی را نجات دهد؟
جواب: در صورتی که بتواند او را از مرگ نجات دهد، واجب است.
سؤال 1748- امروزه علم پزشکی بسیار پیشرفت نموده است و پزشکان می‌توانند بعضی از اعضای فردی را که بطور طبیعی فوت کرده، و حتّی ضربان قلب او نیز از کار افتاده، به بیمارانی که در خطر مرگ هستند و یا زندگانی پرمشقّت و رنج‌آوری دارند پیوند زنند (مانند کلیه، استخوان، کبد، چشم و … ) آیا این عمل جایز است؟
جواب: در فرض مسأله اشکالی ندارد.
سؤال 1749- در مورد محکومین به اعدام یا حبسهای طولانی، آیا قاضی یا حاکم شرع می‌تواند به لحاظ مصلحت، تخفیف کیفر محکوم را موکول به اهدای عضوی برای نجات مسلمانی از بیماری یا مرگ نماید؟
جواب: هرگاه محکوم راضی به این امر باشد و ضرر مهمّی برای او نداشته باشد، جایز است؛ ولی هرگاه انعکاس خارجی این امر، نامطلوب و دستاویزی برای دشمنان اسلام گردد باید از آن پرهیز کرد.
کالبدشکافی و تشریح
سؤال 1750- یکی از وظایف پزشکی قانونی تشخیص و تعیین علّت تامّه مرگ امواتی می‌باشد که بنا به دلایلی از جمله بیم وقوع و یا وقوع جنایت، باید علّت تامّه مرگ آنان برای محاکم قضایی روشن گردد و در اکثر موارد تشخیص و تعیین دقیق علّت فوت، فقط با کالبدشکافی مقدور می‌باشد و با این اقدام است که خیلی از جنایات به وقوع پیوسته کشف گردیده و از پایمال شدن خون بناحق ریخته مقتولین جلوگیری به عمل می‌آید. حال با عنایت به مطالب فوق، نظر مبارک خویش را در خصوص مسائل زیر مرقوم فرمایید:
الف) با توجّه به این که انجام عمل کالبد شکافی راهی است برای کشف حقیقت و احقاق حقّ اولیای دم، آیا انجام این عمل شرعاً جایز است؟
ب) بر فرض جایز بودن، آیا رضایت اولیای دم برای انجام عمل کالبد شکافی شرعاً لازم است؟ در صورتی که شرط باشد، اگر بعضی از اولیای دم راضی و بعضی ناراضی باشند، شرعاً چه حکمی دارد؟
ج) آیا برای انجام عمل کالبد شکافی، تشخیص پزشکی قانونی می‌تواند جواز شرعی باشد، یا علاوه بر آن درخواست مقام قضایی نیز در این خصوص لازم است؟
د) با فرض شرط بودن رضایت اولیای دم در جواز شرعی انجام کالبدشکافی، آیا در صورت درخواست مقام قضایی بازهم رضایت اولیای دم شرط است؟
جواب: چون شارع مقدّس راضی به هدر رفتن و پایمال شدن خون مسلمان نیست، در این گونه موارد بر حاکم شرع لازم است امر به کالبدشکافی کند تا مشکل حل شود. و در این صورت بر متخصّص این امر جایز بلکه واجب است اطاعت کند و در چنین فرضی بر ورثه نیز لازم است رضایت دهند.
سؤال 1751- کالبدشکافی در مرگهای مشکوک برای تشخیص جرم چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که کشف جرم برای احقاق حق و یا دفع فساد و نزاعی باشد کالبدشکافی اشکال ندارد.
سؤال 1752- تشریح جسد مردان برای دانشجویان پزشکی دختر چه حکمی دارد؟ تشریح جسد بانوان برای دانشجویان پزشکی مرد چطور؟
جواب: مادام که ضرورت قطعی نباشد جایز نیست.
سؤال 1753- در مواردی که تشریح بدن مسلمان به خاطر ضرورتها جایز است، آیا اجازه او قبل از مرگ، یا اجازه اولیای او بعد از مرگ ضرورت دارد؟
جواب: جایز است؛ هرچند خودش قبل از مرگ اجازه نداده باشد و احتیاط آن است که از اولیای میّت نیز اجازه بگیرند.
تلقیح مصنوعی
سؤال 1754- اگر مردی عقیم باشد، ولی زن او سالم و قدرت باروری داشته باشد، اگر اسپرم مرد دیگری در آزمایشگاه با تخمک زن مذکور ترکیب شود و آنگاه این نطفه ترکیب یافته یا جنین در رحم زن نهاده شود، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا این کار جایز است؟
جواب: جایز نیست.
ب) آیا این امر زنا محسوب می‌شود؟
جواب: زنا نیست؛ ولی از جهاتی شبیه زناست.
