فصل دوازدهم: احکام خمس
منافع کسب
سؤال 329- پزشکان برای معاینۀ بیمار نیاز به وسائل پزشکی دارند. حکم خمس این وسائل، در موارد ذیل چگونه است؟
________________________________________
شیرازی، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم، 1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج3، ص: 111
الف) در صورتی که این وسائل را نقداً خریداری کرده باشند.
ب) در صورتی که این وسائل را به صورت اقساطی خریداری کرده، و اقساط آن را به تدریج در ظرف چند سال می‌پردازند.
ج) در صورتی که مبلغی را قرض گرفته، و این وسائل را خریده، و ماهانه اقساط وام را می‌پردازند، و بر این وام سود هم تعلّق گرفته باشد.
د) وسائل مصرفی پزشکی، که پزشکان برای بیماران استفاده می‌کنند مثل لوازم پانسمان و تزریق و مانند آن.
جواب الف تا د: تمام این امور جزء سرمایه محسوب می‌شود. اگر از پول نقد تهیّه شده، یا اگر اقساطی بوده قسط آن را پرداخته‌اند و سال بر آن گذشته، خمس دارد.
سؤال 330- شخصی پارچۀ چادری تهیّه نموده، ولی به خاطر مشغلۀ کاری، یا علل دیگر، نتوانسته آن را برای دوختن به خیّاط بدهد، و اکنون سال خمسی او فرا رسیده است، آیا خمس این چادر را باید بپردازد؟
جواب: در صورتی که نیاز به آن داشته، هر چند اتّفاقاً آمادۀ مصرف نشده، خمس ندارد.
سؤال 331- اگر ملکی را برای افراد معیّن، مثلًا فرزندان خود، وقف کند خمس دارد؟
جواب: هرگاه قبل از گذشتن سال خمس وقف کند خمس ندارد.
سؤال 332- آیا اشیای زینتی که در حدّ شأن خانواده است، مانند قاب عکس، ولی نداشتن آن نقص محسوب نمی‌شود، مشمول خمس است؟
جواب: لوازم زندگی اگر در حدّ شأن باشد خمس ندارد.
سؤال 333- آیا به مبالغی که شخص بیمه شده در طول چندین سال به شرکت بیمه پرداخت می‌کند، و بعداً به تدریج به عنوان حقوق ماهیانه به وی پرداخت می‌شود، خمس تعلّق می‌گیرد؟
جواب: خمس تعلّق نمی‌گیرد؛ مگر این که چیزی از هزینۀ سال او اضافه بماند.
سؤال 334- کسانی که از نظر موقعیّت مالی ضعیف هستند، آیا می‌توانند برای مخارج ازدواج پسر، یا برای تهیّه جهیزیّه دخترشان، پول پس‌انداز کنند؟
جواب: خمس به آن تعلّق می‌گیرد؛ امّا اگر زیاد در زحمت باشد ما خمس آن را به آنها می‌بخشیم.
سؤال 335- از دانشگاه وام گرفته‌ام، و پنج سال دیگر این وام را از من پس می‌گیرند. و به عبارتی من الان به آنها بدهکار هستم. آیا سر سال خمسی که می‌رسد، می‌توانم مقادیر فوق را از موجودی کسر نمایم؟ یا پنج سال بعد که قسط آن قرضها را دادم جزء مؤونۀ همان سال محسوب می‌شود، و نباید سر سال خمسی پنج سال بعد آن مقادیر را به موجودی اضافه نمایم؟
جواب: اقساط مذکور جزء مؤونۀ همان سالی محسوب می‌شود که پرداخت می‌گردد.
سؤال 336- امروزه برای حجّ واجب ثبت نام می‌کنند و پس از چند سال شخص را به حج می‌فرستند. با توجّه به این که پول چند سال نزد آنها می‌ماند و در همان سال خرج نمی‌شود، با رسیدن سال خمسی باید خمس آن را داد؟
جواب: هرگاه از درآمد همان سال ثبت نام باشد خمس ندارد.
