فصل دوم: شرایط و مقدمات طواف
واجبات طواف، بر دو گونه است:
اول: مقدمات و شرایط پنج گانه طواف:
1- نیّت
«نیّت» یعنی انجام طواف با قصد خالص برای خداوند متعال.
توضیح کلّی نیت در عبادات
316 567- به زبان آوردن و از قلب گذراندن نیت، لازم نیست؛ و همین که بنا دارد عمل را برای خداوند به‌جا آورد، کفایت می‌کند؛ و نیت در عبادت با کارهای دیگر در این جهت یکسان است؛ پس همان طور که قصد انسان هنگام آب خوردن، معلوم و محقق است، عبادت نیز همین گونه است.
لزوم اخلاص در نیت
317 568- طواف و هر عبادتی، باید برای اطاعت خداوند متعال بجا آورده شود؛ و فارق بین عبادت و غیر آن، همین خصوصیت است. (1)
مراتب تحقق قصد قربت
318 569- برایصحیح بودن عمل از جهت قصد قربت، کافی است که آن را برای خدای متعال، یا برای اطاعت امر او جلّ جلاله، یا برای ترس از جهنم، یا شوق به رسیدن به بهشت و ثواب، به‌جا آورد.
حکم ریا
319 570- اگر کسی در انجام طواف یا سایر اعمال عمره و حج ریا کند؛ یعنی عمل خود را خدای ناکرده
1- آیة اللَّه سیستانی: در عبادت معتبر است که برای تذلّل و کرنش در پیشگاه خداوند انجام داده شود؛ خواه اطاعتصدق کند یا نکند.
برای نشان دادن و به رخِ دیگری کشیدن، و خوب جلوه دادن، به‌جا آورد، طواف و هرچه را که این‌طور به‌جا آورده، باطل است و علاوه بر آن خدای جلیل را هم معصیت نموده است.
320 571- ریا بعد از اتمام عمل، باعث بطلان عمل نمی‌شود ولی در هر حال، معصیت است.
بطلان عمل با شرکت رضای غیر
321 572- اگر در عملی که برای خدا می‌آورد، رضای دیگری را هم شریک کند و خالص برای خدا نباشد، عمل او باطل است.
شک در قصد طواف
322 574- اگر کسی در حال طواف، بدون قصد- مثلًا بخواهد کسی یا چیزی را از زمین بردارد- گامی به طرف جلو بردارد اگر توجه به طواف ندارد، و نمی‌داند که آیا آن مقدار مسافت را بدون قصد طواف آمده است یا نه، باید آن مقدار را احتیاطاً تدارک کند. (1)
شک در نیّت نیابت در طواف
323 575- اگر شخصی در اثنای طواف شک کند که آیا طواف را به نیت منوبٌ‌عنه آغاز کرده یا به نیت خودش، احتیاط آن است که طواف را به نیت منوبٌ‌عنه اتمام کند و پس از نماز آن، طواف و نماز را اعاده کند.(2)
2- طهارت از حدث
طهارت از حدث
دوم- طهارت از حدث اکبر (جنابت، حیض و نفاس)، و از حدث اصغر؛ یعنی با وضو باشد.
324 576- در عمره و حج، طهارت از حدث اکبر و اصغر، در تمامی طوافهای آن- اعم از طواف عمره، طواف حج و طواف نساء- شرط است.
عدم لزوم طهارت در طواف مستحبی
325 577- طهارت از حدث اکبر و اصغر، در طواف مستحبی شرط نیست، هرچند جنب یا حایض،
1- آیات عظام بهجت، سیستانی، فاضل: به شک خود اعتنا نکند.
آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه مکارم: اگر قصد طواف ولو اجمالًا داشته باشد کافی است.
2- آیة اللَّه بهجت: می‌تواند طواف را به نیت منوبٌ‌عنه تمام کند. استفتائات جدید
آیة اللَّه خامنه‌ای، آیة اللَّه فاضل: می‌تواند طواف مزبور را به نیّت منوبٌ‌عنه اتمام کرده و پس از نماز آن را با نماز، اعاده کند و می‌تواند آن را رها نموده و طواف را به نیابت از منوب‌عنه از سر بگیرد.
آیة اللَّه سیستانی: باید طواف را به نیت نیابت از سر بگیرد.
جایز نیست در مسجدالحرام وارد شوند، ولی اگر با غفلت یا نسیان، طواف مستحب انجام دادند، طواف آنهاصحیح است.(1)
بطلان طواف با حدث
326 579- اگر شخصی عمداً، یا جهلًا، یا از روی غفلت یا نسیان، با حدث اکبر یا اصغر، طواف کند، طواف او باطل است.
