فصل چهاردهم: احکام حج
استطاعت
سؤال 368- زوج، زوجۀ عقد بستۀ خود را از رفتن به عمره منع کرد، ولی با توجّه به این که هنوز زوجه در خانۀ پدر هست، و نفقه خور همسرش به حساب نمی‌آید؛ عازم سفر عمره گردید، آیا سفر زوجه سفر معصیت است؟ آیا احرام او صحیح می‌باشد؟ به هر حال وظیفۀ فعلی زوجه چیست؟
جواب: احتیاط واجب آن است که رضایت شوهر را جلب کند، و حج و عمرۀ او در هر حال صحیح است، ولی احتیاط آن است که نمازهای خود را جمع بخواند، و اگر سفر اوّل او باشد، خواه برای حج یا عمره، اجازۀ شوهر شرط نیست.
سؤال 369- سهم الارث شخصی به اندازۀ استطاعت حج می‌باشد. ولی این شخص ماشین ندارد، و در شأن اوست که ماشین داشته باشد، هر چند در مضیقه نیست.
یعنی اگر ماشین نخرد هم زندگی او می‌گذرد، ولی با ماشین راحت‌تر زندگی می‌کند.
آیا این شخص واجب الحج است؟
جواب: در صورتی که ماشین نیاز دارد، می‌تواند صرف خرید ماشین کند.
سؤال 370- در سؤال فوق، اگر اصلًا ماشین به او ارث رسیده باشد، فرقی دارد؟
جواب: در صورت نیاز به ماشین تفاوتی ندارد.
سؤال 371- چند سالی است که سازمان حج و زیارت همه روزه از داوطلبان تشرّف به حجّ تمتّع، ثبت نام می‌کند. یعنی داوطلبان با واریز مبلغ یک میلیون تومان در نوبت اعزام قرار می‌گیرند. از طرفی این سازمان اعلام کرده: «با توجّه به تعداد افرادی که تا به امروز ثبت نام کرده‌اند، کسانی که از این به بعد برای ثبت نام مراجعه می‌کنند حدود سه سال دیگر به حج مشرّف خواهند شد.» لازم به توضیح است این برنامه به معنای انجام قرعه‌کشی نیست؛ بلکه اولویّت اعزام برای کسانی است که زودتر ثبت نام کرده یا می‌کنند. حال سؤال این است که: با توجّه به مراتب فوق، اگر کسی استطاعت مالی داشته باشد، واجب است اقدام به ثبت نام کند، و در این نوبت حدوداً سه‌ساله قرار گیرد؟ یا به دلیل باز نبودن راه مستطیع نیست، و می‌تواند در مال خود تصرّف نموده، و خود را از استطاعت مالی خارج کند، و تا زمانی که شرایط به صورتی درآید که در همان سالِ ثبت نام اعزام صورت گیرد ثبت نام واجب نیست؟
جواب: ثبت نام برای کسانی که استطاعت دارند واجب است.
میقات
سؤال 372- مسافرانی که به قصد حجّ تمتّع وارد جدّه می‌شوند، و قصد دارند اوّل به مکّه مشرّف شوند (مثل حاجیان پاکستان،) آیا حتماً باید از جحفه محرم شوند، یا با توجّه به این که «جدّه» محاذی «جحفه» است، می‌توانند از جدّه نیز احرام ببندند؟
جواب: احرام حجّ تمتّع از جدّه جایز نیست؛ زیرا محاذات آن با هیچ یک از میقاتها ثابت نشده است. باید به جحفه، یا یکی دیگر از میقاتهای حج تمتّع بروند.
سؤال 373- آیا با شرایط فعلی، که شهر مکّه بزرگ شده، و مسجد تنعیم در داخل مکّه قرار گرفته، این مسجد همچنان میقات است و می‌توان از آنجا احرام بست؟
در صورت میقات بودن، شب و روز، و در سایه رفتن و نرفتن از نظر حکم شرعی تفاوت می‌کند؟
جواب: مسجد تنعیم میقات عمرۀ مفرده است، و شب و روز در آن فرق نمی‌کند، و زیر سایه رفتن در داخل شهر مکّه ضرری ندارد.