ج) آیا مشخّص بودن یا ناشناس بودن دهنده اسپرم در حکم مسأله تأثیر دارد؟
جواب: هیچ تأثیری ندارد.
د) رابطه شرعی کودک با شوهر زن از لحاظ ارث، محرمیّت و نکاح چگونه خواهد بود؟
جواب: رابطه‌ای با او ندارد؛ جز این که فرزند طبیعی همسر اوست و با او محرم است.
ه-) رابطه شرعی کودک با مرد صاحب اسپرم از نظر ارث، محرمیّت و نکاح چگونه می‌باشد؟
جواب: به منزله فرزند نامشروع اوست که محرم است؛ ولی از یکدیگر ارث نمی‌برند.
سؤال 1755- در مواردی زن عقیم بوده و دارای تخمک بارور نیست ولی شوهر قدرت باروری داشته و خواستار بچّه می‌باشد، اگر اسپرم مرد گرفته شود و با تخمک زن دیگری در آزمایشگاه ترکیب شود، آنگاه این نطفه ترکیب یافته یا جنین در رحم زن ثالثی نهاده شود و در آنجا رشد نموده و متولّد شود، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا این امر جایز است؟
جواب: ترکیب نطفه آن مرد با تخمک زن اجنبی جایز نیست؛ مگر این که آن زن بی‌شوهر باشد و او را به عقد موقّت خود درآورد و از تخمک او استفاده کند.
ب) رابطه شرعی این کودک از نظر نسب مادری، محرمیّت، نکاح و ارث با همسرِ مرد (که هیچ نقشی در تولّد کودک نداشته) چگونه است؟
جواب: هیچ رابطه‌ای با او ندارد، جز این که فرزند شوهر اوست و با او محرم است.
سؤال 1756- در موردی که زن دارای تخمک سالم می‌باشد، امّا رحم قدرت نگهداری و پرورش جنین را ندارد، اگر اسپرم شوهر با تخمک زن در آزمایشگاه ترکیب شود و سپس این نطفه ترکیب شده یا جنین حاصله در آزمایشگاه به رحم زن دیگری منتقل شود، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا این امر جایز می‌باشد؟
جواب: این کار ذاتاً جایز است، امّا چون معمولًا موجب نظر و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت جایز است.
ب) آیا اجازه صاحب رحم لازم است؟
جواب: آری لازم است.
ج) آیا زنی که نطفه ترکیب شده یا جنین در رحم او قرار می‌گیرد، می‌تواند جهت انجام این عمل درخواست اجرتی نماید؟
جواب: مانعی ندارد.
ه-) رابطه شرعی کودک متولّد شده، از نظر نسب مادری، با صاحب رحم و زن صاحب تخمک چگونه است؟
جواب: زن صاحب تخمک مادر اوست و زن صاحب رحم به منزله مادر رضاعی می‌باشد و به او محرم است.
و) رابطه شرعی این کودک از نظر نسب، ارث، محرمیّت و نکاح با شوهر زن صاحب رحم چگونه است؟
جواب: فقط نسبت به او محرم است.
سؤال 1757- تلقیح اسپرم و تخمک زن و شوهر شرعی در خارج از بدن و جایگزینی آن در رحم همان زن چه حکمی دارد؟ آیا کودک حاصل حلال‌زاده است؟
جواب: این کار ذاتاً اشکالی ندارد؛ ولی چون معمولًا مستلزم نظر و لمس حرام است، تنها در صورت ضرورت جایز می‌باشد. (منظور از ضرورت این است که مثلًا اگر این کار انجام نشود زندگی زناشویی آن مرد و زن مختل می‌شود و یا زن گرفتار بیماری می‌شود). و در هر حال فرزند مذکور حلال‌زاده است.
سؤال 1758- تلقیح اسپرم و تخمک زن و شوهر شرعی و رشد جنین در محیط غیر انسانی چه حکمی دارد؟ آیا کودک حاصل از این عمل حلال‌زاده است؟
جواب: اشکالی ندارد به همان شروطی که در بالا گفته شد و فرزند مذکور حلال‌زاده است.