بطلان وضو بعد از شوط چهارم
327 580- اگر در اثنای طواف، حدث عارض شود، اگر پس از تمام شدن دور چهارم باشد، باید طواف را قطع کرده، بعد از تحصیل طهارت، از همانجا که آن را قطع کرده، اتمام کند. (2)
1- . آیةالله خامنه‌ای: در طواف مستحبی وضو لازم نیست ولی به احتیاط واجب در حال جنابت و حیض یا نفاس، طوافصحیح نیست.
2- . اگر حدث بعد از اتمام دور چهارم باشد
آیات عظام: بهجت، خویی، سیستانی، فاضل: اگر حدث بدون اختیار باشد، بعد از طهارت، طواف را تکمیل می‌کند و اگر با اختیار باشد احتیاطا اتمام و اعاده می‌کند.
آیات عظام: امام خمینی، تبریزی،صافی، گلپایگانی، مکارم، نوری: بعد از طهارت طواف را تکمیل می‌کند.
آیة اللَّه خامنه‌ای: با بقای موالات تکمیل می‌کند و با زوال آن، احتیاطاً تکمیل و اعاده می‌کند و می‌تواند یک طواف به نیّت اعم از اتمام و اعاده انجام دهد.
و اگر حدث قبل از نصف یا اتمام دور چهارم باشد:
آیات عظام: بهجت، تبریزی، خویی، مکارم: اگر قبل از نصف باشد آیة اللَّه سیستانی: قبل از چهارم بعد از طهارت، طواف را اعاده کند.
آیة اللَّه خامنه‌ای: اگر حدث مابین سه و نیم تا چهار عارض شود حکم فرض قبلی را دارد و اگر قبل از سه و نیم عارض شود پس از طهارت طواف را اعاده کند.
امام خمینی و آیة اللَّه نوری: بنابر احتیاط واجب طواف اول را تکمیل و نماز می‌خواند اعاده می‌کند.
آیات عظام:صافی، فاضل، گلپایگانی: قبل از سه و نیم، بعد از طهارت طواف را اعاده کند. و طبق نظر این مراجع اگر بعد از 5/ 3 و قبل از اکمال چهار باشد: بعد از طهارت، بنابر احتیاط آیة اللَّه فاضل: بنابر فتوی طواف اول را تکمیل و بعد از نماز آن، طواف را اعاده کند.
طبق نظر همه مراجع از سرگیری طواف بعد از زوال موالات، جایز است؛ فقط طبق نظر:
آیات عظام: امام خمینی،صافی، فاضل: اگرطواف قطع شده چهار شوط کامل بوده است، باید طوافِ اول، تکمیل و نماز آن خوانده شود.
از سرگیری طواف با بقای موالات طبق نظر مراجع ذیل جایز است:
آیات عظام: بهجت، فاضل، مکارم، نوری، خویی
و آیة اللَّهصافی و آیة اللَّه گلپایگانی با رعایت تکمیل بعد از شوط چهارم.
تذکر: طبق نظر مراجعی که از سرگیری را جایز می‌دانند، رعایت تفصیل بین نصف و کمتر از نصف، احتیاطی است.
بطلان وضو قبل از شوط چهارم
328 581- اگر عروض حدث پیش از تمام شدن دور چهارم باشد، بنابر احتیاط واجب طواف را اتمام و اعاده کند و این حکم، در حدث اصغر است. (1)
حدث اکبر در اثنای طواف
329 582- اگر در اثنای طواف، حدث اکبر- مثل جنابت (2) یا حیض- عارض شود، باید فوراً از مسجدالحرام بیرون رود، و اگر پیش از تمام شدن دور چهارم (3)حدث عارض شده، طواف را با طهارت اعاده کند.
شک در حدث و طهارت
330 583- اگر بعد از طهارت، در پیدایش حدث شک کند، بنابر طهارت بگذارد؛ ولی اگر بعد از حدث، در تحصیل طهارت شک کند، بنابر حدث بگذارد و طهارتِ لازم را تحصیل نماید.
شک در طهارت بعد از طواف
331 584- اگر بعد از تمام شدن طواف، شک کند که آیا وضو یا غسل داشته یا نه، « آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: اگر بعد از حدث اصغر شک کند در این‌که قبل از طواف غسل کرده یا نه، (4) طواف اوصحیح است، ولی برای اعمال بعد، باید تحصیل طهارت نماید.
1- به حاشیه مسأله قبل مراجعه شود.
2- نظریه آیات عظام در دو مسأله قبل گذشت که فرقی بین حدث اصغر و جنابت نگذاشته‌اند.
3- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: احوط در هر دوصورت قبل و بعد از شوط چهارم این است که بعد ازپاکی یک طواف کامل به نیّت اعم از تمام و اتمام به‌جا آورد.
4- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: اگر بعد از حدث اصغر شک کند در این‌که قبل از طواف غسل کرده یا نه، باید غسل کرده و طواف را اعاده کند و برای اعمال آتیه وضو بگیرد. منهاج‌الصالحین، ج 1، مسأله 209.