سؤال 374- با توجّه به نظرات متفاوت مبنی بر محاذی بودن یا نبودن جدّه با میقات جحفه، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) احرام بستن جهت عمرۀ مفرده، از جدّه برای شاغلین در آن شهر چگونه است؟
ب) احرام برای مسافرینی که با هواپیما به جدّه می‌آیند، و می‌خواهند عمرۀ مفرده بجا بیاورند چگونه است؟ در صورت طرح موضوع نذر، لطفاً مشخّص فرمایید که آیا می‌توان از جدّه نذر کرد، یا می‌بایست قبل از رسیدن به جدّه نذر نمود؟
جواب الف: جدّه محاذی با هیچ یک از میقاتهای شش‌گانه نیست؛ ولی یکی از میقاتهای عمرۀ مفرده حدیبیّه است، که در وسط راه مکّه و جدّه قرار دارد. و امروزه در محاذات آن در نزدیکی پل شمسیّه علامتگذاری شده، و مسجدی بنا کرده‌اند، که از آن محرم می‌شوند.
جواب ب: نذر از جدّه مانعی ندارد.
احرام
سؤال 375- وقفِ به حرکت، و وصلِ به سکون در تلبیه چه حکمی دارد؟
جواب: در هر دو صورت، اشکالی ندارد.
سؤال 376- آیا طهارت لباس احرام، یا سایر شرایط لباس نمازگزار، شرط صحّت احرام نیز هست؟ و آیا با ترک عمدی آن، احرام اشکال پیدا می‌کند؟
جواب: لباس احرام باید مثل لباس نمازگزار پاک باشد، و سایر شرایط لباس نمازگزار را نیز داشته باشد.
سؤال 377- دو سال قبل به حج مشرّف شدم. به خاطر ناتوانی و بیماری و خوف از ازدحام و ترس از حیض، اعمال بعد از منیٰ را قبل از وقوفین به جا آوردم. لکن در اثر جهل به مسأله آنها را بدون احرام انجام دادم. سپس محرم به احرام حجّ شده، و به عرفات و مشعر رفتم، و اعمال منی را انجام دادم. اکنون متوجّه اشتباه خود شده‌ام. لطفاً تکلیف بنده را روشن فرمایید.
جواب: نگران نباشید، اعمال شما صحیح بوده و نیاز به اعاده نیست.
محرّمات احرام
سؤال 378- گاه در شهر مکّه به قدری ملخ فراوان است، که هنگام راه رفتن، پا روی آن گذاشته می‌شود. آیا در این گونه مواقع مواظبت لازم است؟ و در صورت لزوم، اگر مراقبت نکند و ملخی کشته شود، کفّارۀ آن چیست؟
جواب: مراقبت لازم است، و اگر مراقبت نکند کفّارۀ آن یک کفِّ طعام است بنابر احتیاط واجب.
سؤال 379- آیا خون گرفتن از بدن با سرنگ، از مصادیق ادمای محرّم است، و در حال احرام پرهیز از آن لازم می‌باشد؟
جواب: جزء ادماء محسوب می‌شود؛ ولی به فتوای ما، ادماء برای مُحرِم مکروه است، نه حرام.
سؤال 380- پرداختن کفّارۀ تظلیل مُحرِم سیِّد، به سادات فقیر چه حکمی دارد؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 381- آیا می‌شود به یک مستحقّ، سه کفّاره داد؟ در صورت عدم جواز، اگر کسی این کار را کرده باشد، آیا قضا لازم است؟
جواب: کفّارات حجّ را به هر تعداد به مستحقّ می‌شود داد، تا آن اندازه که غنی نشود.