سؤال 1759- هشت سال است ازدواج کرده ام، ولی بچه دار نمی‌شوم و مشکل از ناحیه شوهرم است، هیچ امیدی به بچه دار شدن من نیست آیا می‌توان از نطفه‌ء مردی دیگر استفاده کرد؟ به صورتی که دو طرف همدیگر را نبینند و اسپرم مرد را در مطبّ دکتر به زن تزریق کنند. در ضمن شنیده‌ام که گفته‌اند این عمل چون برای جلوگیری از طلاق است و دو طرف همدیگر را نمی‌بینند، اشکالی ندارد و مانند خونی است که از شخصی گرفته و به شخص دیگری تزریق می‌کنند، و لهذا از نظر شرعی حلال است. آیا چنین چیزی صحّت دارد؟
جواب: این کار گناه دارد و جایز نیست؛ مگر این که شما از شوهرتان طلاق بگیرید و بعد از گذشتن عدّه به عقد موقّت مثلًا یک روزه مردی درآیید، هرچند او را هرگز ندیده و نبینید و نطفه آن مرد را در مطبّ دکتر گرفته و به شما تزریق کنند و بعد از تولّد فرزند مجدّداً به عقد شوهرتان درآیید. در غیر این صورت جایز نیست.
سؤال 1760- اسپرم زوج با رضایت او و به طریق اصول پزشکی گرفته شده تا به زوجه خود او تلقیح مصنوعی شود؛ امّا قبل از این که این تلقیح انجام گیرد، زوج می‌میرد و پس از فوت او این عمل صورت می‌گیرد و فرزندی به دنیا می‌آید. آیا فرزند متولّد شده، فرزند مشروع همان زوج متوفّی است و از او ارث می‌برد؟
جواب: این کار مجاز نبوده است؛ ولی چنانچه نمی‌دانستند، فرزند مزبور حلال‌زاده است و احکام محرمیّت را دارد و از مادر ارث می‌برد، ولی از پدر ارث نمی‌برد.
سؤال 1761- تعدادی از زن و شوهرها به دلایل طبّی، بچّه‌دار شدنشان بطور طبیعی مشکل بوده و لازم است که از روشهای درمانی مختلف برای کمک به آنها استفاده شود. یکی از این روشها، لقاح خارج از رحمی می‌باشد؛ به این معنا که تخمک را از زوجه و نطفه را از شوهرش گرفته و آنها را با هم مخلوط می‌نماییم. از اختلاط و امتزاج تخمک و نطفه، جنین حاصل می‌شود، سپس این جنین به رحم زوجه منتقل می‌شود تا حاملگی و بعد زایمان صورت گیرد. لازم به تذکّر است که جنین‌ها هنگام انتقال به رحم، فقط 24 تا 48 ساعت از زمان لقاحشان گذشته و دارای 4 الی 8 سلول می‌باشند. گاهی از اوقات، تعداد جنین‌های حاصل از نطفه زن و شوهر بیش از حدّ نیاز است که در این صورت اضافه بر نیاز منجمد شده و پس از زایمان زن با رضایت زوجین، جنین‌ها از رده خارج و دور ریخته می‌شود. از طرف دیگر، تعدادی از زوجها وجود دارند که به دلایل طبّی، به هیچ وجه صاحب فرزند نمی‌شوند؛ امّا برای برخی از آنها، این امکان از نظر طبّی وجود دارد که جنین‌های مازاد دسته اوّل را در صورت عدم نیاز زوجین، به رحم آنان انتقال داد. سؤالاتی که در این زمینه مطرح می‌شود عبارتند از:
الف) انتقال این جنین‌های بارور نشده به رحم زن ثالث از نظر شرعی چگونه است؟
جواب: این کار ذاتاً مانع شرعی ندارد؛ ولی چون مستلزم لمس و نظر حرام است تنها در صورت ضرورت جایز است.
ب) در صورت عدم نیاز زوجین به جنین خود، آیا موافقت آنها برای هدیه جنین به غیر لازم است؟
جواب: آری، لازم است.
ج) آیا والدین صاحب جنین می‌توانند در ازای اهدای جنین خود وجهی دریافت نمایند؟
جواب: بهتر این است که چیزی نگیرند.
د) آیا ارائه مشخّصات اهدا کنندگان جنین به دریافت‌کنندگان و برعکس، لازم است؟
جواب: نظر به این که فرزند مزبور تعلّق به صاحبان اصلی نطفه دارد، لازم است هویّت آنها ثبت شود و به اطّلاع برسد.
ه-) در صورتی که فرزند پسر باشد، آیا این پسر با زنی که در رحم او بزرگ شده، محرم است؟
جواب: آری، محرم است.
و) در صورت دختر بودن فرزند، آیا با شوهر مادر جانشین (زنی که در رحم او بزرگ شده)، محرم است؟
جواب: آری، محرم است.
ز) والدین فرزند حاصل چه کسانی هستند؟
جواب: پدر و مادر او صاحبان نطفه‌اند، هرچند به زن ثالث نیز محرم می‌باشد.
ح) تکلیف ارث این بچّه‌ها پس از تولّد چگونه است؟
جواب: فقط از صاحبان نطفه ارث می‌برند.
