فصل چهل و چهارم: احکام دفاع
سؤال 897- در مورد صدمات وارده بر شخص در مقام دفاع بفرمایید:
الف) چنان چه شخصی در مقام دفاع از خود، مجبور به عملی شود که صدمۀ بدنی به وی وارد کند، یا موجب مرگ وی گردد، مسئولیّت مرگ مدافع، یا صدمات وارده بر عهدۀ کیست؟ به عنوان مثال اگر برای فرار از تجاوز جنسی خود را به شیشه‌ای بزند و مجروح شود، یا در اثر پریدن از بلندی پای او بشکند، یا فوت نماید، چه کسی ضامن است؟
جواب: در صورتی که شخص مهاجم او را هُل داده، یا سبب جراحت، یا سقوط از بلندی شده، او مسئول است، ولی اگر خودش برای نجات خود چنین کاری کرده، دیه یا قصاص بر کسی نیست؛ هر چند مهاجم تعزیر شدید دارد.
ب) در فرض فوق، آیا بین صورتی که راه فرار منحصر در آنچه انتخاب کرده بوده، و موردی که راه دیگری برای فرار وجود داشته، ولی شخص مورد هجوم در اثر ترس یا عجله از این طریق اقدام نموده، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: از نظر دیه فرقی نمی‌کند، ولی از نظر تعزیر تفاوت دارد.
سؤال 898- اگر کسی که ربوده شده، در معرض مرگ باشد، و برای گریز از آن، راهی جز مقاتله نداشته باشد (مثل این که با ممانعت مسلّحانۀ رباینده مواجه شده باشد)، تکلیف او چیست؟
جواب: می‌تواند از خود دفاع کند؛ هر چند بناچار مستلزم نابودی طرف گردد.
سؤال 899- آیا مکرِه بر امر حرامی مثل لواط یا زنا، خونش هدر است؟ اگر راهی جز کشتن وی وجود نداشته باشد چطور؟
جواب: در صورتی که راه منحصر به کشتن باشد، خونش هدر است.
سؤال 900- اگر مرد مسلمانی نیمه شب به منزل مسکونی خود وارد شود، و بدون قصد قتل، و بی‌اطّلاع از این که فردی اجنبی در داخل خانه است، با فردی مواجه شود که دو بار مزاحمت ناموسی برای همسرش داشته، و در دادگاه محکومیّت پیدا کرده، و از شرایط موجود خانه، و وجود فیزیکی متجاوز، و دیگر قرائن معقول علم پیدا کند که برای تجاوز به ناموسش به حریم خانۀ او وارد شده، لذا با او درگیر شده و در یک وضعیّت خاص و بحرانی و غافلگیرکننده، که ترس فوت وقت و غلبۀ متجاوز بوده، و امکان توسّل به نیروی انتظامی نداشته، و نتواند به طریق آسانتر متجاوز را دفع کند، و پس از درگیری کوتاهی ناچاراً با کارد آشپزخانه به دفاع از ناموس و جانش می‌پردازد، که در نهایت منتهی به قتل زانی می‌گردد. سپس شخصاً به نیروی انتظامی رفته و خود را تسلیم قانون می‌کند. آیا دیه‌ای به شخص زانی و اولیای دم او تعلّق می‌گیرد؟
جواب: در صورتی که دفاع به کمتر از قتل فرد اجنبی امکان‌پذیر نبوده، خونش هدر است و دیه ندارد.
سؤال 901- علی خواهری 22 ساله دارد. حسن چندین نوبت به خواستگاری وی رفته، ولی با مخالفت خانوادۀ دختر روبرو گشته است. تا این که چند ماه پیش به منزل خانوادۀ دختر رفته، و مجدّداً از خواهر علی خواستگاری می‌کند، ولی بازهم پاسخ منفی می‌شنود. سپس حسن مدّعی می‌شود که به زور به خواهر علی تجاوز کرده است! علی با شنیدن این سخن، عصبانی شده، و به خاطر غیرت و تعصّب، و با اسلحۀ گرم حسن را به قتل می‌رساند. این مطالب در مراحل مختلف تحقیق و دادرسی در مراجع انتظامی و دادگاه توسّط قاتل بیان گردیده، و خواهر او نیز همین مطلب را با اندکی اختلاف تأیید کرده، و بر اظهارات حسن صحّه گذارده است. حکم این مسأله چیست؟
جواب: در صورتی که قتل جنبۀ عمد داشته، در اینجا حکم آن قصاص است.
و در صورتی که بی‌اختیار شده و از حالت عادّی بیرون رفته، یا خیال می‌کرده کشتن متجاوز شرعاً برای او جایز است، قصاص ندارد، امّا دیه دارد. و اگر مشکوک باشد نیز دیه تعلّق می‌گیرد، و قصاص نمی‌شود.
سؤال 902- دو نفر دست و پای جوان 16 ساله‌ای را بسته، و سپس به او تجاوز کرده‌اند. متجاوزین پس از عمل زشت مذکور به خواب می‌روند. آن جوان از غفلت آنها استفاده کرده و در حین خواب، یکی را با آهن مضروب و در نتیجه به قتل رسانده، و دیگری را بعد از بیداری با آلت تیزی (کارد) به قتل می‌رساند. با توجّه به این که متّهم این اعمال را به عنوان دفاع از خود، و به تصوّر این که مقتولین مهدور الدّم بوده‌اند، انجام داده، آیا محکوم به قصاص است؟
جواب: چنانچه ثابت شود قاتل این کار را به عنوان دفاع از خود، و از ترس این که مبادا مجدّداً مورد تجاوز واقع شود، انجام داده، نه قصاص دارد و نه دیه؛ ولی در صورتی که ثابت شود تصوّر او این بوده که آنها مهدور الدم هستند، و حکم خدا را در مورد آنها اجرا می‌کند، قصاص ندارد ولی دیه دارد.