طواف
سؤال 382- خانمی برای آن که بتواند اعمال حج را انجام دهد، از قرص استفاده کرده است. لیکن در ایّام عادت یا خارج از آن ایّام خون دیده، و نمی‌داند که جریان خون تا سه روز ادامه پیدا می‌کند یا نه؟ یا احتمال می‌دهد که تا سه روز ادامه پیدا نکند، در فرض داشتن صفات یا نداشتن صفات حیض، تکلیف او چیست؟
جواب: در فرض مسأله به محض مشاهدۀ خون احکام حائض را رعایت می‌کند، ولی چنانچه تا سه روز ادامه پیدا نکند، حیض نیست و باید نماز آن چند روز را قضا کند.
سؤال 383- آیا ریا در ادعیّۀ طواف موجب بطلان طواف می‌شود؟
جواب: موجب بطلان طواف نمی‌شود.
سؤال 384- یک ماه پیش به سفر مکّه رفتم، و اعمال عمرۀ مفرده را بجا آوردم.
پس از بازگشت متوجّه شدم که روی انگشت پای چپم به مقدار بسیار ناچیزی لاک (لکّه‌ای به اندازه 3- 2 میلیمتر) وجود داشته که متوجّه آن نشده و در نتیجه آن را پاک نکرده بودم. یقین دارم که این لاک پیش از سفر مکّه و غسل حیض، بر روی ناخن من بوده است. از این بابت بسیار نگران هستم. اعمالی که انجام داده‌ام چه حکمی دارد؟
جواب: اعمال شما ان شاء اللّٰه صحیح بوده، ولی سعی کنید در آینده چنین چیزی پیش نیاید.
سؤال 385- أخیراً مأمورین سعودی مانع طواف افراد معذور (که با ویلچر طواف می‌کنند) در طبقۀ همکف می‌شوند. طواف چنین اشخاصی در طبقۀ بالا چه حکمی دارد؟ اگر نماز طواف و سعی را هم در همان طبقه بجا آورند چه صورت دارد؟
جواب: در فرض سؤال طواف آنها در طبقۀ بالا اشکالی ندارد. و در مورد نماز طواف و سعی، اگر اجازه ندهند از پایین انجام گیرد، یا اجازه می‌دهند ولی مشقّت و عسر و حرج دارد، آن هم اشکالی ندارد.
نماز طواف
سؤال 386- آیا در نیابت از چند نفر در یک عمره، یک نماز کفایت می‌کند، یا می‌بایست به تعداد منوب عنهم نماز طواف بجا آورد؟
جواب: یک نماز کافی است.
سؤال 387- آیا نائب می‌تواند نماز منوب عنه را، بعد از انجام سعی توسّط منوب عنه بجا آورد؟
جواب: باید بعد از طواف بجا آورد.
رمی جمرات
سؤال 388- با توجّه به این که ستون جمرات بازسازی شده و از طول و عرض و ارتفاع به مقدار زیادی به آن افزوده شده، رمی ستونهای جدید چه حکمی دارد؟
جواب: پرتاب کردن سنگریزه‌ها در حوضچه‌های فعلی کافی است، و نیز می‌توانند به ستونها بزنند تا در حوضچه‌ها بیفتد.
قربانی
سؤال 389- با توجّه به این که سازمان حج تأکید می‌کند که با تلاشهایی که صورت گرفته، طبق تعهّد مسلّم مسئولین سعودی، امسال گوشتهای قربانی مطلقاً تلف نمی‌شود، بلکه تمام آن بسته‌بندی شده و صرف فقرا می‌گردد، و حتّی پوست و رودۀ آن نیز مصرف می‌شود، آیا در این شرایط، مقلّدین حضرتعالی می‌توانند قربانی خود را در آنجا ذبح کنند؟
جواب: سازمان محترم حج نیز در نامه‌ای همین مطلب را از ما سؤال کرده‌اند و در پاسخ عرض کرده‌ایم: در شرایط جدید، مادام که گوشتهای قربانی کاملًا مصرف می‌گردد، بهتر است در آنجا ذبح شود؛ (هر چند قربانگاه‌ها خارج از منی است.) خدا را شکر می‌گوییم که فتوای مزبور تأثیر خود را گذاشت، و یکی از مشکلات مهمّ حج، یعنی اسراف عظیم و اتلاف گوشتهای قربانی، فعلًا حل شده است. بدیهی است شرایط تغییر کرده، و فتوا تغییر نکرده است. لذا هرگاه وضع برگردد و گوشت‌ها تلف شود، قربانی در آنجا جایز نیست.