شک در وضو و غسل در اثنای طواف
332 585- اگر در اثنای طواف شک کند که وضو داشته یا نه، باید وضو بگیرد؛ و اگر شک، بعد از اتمام دور چهارم بوده، تتمه طواف را به‌جا آورد؛ و اگر قبل از اتمام دور چهارم باشد، بنابر احتیاط واجب، طواف را اتمام و اعاده کند. (1)
333 586- در تمامصورت‌هایی که گفته شد درصورت شک، «بنابر طهارت بگذارد» یا «طوافشصحیح است»، بهتر است که با شک در وضو، تجدید وضو کند؛ و با شک در غسل، رجاءً غسل به‌جا آورد؛ چون ممکن‌است که بعداً معلوم شود که طهارت نداشته و اشکال پیدا شود.
شک در غسل کردن در اثنای طواف
334 587- اگر طواف کننده در اثنای طواف، در انجام غسل جنابت یا حیض یا نفاس شک کند، باید فوراً از مسجدالحرام بیرون برود، و غسل کند؛ (2) اگر بعد از اتمام شوط چهارم شک کرده، باقیمانده طواف را به‌جا آورد و احتیاط در اعاده است؛ ولی اگر قبل از دور چهارم شک کرده، طواف را اعاده نماید. (3)
طواف با وضوی باطل
335 588- اگر حج‌گزار در عمره تمتع، بعد از تقصیر متوجه شود که وضوی او باطل بوده یا وضو نداشته و با این حال طواف کرده و نماز طواف خوانده است، طواف و نماز را اعاده کند و عمره اوصحیح است. « (4)
1- شک در وضو یا غسل در اثنای طواف:
آیات عظام: تبریزی، خویی، بهجت، سیستانی،صافی، گلپایگانی، فاضل، خامنه‌ای، نوری، مکارم: اگر قبلًا وضو و غسل نداشته و شک در تحصیل آن دارد، باید بعد از طهارت طواف را اعاده نماید.
و اگر قبلًا وضو داشته: و شک در باطل شدن آن دارد بنابر طهارت می‌گذارد.
2- آیة اللَّه خامنه‌ای: و برگردد و طواف را اعاده نماید.
3- جهت تفصیل نظر آیات عظام به ذیل مسأله 585 مراجعه شود.
4- آیات عظام بهجت، تبریزی: و بنابر احتیاط، بعد از آن سعی و تقصیر را نیز اعاده کند و تا تقصیر نکرده احکام محرم را مراعات کند.
وآیة اللَّه بهجت اضافه می‌فرماید: و درصورتی که بطلان از جهت جهل به حکم نبوده، تقصیر قبلی کفّاره ندارد. مناسک، س 85 و 170.
آیة اللَّه خویی: باید لباس دوخته را بیرون بیاورد و سعی و تقصیر را نیز اعاده کند و در فرض گذشت زمان تدارک، حجش باطل است. المسائل الشرعیه،ص 342 و 351 و 357.
آیة اللَّه سیستانی: اگر قبل از گذشتن وقت یادش آمد باید آن را جبران کند و بعد از آن سعی و تقصیر را نیز اعاده کند و تا اعمال را انجام نداده است از محرّمات احرام اجتناب نماید و اگر بعد از گذشتن وقت تدارک متوجّه شود، درصورت سهو و نسیان، اعاده طواف کافی است و درصورت جهل حجّش باطل است و به احتیاط واجب باید یک شتر قربانی بدهد.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: در فرض مذکور که بعد از تقصیر و قبل از شروع اعمال حج فهمیده باید پس از وضو طواف و نماز و سعی و تقصیر را اعاده کند. مجمع المسائل، ج 1،ص 478، مسأله 47.
آیة اللَّه مکارم: احتیاطاً سعی و تقصیر را نیز اعاده کند.
معذور از وضو و غسل
336 593- معذور از انجام وضو و غسل، (1) واجب است بدل از وضو یا بدل از غسل، تیمم کند.(2)
حدث اصغر بعد از تیمم بدل از غسل
337 594- اگر بعد از تیممِ بدل از غسل، حدث اصغر عارض شود، (3)باید برای حدث اصغر، تیمم کند و برای حدث اکبر تیمّم لازم نیست؛ و تا حدث اکبر دیگری برای او حاصل نشده و عذرش باقی است، همان تیمم اول، کافی است، ولی بنابر احتیاط تیمم بدل از غسل را هم انجام دهد. (4)
1- آیة اللَّه مکارم: اگر عذر داشته باشد و نتواندصبر کند تا عذر برطرف شود.
آیة اللَّه فاضل: بنابر احتیاط بایدصبر کند تا عذر او برطرف شود و اگر از زوال عذز مأیوس شد با تیمم طواف کند، بلی قبل از یأس زوال عذر می‌تواند رجاءً با تیمم طواف نماید پس اگر تا آخر عذر او ادامه داشت به آن طواف اکتفا کند.