سؤال 337- شخصی لباس یا وسیلۀ دیگری برای جهیزیّۀ فرزندش می‌خرد. پس از گذشت چند سال آن را از جهیزیّه بر داشته و به عنوان هدیه به فرزند دیگرش می‌دهد، یا در مصادف ضروری‌تر هزینه می‌کند. آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
جواب: خمس ندارد.
سؤال 338- آیا به سرمایۀ ثابت طلافروشان خمس تعلّق می‌گیرد؟
جواب: آری سرمایه خمس دارد؛ ولی یک بار که خمس بدهند کافی است، و بعداً فقط افزایش را حساب می‌کنند.
مصرف خمس
سؤال 339- شخصی از سیّد فقیری طلبی دارد. می‌خواهد طلبش را از بابت سهم سادات حساب کند، ولی فعلًا سهم سادات بدهکار نیست، و از طرفی هم می‌خواهد این سیّد به او بدهکار نباشد. آیا راهی وجود دارد که سیّد مذکور به این شخص مدیون نباشد، و از سوی دیگر این شخص بتواند سهم ساداتی که سالهای آینده بر ذمّۀ او می‌آید را بابت طلب این سیّد بردارد؟
جواب: می‌تواند با اجازۀ حاکم شرع آن را بپردازد؛ یعنی در واقع به حاکم شرع وام می‌دهد، که بعداً از باب وجوه با او محاسبه کند.
سؤال 340- شخصی جنس معیّنی از سیّد نیازمندی طلبکار است، و می‌خواهد مقداری از طلبش را از بابت سهم ساداتی که بر ذمّه‌اش آمده، حساب کند. با توجّه به این که بدهکار مذکور قدرت پرداخت هیچ مقدار از بدهیش را ندارد. به چه شکل عمل کند؟
جواب: می‌تواند بدهی او را از بابت سهم سادات قیمت کرده، و حساب کند.
سؤال 341- کسانی که تنها از طرف مادر سیّد هستند، چه امتیازاتی دارند؟
جواب: از جهاتی حکم سیّد دارند، و از جهاتی ندارند. خمس نمی‌توانند بگیرند، و از لباس مخصوص سادات نمی‌توانند استفاده کنند؛ امّا از جهاتی شرافت سیادت دارند.
سؤالات متفرّقۀ خمس
سؤال 342- پدرم اعتقاد چندانی به مسائل دینی ندارد، و فقط نماز و روزه را به جا می‌آورد؛ آن هم کاملًا سرسری، امّا بقیّۀ تکالیف مانند خمس و زکات و مانند آن را رعایت نمی‌کند. نمی‌خواهم اموال ایشان در مسائل زندگی من داخل شود، امّا اصرار دارند که به من کمک کنند. لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1- چه کار کنم؟ تکلیف غذا خوردن در آنجا چیست؟
جواب: شما می‌توانید از مال ایشان استفاده کنید، و خمسش را بپردازید.
2- مبلغی که تاکنون کمک کرده‌اند، مرا به ایشان زیاد وابسته کرده است. به نظر شما چه کاری در این شرایط مناسب است؟
جواب: وابستگی به پدر چیز مهمّی نیست. سعی کنید با اخلاق خوش و منطق مؤدّبانه، پدر را به راه راست بیاورید.
3- عدم رعایت فروع دین، عدم اعتقاد عملی به اصول را نشان می‌دهد. دوستی با ایشان من را نسبت به دین و حلال و حرام و واجبات بی‌تفاوت می‌کند. چگونه می‌توان این مطلب را به ایشان متذکّر شد به طوری که ناراحت نشود، و از طرف من نیز اتمام حجّت شده باشد. با توجّه به این که ایشان بسیار عاطفی هستند، و به کوچکترین انتقادات سازنده‌ای ناراحت می‌شوند، و اشک می‌ریزند؟
جواب: سعی کنید با تواضع و بردباری و زبان خوش، تدریجاً در ایشان نفود کنید، و هرگز مأیوس نشوید. و تذکّرات در خلوت باشد، نه در جلوی مردم، و به صورت خیراندیشی باشد، نه به صورت انتقاد و خشونت و بدانید سهل انگاری در فروع، همیشه دلیل بر عدم ایمان به اصول نیست.