عمرۀ مفرده
سؤال 390- فردی قبل از غروب آفتاب شب اوّل ماه، جهت عمرۀ مفرده محرم شده، و طبعاً اعمال مکّه را در ساعات اوّلیّۀ ماه جدید انجام داده است، این عمره به حساب کدام ماه لحاظ می‌شود؟ در همین فرض، اگر بعد از غروب آفتاب محرم شود، چگونه محاسبه می‌شود؟
جواب: بعید نیست که معیار همان ماهی باشد که احرام در آن بسته شده است؛ هر چند احتیاط آن است که عمرۀ ماه بعد را به قصد رجا بجا آورد.
سؤال 391- ملاک برای انجام عمرۀ مفرده در هر ماه، همان ماه است یا سی روز؟
جواب: ملاک همان ماه قمری است، نه سی روز.
حجّ کودکان
سؤال 392- کودک ممیّزی بدون امر ولیّ در میقات محرم شده، و تنها سعی و تقصیر را انجام داده است. تکلیف او یا ولیّش نسبت به بقیّۀ اعمال چیست؟
جواب: احتیاط آن است که برگردد و تمام اعمال، غیر از احرام، را انجام دهد.
و اگر توانایی ندارد از کسانی که به عمره می‌روند، خواهش کند که به نیابت از او انجام دهند.
سؤال 393- اگر کودک ممیّزی بدون اذن ولیّ، مُحرم شود و در حال احرام، یکی از محرّمات را مرتکب شود، کفّارۀ آن بر عهدۀ کیست؟
جواب: در غیر صید، کفّاره واجب نیست؛ نه بر ولیّ و نه بر طفل.
سؤال 394- اگر ولیّ طفل، مقلّد مرجعی باشد که به هنگام احرام، پوشیدن لنگ و ازار را برای بانوان نیز لازم می‌داند، آیا هنگام محرم کردن دختربچّۀ غیر ممیّز لازم است بر او لباس احرام بپوشاند؟
جواب: آری، لازم است.
سؤال 395- پوشش دختر بچّه در حال طواف، چه اندازه است؟
جواب: احتیاط آن است که به مقدار معمول زنان باشد.
متفرّقه
سؤال 396- مرحوم مادرم، که مستطیع بوده، سال گذشته برای حجّ تمتع ثبت نام کرد، امّا متأسّفانه بعد از ثبت نام وفات یافت. ورّاث او، حقیر و دو پسر دیگر و یک دختر می‌باشیم. دختر آن مرحومه نیز بعد از مادر فوت کرده است. اینک که قرعه برای حجّ سال جاری بنامش اصابت کرده، برادرانم طیّ موافقت نامه‌ای، رضایت داده‌اند که حقیر (که اولاد ارشد می‌باشم) به نیابت از او حجّ مذکور را برگزار نمایم.