ط) در صورت موافقت قبلی والدین صاحب جنین (صاحب نطفه و تخمک) در اهدای جنین خود، آیا می‌توانند پس از تولّد نوزاد و یا سالها بعد، از شخص ثالث مدّعی استرداد طفل شوند؟
جواب: احتیاط آن است که با رضایت مادرِ جانشین، بچّه را بگیرند.
سؤال 1762- آیا مادر جانشین (زن پذیرای جنین) مستحقّ دریافت نفقه یا اجرت المثل تا زمان تولّد جنین، از صاحب نطفه و پدر جنین می‌باشد؟ و آیا این کار نوعی اجاره اعضا (اجاره رحم) تلقّی می‌گردد؟ یا مشمول عقد دیگری است؟
جواب: این موضوع تابع قرارداد است، و اگر قراردادی ندارند و جنبه رایگان نداشته حقّ اجرت المثل دارد و عمل مزبور نوعی اجاره است، نه اجاره اعضا؛ بلکه اجیر شدن برای پرورش جنین.
جلوگیری از بارداری
سؤال 1763- با توجّه به مادّه «14 بند ب» و ماده «16 بند ه-» کنوانسیون «محو کلّیّه اشکال تبعیض علیه زنان» که حقّ تصمیم‌گیری در مورد تعداد فرزندان، فواصل بارداری و تنظیم خانواده را برای زنان مطرح می‌کند، آیا زن بدون رضایت همسرش می‌تواند اقدام به بستن لوله رحم، استفاده از داروها و روشهای ضد بارداری و تنظیم فواصل بارداری کند؟
جواب: این کار جایز نیست؛ مگر این که خطر قابل ملاحظه‌ای سلامت زن را تهدید کند.
سؤال 1764- کاندوم (قرار دادن روکش نازک پلاستیکی در حین مقاربت) از وسایل جلوگیری از حاملگی است، استفاده از آن چگونه است؟ آیا رضایت همسر شرط است؟
جواب: استفاده از آن جایز است و رضایت همسر شرط نیست؛ ولی بدون اجازه او کراهت دارد.
سؤال 1765- آیا مصرف قرصهای ضد حاملگی جهت پیشگیری از بارداری بلامانع است؟
جواب: در صورتی که ضرر قابل ملاحظه‌ای نداشته باشد و همسر راضی باشد، مانعی ندارد.
سؤال 1766- داروهای تزریقی وجود دارد که از طریق عضلانی تزریق می‌شود و برای مدّت معیّنی اثرات ضدّ حاملگی دارد. حکم استفاده از این موادّ جهت جلوگیری از بارداری چیست؟
جواب: در صورتی که ضرر قابل ملاحظه‌ای نداشته باشد و همسر راضی باشد، مانعی ندارد.
سؤال 1767- کپسولهایی به نام «نورپلانت» وجود دارد که در زیر پوست کاشته می‌شود (بیشتر در قسمت‌های خارجی فوقانی بازو کشت می‌شود) و این یکی از روشهای جلوگیری از بارداری است. آیا شرعاً این عمل جایز است؟
جواب: مانند جواب سابق است.
سؤال 1768- قرار دادن «نورپلانت» توسّط پزشک زن که فقط سطح خارجی بازو را مشاهده می‌کند، چه حکمی دارد؟ آیا در صورت پوشیدن دستکش توسّط طبیب و پوشش کامل زن، به جز محلّ عمل (حدود چند سانتیمتر روی بازو)، پزشک مرد می‌تواند به این کار اقدام کند؟
جواب: در صورت ضرورت اشکال ندارد.
سؤال 1769- حکم عزل (که مرد هنگام آمیزش، نطفه خود را خارج از رحم بریزد) چیست؟ آیا رضایت زن شرط است؟
جواب: اشکال ندارد، ولی مکروه است؛ مگر در مواردی که ضرورتی باشد و رضایت زوجه شرط نیست، مگر در آمیزش واجب که در هر چهار ماه واجب است که عزل در آن اشکال دارد.
سؤال 1770- در تعیین موارد اضطرار، در صورتی که پزشکان متخصّص زنان و زایمان در مورد حاملگی به خانمی اعلام خطر کنند، (خطرات جانی و جسمی و مشکلات احتمالی برای جنین) آیا کفایت می‌کند؟
جواب: هرگاه پزشکان مزبور در کار خود حاذق و از نظر صداقت و تعهّد مورد تأییدند، تشخیص آنها در مورد انواع جلوگیری‌هایی که در بالا ذکر شد، کافی است.
سؤال 1771- بستن لوله‌های رحم باعث قطع دائم حاملگی در خانمها می‌شود و در شرایط ایده‌آل شانس برگشت، با عمل جرّاحی مجدّد، حدوداً 50% است. این عمل چه حکمی دارد؟
جواب: در غیر حال ضرورت، اشکال دارد.