سؤال 343- تصرّف در وجوه صدقه، کفّاره، زکات، خمس و مانند آن، به عنوان قرض و سپس برگرداندن آن چه صورت دارد؟ پولهایی که به عنوان امانت در نزد انسان است چطور؟
جواب: در صورتی که صاحب پول، آنها را به عنوان صدقه یا خمس جدا کرده، می‌تواند در آنها تصرّف کند؛ ولی اگر کسی به عنوان امانت به آنها سپرده، حقّ تصرّف ندارند.
سؤال 344- در بعضی از محافل بحثی مطرح هست که آیا مالیات در نظام اسلامی (آن هم گاهی با در صد زیاد) جایگزین خمس و زکات می‌شود؟ و در صورتی که جایگزین نمی‌شود، برای کسانی که خمس و زکات می‌دهند، چاره‌ای اندیشیده شده تا مالیات کمتری (لا اقل به میزان خمس و زکاتِ پرداختی) بدهکار باشند؟
مخصوصاً با توجّه به این که در صدر ادارۀ مالیات و اخذ وجوهات، فقیه جامع الشرائط نظارت و حضور دارد؟
جواب: مسألۀ مهمّ این است که مالیات نوعی هزینۀ کار اقتصادی است. یعنی کسی که فعّالیّت اقتصادی دارد، از جادّه‌ها استفاده می‌کند، از امنیّت بهره می‌گیرد، از رسانه‌های جمعی کمک می‌گیرد، و از دیگر امکانات بهره‌مند می‌گردد. اگر این امکانات نبود، کار اقتصادی ممکن نمی‌شد، یا بهرۀ کمی داشت. بنابراین وظیفه دارد سهمی از هزینه‌های کارهای عمومی دولت، که در انجام امور اقتصادی او مؤثّر است را بپردازد، و این یک امر طبیعی است. حال اگر بعد از پرداختن مالیات، چیز اضافه‌ای برای او باقی نماند، خمس به او تعلّق نمی‌گیرد، و اگر اضافه بماند 80 درصد آن مال خود اوست، و 20 درصد دیگر که خمس است در حال حاضر عمدتاً صرف مسائل فرهنگ اسلامی، و حفظ عقاید و ارزشها می‌گردد، که سود آن عائد مردم می‌شود. چون اگر حوزه‌ها نباشد، نسل آینده از اسلام دور و جدا می‌گردد. بنابراین، اساساً نباید قلمرو مالیاتها را با وجوه شرعیّه مخلوط کرد.
سؤال 345- نظر به این که متدیّنین اهل پرداخت خمس و زکات هستند، و بر انجام این وظیفه افتخار دارند. اگر بر حسب اتّفاق کسی از آنها فقیر و نیازمند شد، آیا برای آنها در شرع مقدّس نهادی منظور شده که به آن مراجعه کند؟ تا هم محلّ رفع نیاز محتاجین باشد، و هم متدیّنین بدانند اگر امروز از روی اخلاص و قصد قربت خمس پرداخت می‌کنند، روزی هم به آنها کمک می‌شود؟
جواب: البتّه بیت المال مرجعی برای این کار است.
سؤال 346- هرگاه کسی بدهکار خمس یا زکات باشد، و قرض هم داشته باشد، بدهیهایی از بابت کفّاره و نذر و مانند آن نیز بر او واجب شده باشد، چنان چه نتواند همۀ آنها را بپردازد تکلیف چیست؟
جواب: هرگاه عین مالی که خمس یا زکات یا نذر به آن تعلّق گرفته موجود است، خمس و زکات و نذر مقدّم می‌باشد، و اگر عین آن موجود نیست، حق النّاس اولویّت دارد.
سؤال 347- کسی که حساب سال ندارد، و خمس نمی‌پردازد، آیا شرعاً می‌تواند فقط مقداری از اموال را مخمّس کند و به حج برود؟
جواب: این کار جایز است؛ ولی اگر می‌خواهد از حج خود به طور کامل نتیجه بگیرد تمام اموال خود را پاک کند.
سؤال 348- آیا بر مالی که صاحبش شک دارد خمس آن را داده یا نه، خمس تعلّق می‌گیرد؟
جواب: احتیاط آن است که خمس آن را بپردازد.