2- آیة اللَّه تبریزی: درصورت معذور بودن از غسل و مأیوس شدن از توانایی بر غسل، واجب است با تیمم طواف کند و احوط اولی این است که نایب نیز بگیرند.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: در غسل غیر جنابت، علاوه بر تیمم بدل از غسل درصورت تمکن، باید وضو هم بگیرد وگرنه باید یک تیمم دیگر به‌جای وضو به‌جا آورد و جنب متیمّم بنا بر احتیاط مستحب نایب هم بگیرد. آداب و احکام حج، مسأله 476.
3- آیة اللَّه بهجت: احوط جمع بین وضو یا تیمّم بدل از آن و تیمّم بدل از حدث اکبر است. ذخیره، ج 1،ص 199.
4- آیة اللَّه تبریزی: اگر بدل از غسلِ جنابت، تیمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد، چنانچه عذرش باقی است، باید بدل از غسل تیمم کند و احتیاط مستحب آن است که بین تیمم و وضو جمع کند؛ و اگر برای حدث اکبرِ دیگر غیر از جنابت تیمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد باید بدل از غسل تیمم کند و بنابر احتیاط وضو هم بگیرد و اگر متمکن از وضو هم نبود باید تیمم دیگری بدل از وضو بنماید.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بنابر احتیاط باید بار دیگر تیمّم بدل از غسل کند.
آیة اللَّه خویی: لازم است تیمم بدل از غسل بکند. منهاج، مسأله 381.
338 595- معذور از انجام وضو یا غسل، بنابر احتیاط واجب (1)
درصورتی که امید بر طرف شدن عذرش را دارد، باید تا هنگام تنگ شدن وقت یا قطع امید،صبر کند.
فرض کفایت طواف و نماز با تیمّم
339 596- اگر معتمر جنب باشد و آب برای او ضرر داشته باشد، یا آب موجود نباشد و یا اگر بخواهد آب بیابد و غسل کند وقت عمره می‌گذرد، طواف و نماز با تیمم کافی و مجزی است و نایب گرفتن لازم نیست. (2)
انجام عمره بدون وضو و احرام جدید
340 598- شخصی عمره مفرده‌ای به نیابت از پدرش انجام داده و روز بعد به نیابت مادرش محرم می‌شود و در اثنای آن، متوجه می‌شود که در عمره اوّل طواف و نماز آن را بدون وضو انجام داده است، وظیفه او در اینصورت چیست؟ (3)
1- آیة اللَّه بهجت: افضل و احوط تأخیر است ولی اظهر جواز مبادرت است. ذخیره، ج 1،ص 196.
آیة اللَّه خامنه‌ای: چنانچه بداند تا پیش از پایان وقت طواف عذرش برطرف می‌شود؛ باید تا هنگام برطرف شدن عذرصبر کند.
آیة اللَّه خویی: اگر احتمال بقای عذر تا آخر وقت می‌دهد می‌تواندصبر نکند ولی اگر بعداً کشف خلاف شد باید اعاده نماید بلی اگر عذرش نبودِ آب باشد باید فحص کند، به تفصیلی که در رساله عملیه مذکور است.
آیة اللَّه سیستانی: اگر وقت تنگ نباشد تیمّم جایز نیست مگر این که از بر طرف شدن عذر مأیوس باشد یا احتمال دهد درصورت تأخیر از انجام تیمّم نیز عاجز شود.
آیة اللَّه گلپایگانی: با علم به بر طرف شدن عذر، انتظار واجب است و در غیر اینصورت تأخیر بنا بر احتیاط مستحب است. وسیلةالنجاة، احکام التیمم.
2- آیة اللَّه بهجت: اگر طواف با تیمم در آخر زمان تمکّن از مباشرت واقع شود. مناسک شیخ،ص 36.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: بنابر احتیاط نایب هم بگیرد.
3- آیةاللَّه بهجت: به قصد وظیفه ابتداء یک طواف و نماز آن انجام دهد و بعد طواف و سعی و تقصیر کند و اگر عمره دوّم به نذر یا استیجار بر او واجب شده بوده احتیاطاً اعاده کند.
آیة اللَّه تبریزی: بنابر احتیاط طواف و نماز آن را قضا نماید و پس از آن تمام اعمال عمره مفرده به قصد ما فی الذمه انجام دهد، واللَّه العالم
آیة اللَّه خامنه‌ای: باید طواف و نماز عمره اول را اعاده نماید و احرام دوم نیزصحیح است.
آیة اللَّه سیستانی: احرام دوّم باطل است و باید همه اعمال عمره اوّل را اعاده کند.