سؤال 903- شخصی نیمه شب وارد خانه‌ای می‌شود. صاحب خانه به همراه همسرش بیرون از منزل بوده، و چهار نفر از فرزندانش در خانه بودند. پسر 18 ساله صاحبخانه با شنیدن صدایی از خواب بیدار شده، و به آشپزخانه رفته، و چاقویی بر می‌دارد. در تاریکی شب صدای بسته شدن در حمام را می‌شنود. با حالت ترس و چاقو در دست، به طرف حمام حرکت می‌کند، وقتی به آنجا می‌رسد می‌بیند کسی داخل حمام پنهان شده، و در را از داخل فشار می‌دهد تا بسته شود. او نیز در را از بیرون فشار می‌دهد تا آن را باز کند. ناگهان در باز می‌شود و شخصی 29 ساله از داخل حمّام به قصد فرار خارج می‌شود. در همین حین چاقوی پسر صاحبخانه درست به قلب وی اصابت، و منجر به فوت او می‌شود. حکم این مسأله چیست؟
اگر خواهر قاتل با مقتول رابطه‌ای داشته، و با دعوت وی وارد خانه شده، و قاتل از این امر اطّلاعی نداشته باشد، حکم مسأله چیست؟
جواب: در صورتی که قاتل به تصوّر این که فرد مزبور مهاجم است، و برای دفاع از خویش و دیگر اعضای خانواده او را کشته، خون مقتول هدر است.
سؤال 904- دربارۀ دفاع مشروع بفرمایید:
الف) اگر شخصی دیگری را مجروح کند یا بکشد، و ادّعا کند که در مقام دفاع بوده، امّا اولیای دم مدّعی باشند از باب دفاع نبوده، آیا قصاص و دیه ساقط است؟
جواب: در صورتی که نتواند ادّعای خود را با ادلّۀ شرعی ثابت کند قصاص می‌شود.
ب) آیا فرد می‌تواند در مقام دفاع از اقوام خویش یا افراد دیگر، مهاجمی را که به آنها تجاوز کرده به قتل برساند؟
جواب: در صورتی که هیچ راهی برای دفع متجاوز جز قتل او نباشد این کار جایز است؛ ولی چنان چه بعداً نتواند این مطلب را ثابت کند قصاص می‌شود.
ج) فردی به خیال این که دیگری مهاجم است، به سوی وی تیراندازی کرده، و او را می‌کشد. آیا قصاص می‌شود؟
جواب: در فرض سؤال فقط دیه دارد.
سؤال 905- لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1- اگر فردی مورد تعرّض و تهاجم قرار گیرد، ولی ناتوان از دفاع مشروع باشد، و ما به کمک او برویم، لکن با وجود این که جانش در خطر است کمک ما را نپذیرد، بلکه رد کند، وظیفۀ ما چیست؟
2- در فرض مسأله، اگر ما جهت کمک به او درگیر شده، و باعث قتل مهاجم شویم، چنانچه دفع خطر مهاجم، متوقّف بر قتلش باشد، آیا در محکمه می‌توان به دفاع مشروع استناد نمود؟
3- در فرض مذکور، یا در مورد تعرّض به عرض و ناموس غیر، اگر نتوان از باب دفاع مشروع وارد شد، از باب امر به معروف و نهی از منکر تا چه میزان امکان کمک و اقدام وجود دارد؟ اگر منجر به قتل مهاجم شود، با فرض این که دفاع متوقّف بر قتل او باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: توسّل به دفاع مشروع در فرض مسأله، که جان کسی در خطر است، مانعی ندارد.
سؤال 906- در موارد عدم جواز برخورد با جانی یا سارق، حکم قتل جانی یا سارق توسّط مدّعی دفاع چیست؟
جواب: باید ثابت شود که شخص مدّعی دفاع واقعاً در مقام دفاع از خویشتن سارق را کشته، و برای حفظ جان یا مال خود راه دیگری نداشته است.
سؤال 907- عملیّات شهادت طلبانۀ مسلمانان فلسطینی، که به خود موادّ انفجاری بسته و به مواضع دشمن حمله می‌کنند، از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟ آیا ایرانیان نیز می‌توانند به آنجا بروند، و این کار را انجام دهند؟
جواب: در صورتی که مردم فلسطین برای دفاع از خود راهی جز این کار نداشته باشند، جایز است. و اقدام مردم سایر کشورها به این کار، بدون هماهنگی با حکومتهایشان جایز نیست.
سؤال 908- هرگاه کفّار بر یکی از کشورهای اسلامی مسلّط شوند، و اظهار شعایر اسلامی در آن کشور مقدور نباشد، ولی امکان هجرت به کشوری که اظهار شعایر دینی در آن ممکن است، وجود داشته باشد، آیا هجرت واجب می‌شود؟
جواب: احتیاط واجب آن است که هجرت کنند.