سؤال 1772- جهت بستن لوله‌های رحم، (TL)حین عمل، هیچ الزامی بر مشاهده عورت خانمها وجود ندارد و عمل از طریق شکم صورت می‌گیرد. آیا انجام عمل توسّط پزشک زن مانعی ندارد؟ (با توجّه به این که لمس و نظر در ناحیه شکم صورت می‌گیرد.)
جواب: از نظر لمس و نظر مشکل نیست.
سؤال 1773- خانمی است که به علّت دیگری تحت عمل جرّاحی قرار گرفته و شکم بیمار بازشده است. با توجّه به باز بودن شکم، بستن لوله‌ها چه حکمی دارد؟ آیا باز مسأله لمس و نظر مطرح می‌شود یا خیر؟ در صورتی که پزشک مرد مسئول جرّاحی مشکل اوّلیّه بیمار باشد چطور؟
جواب: لمس و نظر باید به مقدار ضرورت باشد و بیش از آن مجاز نیست. علاوه بر آن که احراز شرایط فوق و رضایت بیمار و همسرش نیز لازم است.
سؤال 1774- در صورتی که شکم زن بیمار توسّط دستیار زن بازشود، آیا پزشک مرد می‌تواند با دستکش، به عمل بستن لوله‌ها بپردازد، با توجّه به این که نظر به پوست ظاهر شکم صورت نمی‌گیرد و بیشتر داخل شکم مشاهده می‌گردد؟
جواب: تنها در موارد ضرورت جایز است.
سؤال 1775- «IUD» برای جلوگیری از حاملگی در زنان استفاده می‌شود. این وسیله بایستی از طریق مهبل در داخل رحم گذارده شود و غالباً متخصّصین زن می‌توانند مبادرت به این کار نمایند؛ ولی زنان کافی در تمام مراکز بهداشتی- درمانی و یا بیمارستانها، برای این کار آموزش داده نشده‌اند. آیا حرام نیست مرد این کار را انجام دهد؟ در صورتی که این کار توسّط زن صورت گیرد، آیا مشاهده توسّط دانشجویان پزشکی پسر به منظور یادگیری اشکال دارد؟
جواب: این کار جز در موارد ضرورت جایز نیست و اگر ضرورتی باشد، مادام که دسترسی به جنس موافق است، مراجعه به جنس مخالف جایز نیست.
سؤال 1776- در صورت ضرورت کنترل بارداری در زن و شوهر خاصّی، و عدم موفقیّت آنها در رعایت مناسب سایر روشها، بستن لوله‌ها چه حکمی دارد؟ آیا از موارد اضطرار است؟
جواب: در صورتی که خطری از ناحیه بارداری متوجّه مادر باشد مانعی ندارد.
سؤال 1777- آیا جواز شرعی برای وازکتومی (یعنی بستن لوله‌ها) جهت کنترل موالید و جلوگیری از رشد غیر متعارف جمعیّت، عنوان ثانوی داشته و با از بین رفتن ضرورت قابل لغو است؟
جواب: در صورتی که ضرورت فردی یا اجتماعی، طبق تشخیص متخصّصان مورد اعتماد اقتضا کند مانعی ندارد، در غیر این صورت جایز نیست.
سؤال 1778- جهت بستن لوله‌های رحمی TL، روش «لاپاراسکوپی» می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد (یعنی با برشهای حدود نیم تا یک‌سانتیمتری از روی شکم این عمل انجام می‌شود) حکم این روش ذاتاً چیست؟
جواب: چنانچه این روش مانند سایر روشها سبب عقیم شدن باشد جایز نیست؛ مگر در موارد ضرورت.
سؤال 1779- در سؤال فوق با توجّه به پوشیده بودن بدن بیمار و فرستادن وسایل «لاپاراسکوپی» از منفذهای نیم تا یک‌سانتیمتری به داخل شکم بیمار و عدم لزوم لمس و نظر، آیا پزشک مرد می‌تواند به این عمل اقدام کند (با توجّه به آماده کردن محیط عمل تا پوشش کامل، توسّط خانمها)؟
جواب: اگر لمس و نظر لازم نیاید، از این جهت مشکلی نیست.
سؤال 1780- در کل، با توجّه به سؤالات مطروحه، در صورتی که حضرتعالی ارشاد و نظر خاصّی دارید، لطفاً جهت استفاده پزشکان بفرمایید.
جواب: توصیه حقیر این است که باید در مسأله کنترل موالید، مانند همه مسائل اجتماعی، از افراط و تفریط پرهیز کرد و تنها مسائل کوتاه مدّت را در نظر نگیرند و به واقعیّت توجّه کنند؛ نه شعارها.