آیة اللَّهصافی: در فرض سؤال، طواف و نماز و سعی و تقصیر عمره‌ای را که به نیابت پدر انجام داده اعاده نماید، واللَّه العالم
آیة اللَّه فاضل: ابتدا طواف و نماز طواف عمره سابق را بجا آورد سپس اعمال عمره فعلی را انجام دهد.
آیة اللَّه مکارم: طواف و نماز عمره اوّل را اعاده می‌کند و عمره دوّم را به قصد رجا ادامه می‌دهد توجّه داشته باشد که در یک ماه قمری بیش از یک عمره نمی‌توان انجام داد مگر این‌که بر نیّت رجا؛ یعنی به امید این‌که مطلوب باشد.
آیة اللَّه نوری: بعد از اتمام عمره دوّم طواف و نماز آن را که از عمره اوّل بجا مانده است بجا بیاوردصحیح است.
طواف با بر عهده بودن غسل مس میت
341 600- اگر عمره‌گزار بعد از اعمال بفهمد غسل مس میت به گردنش بوده، اگر بعد از مس میت، غسل جنابت(1)کرده، از مسّ میت کفایت می‌کند و عملشصحیح است و گرنه باید طواف و نماز آن را اعاده کند.
عدم کفایت غسل حیض و جمعه از جنابت
342 601- غسل حیض و جمعه و امثال آنها، کفایت از غسل جنابت نمی‌کند. (2)
ترک تیمم با موظف بودن به وضوی جبیره‌ای و تیمم
343 602- کسی که وظیفه او وضوی جبیره‌ای و تیمم بوده، اگر جهلًا بدون تیمم، اعمال عمره را انجام داده است، اعاده طواف و نماز آن، کفایت می‌کند. (3)
1- به مسأله 599 در مناسک محشای حج مراجعه شود.
آیت عظام تبریزی، خویی و فاضل: یا غیر غسل جنابت از اغسال واجبه یا اغسالی که استحباب آنها ثابت شده مثل غسل جمعه یا غسل احرام یا غسل دخول مکّه و غیر آن.
2- آیة اللَّه بهجت: کفایت غسل واجب که انجام داده است از آن بعید نیست، اگرچه احوط خلاف آن است و در کفایت غسل مستحب از آن اشکال است، احتیاط ترک نشود. وسیله،ص 59.
آیات‌عظام تبریزی، خویی، سیستانی، فاضل، مکارم: بلکه‌اگر غیراز جنابت نیز، یکی‌از آنها راقصدکرده باشد اقوی کفایت است. بنابراین، اعمالی که بعد از غسل حیض یا جمعه انجام داده، تمام آنهاصحیح است و فقط نمازهایی که بعد از جنب شدن و قبل از اولین غسل حیض یا جمعه خوانده باطل و قضا دارد.
آیة اللَّه گلپایگانی: بنابر احتیاط کفایت نمی‌کند.
3- به مسأله 588 مراجعه شود.
آیات عظام تبریزی و خویی: سعی و تقصیر را هم باید اعاده کند.
آیة اللَّه سیستانی: اگر وقت تدارک باقی است باید طواف و سعی و تقصیر را اعاده کند و اگر وقت تدارک گذشته است حجّش محکوم به بطلان است مگر این‌که در کفایت وضو، به غیر رجوع کند، با رعایت الأعلم فالأعلم، اگر از موارد رجوع باشد.
جواز و عدم جواز بدار
344 2/ 602- آیا بدار برای معذورین از طهارت مائیّه و نیز دیگر معذورین جایز است یا نه؟ و بر فرض جواز اگر قبل از انقضای وقت عذرش برطرف شد اعاده لازم است یا نه؟ (1)
مسلوس و مبطون
صحت حج افراد مسلوس و مبطون
345 604- افرادی که مبتلا به خروج مدفوع و یا بول هستند، با رعایت وظیفه‌ای که برای وضو و نماز دارند، عملشانصحیح است. (2)
1- آیةاللَّه بهجت: جایز است مگر علم به برطرف شدن عذر داشته باشد.
آیةاللَّه تبریزی: اگر مأیوس بود بدار جایز است و در تیمم برای نماز در اینصورت اعاده واجب نیست و در غیر نماز و تیمم آن درصورت رفع عذر در وقت اعاده لازم است. واللَّه العالم.
آیةاللَّه خامنه‌ای: بعد از دخول وقت عمل مشروط به طهارت، بدار جایز است حتی با رجاء ارتفاع عذر در اثنای وقت اگرچه احوط درصورت اخیر ترک بدار است، و در هرصورت اگر عمل را انجام داد و بعداً اتفاقاً عذر در اثنای وقت برطرف شد، اعاده واجب نیست، ولی با علم به ارتفاع عذر در اثنای وقت بدارصحیح نیست و باید تا ضیق وقت منتظر بماند.
آیةاللَّه سیستانی: بدار درصورت یأس جایز است و اعاده لازم نیست هرچند در وقت، عذر برطرف شود.