امّا شوهر خواهر متوفّایم به ادّعای این که من یکی از ورّاث مادرتان (به واسطۀ فوت خواهرتان بعد از او) می‌باشم، راضی به انجام حجّ مذکور نیستم، و تا سهم الارث همسرم را برابر قیمت فعلی حجّ تمتّع (که در بازار آزاد می‌خرند)، ندهید، امضا نمی‌کنم. با توجّه به عرایض بالا، استدعا دارد بیان فرمایید:
الف) تتمّۀ مخارج حجّ فوق الذّکر (که طبق فیش مزبور، بلدی می‌باشد) از اصل ترکۀ مادرمان پرداخت می‌گردد، یا از ثلث آن؟
جواب: این مسأله چند حالت دارد: نخست این که مادر شما می‌توانسته حجّ برود و کوتاهی کرده، در این صورت، حجّ بر او واجب شده و باید از ترکۀ او برداشته شود، ولی باید حجّ بلدی را به حجّ میقاتی تبدیل کرد، و تفاوت آن در میان ورثه تقسیم شود. مگر این که ورثه رضایت دهند.
دوّم: این که مادر جز از طریق فیش حجّ نمی‌توانسته به حجّ برود، ولی وصیّت کرده که با آن فیش، برای او حج بجا آورند. هرگاه این وصیّت زائد بر ثلث مال او نباشد، باید عملی شود و ورثه حقّی ندارند.
سوّم: این که نه مستطیع بوده که حجّ آزاد بجا آورد، و نه وصیّت کرده، بلکه فقط فیش حجّ داشته است. در این صورت حجّ بر او واجب نیست، و آن فیش تعلّق به همۀ ورثه دارد، و باید بقیّۀ ورثه یا رضایت دهند و یا سهم آنها به قیمت روز پرداخته شود. ضمناً توجّه داشته باشید در صورت اوّل و دوّم فقط هزینۀ گوسفند و لباس احرام را می‌توان از مال میّت برداشت، نه چیز دیگر.
ب) در میان ورّاث آن مرحومه، چه کسی سزاوارتر است که حجّ مزبور را به نیابت از آن مرحومه انجام دهد؟
جواب: اگر وصیّت کرده، شخصی که دربارۀ او وصیّت شده اوْلیٰ است. در غیر این صورت، هر کدام که ورثه توافق کنند اولیٰ است.
سؤال 397- کسی که مستطیع است و در منطقه‌ای زندگی می‌کند که مسجد وجود ندارد، آیا می‌تواند پول حجّ را برای ساختن مسجد مصرف نماید؟
جواب: پول حجّ واجب را نمی‌توان در مسجد صرف کرد؛ ولی پول حجّ مستحبّ مانعی ندارد؛ بلکه بهتر است در چنین جایی مصرف گردد.
سؤال 398- با توجّه به این که برخی از فقهای بزرگوار، حجر اسماعیل را جزو کعبه می‌دانند، خواندن نمازهای واجب، داخل حجر چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط این است که نماز واجب را در حجر اسماعیل و داخل کعبه نخوانند، ولی نماز مستحبّ مانعی ندارد؛ بلکه فضیلت دارد.
سؤال 399- شخصی واجب الحج است؛ ولی دارای فامیل نزدیک، یا همسایۀ فقیر و نیازمند به کمک‌های مالی می‌باشد، و چون زندگیش خیلی سخت می‌گذرد و آن قدر از نظر مالی پیشرفته نیست که بتواند هم به شخص فقیر برسد و هم حج بجا آورد، کدام یک به خیر و صلاح نزدیکتر است؟
جواب: کسی که حج بر او واجب شده باید به حج برود، و می‌تواند از وجوه شرعیّه‌ای که به اموالش تعلّق می‌گیرد به بستگانش نیز کمک کند.
سؤال 400- در سالهای اخیر بانک به سپرده‌های مربوط به حجّ و عمره سود می‌دهد. لطفاً بفرمایید:
الف) گرفتن این سودها چه حکمی دارد؟
ب) آیا به سودهای مذکور که سال خمسی بر آن می‌گذرد خمس تعلّق می‌گیرد؟
جواب: با توجّه به این که قراردادی بین مردم و سازمان حج در مورد سود منعقد نشده، و آنها با میل خود آن را می‌پردازند اشکالی ندارد. و هرگاه سود را جزء هزینۀ حج به حساب آورند، خمس نیز به آن تعلّق نمی‌گیرد.