تغییر جنسیّت
سؤال 1781- مردی به علّت این که در گذشته علاقه زیادی به بازی با دختران داشته، و به جهت این که صاحب فرزندی در زندگی مشترک خود نگردیده و به خاطر لجبازی در برخی مسائل با دوستانش تصمیم به تغییر جنسیّت می‌گیرد.
وی بدون اطّلاع خانواده‌اش قریب به شش ماه داروهای هورمونی زنانه مصرف نموده و جهت محکم نمودن تصمیم خویش با روانشناسی مشاوره نموده است. ابتدا با طرح مسائلی دروغ در خانواده، از قبیل این که به گفته پزشکان «قلب من زنانه است» و مانند آن، قصد آماده سازی زمینه این کار را داشته است، پس از مدّتی با اغفال خانواده‌اش موفّق می‌شود خانمش را طلاق بدهد و در گام بعدی برای اوّلین بار لباس زنانه می‌پوشد و با آراستن شکل ظاهری خویش به شکل زنان به منزلشان می‌آید که با عکس العمل تند والدین روبه‌رو می‌شود، ولی نه تنها عقب‌نشینی نمی‌کند، بلکه تهدید می‌نماید که اگر به آرزویش نرسد انتحار خواهد کرد. و بالاخره تغییر جنسیّت داده و با تغییر نام خود با مردی ازدواج می‌کند. حکم این مسأله چیست؟
جواب: چنانچه قبلًا هم گفته‌ایم تغییر جنسیّت دو صورت دارد:
گاهی صرفا ظاهری و صوری است؛ یعنی اثری از آلت جنس مخالف نیست، بلکه فقط یک جرّاحی صوری انجام می‌گیرد و چیزی شبیه آلت جنس مخالف ظاهر می‌گردد؛ این کار حرام است و باید بشدّت از آن پرهیز نمود. و اگر ازدواجی بر اساس آن صورت گیرد حرام و باطل است و حدّ شرعی دارد.
ولی گاه واقعی است، یعنی با جرّاحی کردن عضو تناسلی مخالف ظاهر می‌گردد، این کار ذاتاً جایز است و محذور شرعی ندارد، مخصوصاً در مواردی که آثار جنس مخالف در او باشد؛ امّا چون این جرّاحی نیاز به لمس و نظر دارد، تنها در موارد ضرورت جایز است.
سؤال 1782- اگر زن و شوهر با هم در یک زمان تغییر جنسیّت دهند، حکم ازدواج قبلی آنها چیست؟
جواب: اگر تغییر حقیقی باشد زوجیّت بلافاصله فسخ می‌شود و می‌توانند مجدّداً عقد ازدواج در شکل جدید بخوانند؛ ولی احتیاط آن است زمان عدّه بگذرد.
شبیه‌سازی
سؤال 1783- شبیه‌سازی تحت چه شرایطی جایز می‌باشد؟ توضیح این که از طریق موادّی از پوست خود زن باعث ایجاد جنینی در او بشویم، که این جنین از هر جهت شبیه به خود او می‌باشد. این کار برای اوّلین مرتبه در انگلستان نسبت به گوسفند انجام شده است، آیا این عمل جایز است؟
جواب: این عمل از نظر شرعی خالی از اشکال نیست و مفاسد زیادی بر آن مترتّب می‌شود، به همین جهت حتّی افرادی که پایبند به دین و شریعتی نیستند به خاطر مفاسد اجتماعی آن به مخالفت با آن پرداخته‌اند.
سؤال 1784- با توجّه به پیشرفت علم پزشکی و ژنتیک و موفقیّت انسان در تولید غیر جنسی گوسفند، موش و مانند آن و قابلیّت اجرای این عمل در تولید غیر جنسی انسان و ترمیم اعضا لطفاً بفرمایید:
الف) آیا انجام چنین عملی (تولید انسان کامل از طریق شبیه‌سازی) شرعاً صحیح است؟
جواب: همان گونه که قبلًا هم اشاره کرده‌ایم این کار ممکن است ذاتاً اشکالی نداشته باشد؛ ولی با توجّه به عوارض نامطلوب فراوان اجتماعی و اخلاقی که بر آن مترتّب می‌شود، شرعاً مجاز نیست؛ بعلاوه، اگر مستلزم نظر و لمس حرام به هنگام کشت سلّول مشابه در رحم انسان گردد، از این نظر نیز اشکال دیگری متوجّه می‌شود.
ب) آیا ساخت اعضا و پیوند آن به انسان، شرعاً صحیح است؟
جواب: اشکالی ندارد؛ مشروط بر این که مستلزم کار حرام خاصّی نبوده باشد.
ج) با فرض اجرای چنین عملی در خارج از ممالک اسلامی و پیدایش چنین موجودی، آیا این موجود می‌تواند به دین اسلام مشرّف شود؟
جواب: تشرّف چنین انسانی به دین اسلام بی‌مانع است.