آیةاللَّهصافی: در فرض سؤال اگر امید زوال عذر در آخر وقت را داشته باشند احتیاط در تأخیر است. واللَّه العالم.
آیةاللَّه فاضل: معذور چنانچه بداند تا آخر وقت عذرش برطرف نمی‌شود می‌تواند به مجرد ورود اعمال را با وضو یا غسل جبیره‌ای یا تیمم انجام دهد. اما چنانچه امید دارد تا زمانی که در مکه است عذرش برطرف شود احتیاط واجب آن است کهصبر کند و اگر تا آخر وقت عذرش برطرف نشد طبق وظیفه معذور عمل کند. و چنانچه بعد از عمل به‌وظیفه معذور عذرش برطرف شد چنانچه علم داشته عذرش برطرف نمی‌شود اعاده واجب نیست، ولی اگر امید داشته که عذرش برطرف می‌شود بنابر احتیاط باید اعمال را با غسل و وضو اعاده کند.
آیةاللَّه مکارم: بدار برای ذوی الاعذار بنا بر احتیاط واجب جایز نیست مگر این‌که یقین داشته باشد که تا آخر وقت، عذر برطرف نخواهد شد؛ و درصورتی که تا آخر عذر برطرف شود بنابر احتیاط اعاده لازم است.
2- به مسأله بعد مراجعه شود.
آیة اللَّه بهجت: باید برای طواف نایب بگیرد مناسک، مسأله 299.
آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: مبطون، احوط این است که درصورت تمکن، هم خود طواف نموده و هم نایب بگیرد. مناسک، مسأله 299.
346 605- کسی که پی در پی از او ریح خارج می‌شود، حکم مبطون را دارد؛ (1) و چنانچه نتواند در اثنای طواف وضو بگیرد یا حرجی باشد، اکتفا به یک وضو برای طواف کافی است؛ ولی اگر بتواند- ولو با حمل آب در اثنای طواف- وضو بگیرد، واجب است تجدید وضو کند و همچنین است حکم، در نماز طواف. (2)
خروج بول از غیرمجری
347 606- کسی که بول او پی‌درپی خارج می‌شود- ولو از مجرای بول نباشد- حکم مسلوس را دارد. (3)
وظیفه مسلوس
348 607- مسلوس اگر در وقت خاصی بتواند طواف و نماز را با وضو انجام دهد، باید آن وقت را انتخاب کند و طواف و نماز را با وضو و بدن پاک بجا آورد؛ و اگر چنین وقتی ندارد، درصورتی که مشقت نداشته باشد، برای هر بار که حدث از اوصادر شود یک وضو بگیرد؛ و اگر مشقت دارد، برای طواف، یک وضو و برای نماز هم، یک وضو بگیرد. (4)
1- آیة اللَّه بهجت: مانند مسلوس است و همان وظیفه را دارد. پرسشهای جدید حج، س 66.
2- آیة اللَّه فاضل: بنابر احتیاط واجب مثل مبطون باید نایب هم بگیرد.
آیة اللَّه تبریزی: بنابر احتیاط حکم مبطون را دارد.
آیة اللَّه خویی: بلکه حکم مسلوس را دارد. مستفاد از مناسک، مسأله 299.
آیة اللَّه سیستانی: در فرض مذکور یک وضو برای طواف و نماز کافی است مگر این‌که حدثی غیر از آنچه مستند به بیماری اوست از او سر بزند.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: و مبطون برای طواف نایب بگیرد و احتیاطاً خودش هم طواف کند. مجمع المسائل، ج 1،ص 469 مسأله 13.
آیة اللَّه مکارم: این احتیاط در مورد مسلوس و مبتلا به خروج ریح واجب نیست.
3- آیة اللَّه خویی: اگر از محلّ غیر معتاد ولو بالعارض خارج شود، آن هم بنابر احتیاط واجب، همان حکم را دارد. منهاج، آخرص 41.
4- آیة اللَّه فاضل: و در هرصورت بنابر احتیاط واجب نایب هم بگیرد.
آیة اللَّه بهجت: به همان دستوری که برای نماز خود طهارت می‌گیرد، برای طواف نیز همان نحو عمل می‌کند مناسک شیخ،ص 36 ووسیله،ص 76 و 39.
آیة اللَّه تبریزی: بعید نیست که یک وضو کفایت کند؛ مادامی که حدث متعارف از اوصادر نشود؛ گرچه احتیاط، اعاده وضو است.
آیة اللَّه خویی، آیة اللَّه سیستانی: به همان دستوری که برای نماز خود طهارت می‌گیرد، برای طواف نیز همان طهارت کافی است.
آیة اللَّه گلپایگانی: و اگر این را هم نمی‌تواند حکمی که در متن هست، برای طواف یک وضو بگیرد و چهار شوط آن را بجا آورد و بعد تجدید وضو نموده و سه شوط دیگر آن را انجام دهد. مجمع المسائل، ج 1،ص 477 مسأله 40.