د) آیا می‌توان با چنین موجودی معاشرت و معامله نمود؟
جواب: اشکالی ندارد؛ انسانی است همانند سایر انسانها.
ه-) ازدواج با چنین موجودی چه حکمی دارد؟
جواب: ازدواج و نکاح او با هر کس جز محارم، یعنی کسی که سلّول از او گرفته شده یا در رحم او پیوند زده شده، بی‌مانع است.
و) آیا می‌توان از چنین انسانی ارث برد؟
جواب: چنین انسانی از کسی ارث نمی‌برد و ارث او به امام می‌رسد؛ همانند فرزندان رضاعی که محرم هستند ولی ارث نمی‌برند و بستگان نیز از آنها ارث نمی‌برند.
ز) آیا او می‌تواند ازدواج کند؟
جواب: آری، از این نظر فرقی با سایر انسانها ندارد.
مسائل متفرّقه پزشکی
سؤال 1785- بعضی از افراد برای کمک به درمان بیمارانی که نیاز به فرآورده‌های خونی یا اعضای بدن دارند، حاضر می‌شوند که خون یا مثلًا کلیه یا چشم خود را بفروشند، خریدوفروش این اعضا چه حکمی دارد؟
جواب: فروختن خون و کلیه در صورتی که خطری برای دهنده ایجاد نکند اشکالی ندارد؛ ولی بهتر آن است که پول را در مقابل اجازه برداشتن کلیه یا گرفتن خون بگیرند؛ ولی در مورد چشم مطلقاً جایز نیست.
سؤال 1786- آیا تعیین ضرورت به عهده عرف است، یا شخص مکلّف، یا افراد صاحب‌نظر و اهل خبره؟
جواب: موارد مختلف است؛ در امور ساده بسته به نظر عرف و در موارد پیچیده بسته به نظر اهل خبره است.
سؤال 1787- آیا در موردی که احتمال ضرورت می‌رود، می‌توان معامله ضرورت نمود؟
جواب: احتمال ضرورت کافی نیست، باید ضرورت ثابت شود؛ ولی در موارد خطر، خوف خطر کافی است و یقین به خطر لازم نیست.
سؤال 1788- چنانچه بنابر ضرورت در آموزش پزشکی لازم شود دانشجو یا پزشک نامحرم، بیمار را معاینه یا درمانی که ملازم لمس و نظر می‌باشد نماید، آیا اجازه بیمار یا بستگان وی لازم است؟
جواب: هرگاه آموزش ضروری منحصر به آن مورد باشد رضایت طرف لازم نیست؛ ولی اگر موارد دیگری برای آموزش پیدا شود که طرف مقابل رضایت می‌دهد نمی‌توان از مواردی که راضی نیستند استفاده کرد.
سؤال 1789- اهدا و انتقال خون از غیر مسلمان به مسلمان، مرد به زن و بالعکس چه حکمی دارد؟
جواب: اشکالی ندارد؛ مگر این که بیم انتقال بیماری برود.
سؤال 1790- آیا انسان می‌تواند خون خود را به زوجه‌اش بدهد؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1791- آیا جرّاحی غددی که در بدن قرار دارد (حتّی اگر ضرری برای شخص نداشته باشد)، یا جرّاحیهای مختلف که جهت زیبایی انجام می‌شود، جایز است؟
جواب: در حدّ معقول و منطقی جایز است. (حکم زیباسازی را مشروحاً در جلد اوّل استفتائات سؤال 1563 بیان کرده‌ایم).
سؤال 1792- برخی از خانم‌های حامله که می‌توانند به وضع طبیعی زایمان کنند، اصرار دارند سزارین شوند تا درد کمتری را تحمّل کنند. در این زمینه حکم چیست؟
جواب: اگر این کار جنبه عقلایی داشته باشد اشکالی ندارد.
________________________________________
شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج2، ص: 618
سؤال 1793- بسیاری از احکام شرع در مسائل پزشکی مشروط به عدم لمس و نظر جنس مخالف شده است، آیا منظور از لمس، لمس مستقیم پوست با بدن بیمار است، یا در صورتی که دست پزشک با پوششهایی نظیر دستکش طبّی پوشیده باشد، لمس محسوب نمی‌شود؟
جواب: در صورتی که بدن مستقیماً تماس پیدا نکند، برای نیازهای پزشکی اشکالی ندارد.