3- طهارت از نجاست
سوم- طهارت بدن و لباس از نجاست.
349 608- طواف کننده بنابر احتیاط واجب (1) باید از نجاسات معفوّ در نماز نیز- مثل خون کمتر از درهم و جامه‌ای که با آن نتوان (2)نماز خواند؛ مثل عرقچین و جوراب حتی انگشتر (3)نجس- اجتناب کند.
1- آیة اللَّه خامنه‌ای: در حال طواف باید بدن و لباس از خون پاک باشند و بنابر احتیاط واجب، باید از سایرنجاسات نیز پاک باشند، اما پاک بودن جوراب و دستمال و انگشتر و مانند آنها شرط نیست و خونی که از یک درهم کمتر باشد؛ و نیز خون جراحت‌ها و زخم‌ها که موجب بطلان نماز نمی‌شود، بهصحت طواف نیز خللی وارد نمی‌کند.
آیة اللَّه فاضل: ظاهر آن است که ....
آیة اللَّه مکارم: طواف، در حالی که بدن یا لباس خونِ کمتر از درهم داشته باشد، جایز نیست.
2- آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی: طواف در جامه‌ای که با آن نتوان نماز خواند یعنی ساتر نباشد؛ مانند مثال‌های مذکور در متن اگر نجس باشد مانع ندارد. و همچنین بودن چیز نجس همراه انسان در طواف مانعی ندارد.
آیة اللَّه وحید: سوم از شرایطصحت طواف بنابر احتیاط واجب طهارت از نجاست است، و از نجاستی که در بدن یا لباس نماز گزار عفو شده است- مانند خون کمتر از درهم- در طواف عفو نشده است.
مناسک فارسی معظم لهصفحه 150
آیة اللَّه سیستانی: همراه داشتن چیز متنجس در طواف مانع ندارد.
آیة اللَّه مکارم: نجس بودن این لباسهای کوچک ضرری ندارد ولی خون کمتر از درهم معاف نیست.
3- آیة اللَّه فاضل: در انگشتر و مانند آن که ثوبصدق نمی‌کند برایصحت طواف طهارت آنها شرط نیست همچنین همراه داشتن چیز متنجس درصورت جهل به مسأله مانعی ندارد.
خون قروح و جروح
350 611- بنابر احتیاط واجب، باید خون قروح و جروح را تا حد امکان، تطهیر نمود و لباس را اگر نجس شده، عوض کرد؛ و اگر تطهیرِ خون قروح و جروح، مشقت داشته باشد، تطهیر لازم نیست. (1)
تأخیر طواف برای تحصیل طهارت
351 612- کسی که در بدن او خون قروح و جروح باشد، بنابر احتیاط اگر می‌تواند با تأخیر و بدون مشقت آن را تطهیر کند، باید طواف را به شرط عدم تنگی وقت، تأخیر بیندازد.
طواف با لباس مشکوک
352 613- طواف با بدن و لباسی که شک در نجاست آن داشته باشد،صحیح است؛ چه بداند قبلًا پاک بوده یا نه؛ ولی اگر بداند که قبلًا نجس بوده ونداند که تطهیر شده است، نمی‌تواند با آن طواف کند.
حصول نجاست در اثنای طواف
353 614- اگر در حال طواف، بدن یا لباس نجس شود، بنابر اظهر باید طواف را قطع، و به تطهیر اقدام شود و طواف از همانجا اتمام شود و این طواف،صحیح است. (2)
1- آیة اللَّه خامنه‌ای: آنچه موجب بطلان نماز نمی‌شود، طواف را نیز باطل نمی‌کند.
آیة اللَّه خویی: متعرض این فرع نشده‌اند.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: و احتیاط آن است که هم خودش با آن حال طواف کند و هم نایب بگیرد تا برای او طواف نماید.
2- آیة اللَّه تبریزی، آیة اللَّه خویی: یا آنکه نجس بودن بدن یا لباس خود را نمی‌دانسته و در اثنای طواف دانست، اگر جامه پاکی داشته باشد همان جا جامه نجس را کنده و با جامه پاک طواف خود را تمام نماید واگر نه اگر این حادثه بعد از تمام شدن شوط چهارم بوده، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن یا لباس باقیمانده طواف را به‌جا آورد. و چنانچه پیش از تمام شدن شوط چهارم باشد، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنابر احتیاط یک طواف کامل به‌قصد اعم از تمام یا اتمام به‌جا آورد.
آیة اللَّه خامنه‌ای: اگر بدون رها کردن طواف تطهیر ممکن نباشد باید دست از طواف بردارد و جامه یا بدن را تطهیر کند و فوراً برگردد اگر موالات بهم نخورده و طواف را از همانجا تمام کند و طواف اوصحیح است.