سؤال 1794- این جانب از علاقه‌مندان به طبّ اسلامی و سنّتی می‌باشم. نیازی به توضیح نیست که جوامع روایی ما سرشار از توصیه‌های حکیمانه در زمینه مسائل بهداشتی و درمانی است (برای مثال توصیه‌های عدیده و مؤکّدی در باب حجامت وجود دارد) که عمل و تمسّک بدین گنجینه گرانبها، گذشته از اجر اخروی که در بر دارد، می‌تواند منشأ خیر و برکت برای جامعه اسلامی و مسلمانان بلکه تمام بشریّت گردد؛ زیرا نظر به هزینه‌های گزاف درمان به شیوه امروزی و در بعضی اوقات تبعات منفی پزشکی کنونی که ناشی از وارداتی بودن صرف این شیوه است، عمل به دستورات دین مبین اسلام به دلیل هماهنگی آن با روح و جان انسان علی رغم سادگی این فرامین در مرحله اجرا، می‌تواند ضامن سلامت روحی و جسمی جامعه و در بعد سیاسی، اجتماعی موجب استقلال و بی‌نیازی مملکت اسلامی گردد.
از سوی دیگر در مجامع علمی امروز، اثبات یک مدّعا منوط به داشتن پشتوانه محکم تحقیقاتی و بررسی آماری منطبق با شیوه‌های پژوهشی استاندارد می‌باشد. لذا با توجّه به موارد فوق‌الذّکر خواهشمند است نظر خود را در مورد مسائل ذیل بیان فرمایید:
الف) انجام تحقیق و پژوهش پیرامون حجامت و فصد (و سایر موضوعات پزشکی مشابه که در روایات موجود می‌باشد) مطابق با استانداردهای علمی بین المللی و بررسی آماری نتایج حاصل از آن از نظر شرعی چه وجهی دارد؟
جواب: این گونه پژوهش‌ها بسیار خوب و موجب سربلندی اسلام و مسلمین است؛ ولی باید موازین شرعی در موارد عوارض جانبی آن رعایت شود.
ب) با توجّه به اثرات مثبت ناشی از به کارگیری توصیه‌های بهداشتی و درمانی دین مبین اسلام و نیز اثری که می‌تواند در خودکفایی و قطع وابستگی از بیگانگان داشته باشد، به نظر حضرتعالی ضرورت تحقیق پیرامون این موضوعات به منظور کاربردی کردن آنها در سطح جامعه تا چه حدّی است؟
جواب: بی‌شک انجام این کار مفید و سودمند، بلکه در بعضی از موارد لازم و ضروری است.
سؤال 1795- آیا دندانپزشک می‌تواند مبلغ و زمان درمان را با بیمار مشخص کند؟ اگر این مقاطعه بر خلاف تعرفه‌های وزارت بهداشت باشد، چگونه است؟
جواب: مقاطعه با روشن شدن شرایط اشکالی ندارد؛ ولی تخلّف از مقرّرات جمهوری اسلامی مجاز نیست.
سؤال 1796- آیا دندانپزشک می‌تواند برای درمان افراد غیر عادّی (افراد حسّاس، بچّه‌ها و مانند آن) با توجّه به وقت بیشتری که صرف درمان می‌کند، مبلغ زیادتری مطالبه نماید؟
جواب: اگر واقعاً وضع بیمار غیر عادّی است، قرارداد مخصوص مانعی ندارد؛ ولی در هر حال انصاف را رعایت کند.
سؤال 1797- استفاده از دفترچه بیمه دیگران چگونه است؟ آیا تحقیق و تفحّص توسّط پزشک لازم می‌باشد؟
جواب: هرگونه استفاده از دفترچه بیمه بر خلاف مقرّرات و قرارداد شرعاً مجاز نیست؛ ولی برای طبیب، تفحّص لازم نیست.
سؤال 1798- تحویل دارو در مطب طبق مقرّرات ممنوع می‌باشد، آیا دندانپزشک می‌تواند با توجّه به این که تهیّه دارو برای بیمار باعث عسر و حرج می‌گردد، دارو تجویز و تحویل نماید؟
جواب: در موارد ضرورت مانعی ندارد.
سؤال 1799- آیا آزمایش اسپرم، که با استمنا حاصل می‌شود و برای ازدواج در بعضی از موارد لازم می‌باشد، جایز است؟
جواب: گرفتن اسپرم برای آزمایش از طریق استمنا تنها در صورت ضرورت جایز است.
سؤال 1800- پزشکی یقین دارد که عمل جرّاحی روی فلان بیمار تأثیری در زنده ماندن او ندارد، بطوری که بیمار چه عمل شود و چه عمل نشود بیش از مدّت کوتاهی زنده نخواهد ماند. آیا بنا به اصرار همراهان بیمار یا مسئولین بیمارستان جایز است اقدام به جرّاحی نماید؟
جواب: در صورتی که بیمار راضی باشد و اطّلاع کافی به او داده شود، مانعی ندارد.