آیة اللَّهصافی، آیة اللَّه گلپایگانی: اگر در بین طواف لباس یا بدنش نجس شود یا بفهمد که از پیش نجس بوده و بدون رها کردن طواف، شستن آن ممکن نباشد، طواف را رها نماید، و اگر چهار دور طواف کرده، بعد از تطهیر بدن یا لباس بقیه طواف را تمام کند و اگر به سه دور و نیم نرسیده طواف او باطل است و باید بعد از تطهیر از سر بگیرد و اگر از سه دور و نیم گذشته و چهار دور را تمام نکرده احتیاط آن است که بعد از تطهیر از همانجا که رها کرده طواف را تمام کند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را به‌جا آورد.
354 615- اگر طواف کننده در حال طواف نجاستی در بدن یا لباس خود ببیند و احتمال بدهد که در این حال نجاست حاصل شده، ظاهراً حکم مسأله قبل را دارد.
علم به نجاست بعد از طواف
355 616- اگر بعد از فراغ از طواف، به نجاستِ در حال طواف، علم حاصل شود، اظهرصحت طواف است.
علم به نجاست از اول در اثنای طواف
356 617- اگر در بین طواف، علم پیدا کند که نجاست بدن یا لباس او، از ابتدای طواف بوده، احتیاط (1) آن است که طواف را رها نموده و تطهیر کند و از همانجا بقیه طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و بعد از آن، طواف و نماز را را اعاده (2) کند؛ خصوصاً اگر تطهیر، طولانی شود. در این احتیاط، فرقی بین حصول علم، بعد از دور چهارم، یا قبل از آن نیست، اگرچه درصورت دوم، احتیاط شدیدتر است.(3)
فراموشی نجاست
357 618- اگر طواف کننده نجاست را فراموش و در اثنای طواف یا بعد از آن (4)متذکر شود، بنابر احتیاط واجب باید آن را اعاده کند.
طواف و نماز با نجاست و انجام اعمال مترتّبه
2358/ 618- کسی که طواف و نماز طواف را با بدن یا لباس نجس از روی جهل یا نسیان، به‌جا آورده، آیا اعاده طواف و نماز لازم است یا نه؟ و تکلیف او نسبت به اعمال مترتبه چیست؟ (5)
1- آیة اللَّه سیستانی: حکم در این مسأله همان است که در مسأله 614 آمده است.
آیة اللَّه فاضل: ظاهراً طوافشصحیح است اگر چه احتیاط استحبابی آن است که ....
2- آیة اللَّه خامنه‌ای، آیة اللَّه مکارم: وظیفه همین است و اعاده ندارد.
3- نظریه سایر آیات عظام در حاشیه مسأله 614 آمده است.
4- آیات عظام: بهجت، تبریزی، خویی، سیستانی، فاضل و مکارم: در این فرض طواف اوصحیح است ودر فرض تذکر در اثنا مقداری که طواف کردهصحیح است و در ادامه به وظیفه عمل می‌کند.
آیة اللَّه خامنه‌ای: اگر در بین طواف یادش بیاید، باید مطابق دستوری که در حاشیه مسأله 614 بیان شده عمل کند و اعاده لازم نیست. و اگر بعد از طواف یادش بیاید طوافشصحیح است ولی اگر نماز طواف را هم با بدن و لباس نجس خوانده باید آن را دوباره بخواند و احتیاط استحبابی آن است که در این مسأله طواف را نیز بار دیگر بجا آورد.
5- آیةاللَّه بهجت: باید خودش طواف و نماز را اعاده کند و با عدم تمکن استنابه کند و اعمال مرتبهصحیح است.
آیةاللَّه تبریزی: و در فرض نسیان در طوافصحیح است و در نماز طواف باید اعاده کند. واللَّه العالم.
آیةاللَّه خامنه‌ای: در جهل به موضوع اعاده ندارد و اگر نسیان کرده احوط اعاده است و سعی با اعتقاد بهصحت طواف اعاده ندارد ولی طواف نساء با بطلان طواف اعاده شود.
آیةاللَّه سیستانی: طواف درصورت جهل به موضوع یا نسیانصحیح است و همچنین نماز ولی اگر قبل از نماز شک داشته و تفحّص نکرده و بعد از نماز آن را دیده است به احتیاط واجب باید نماز را اعاده کند و در مورد نسیان نیز اگر منشأ آن بی‌اعتنایی بوده اعاده نماز بنابراحتیاط لازم است.
آیةاللَّهصافی: در فرض سؤال درصورت نسیان طواف و نمازش را اعاده کند و احتیاطاً سعی را نیز اعاده کند و در هرصورت جهل به موضوع نجاست اعاده ندارد و طواف و نمازصحیحند و اگر جاهل به حکم بود نیز طواف و نماز و سعی را اعاده نماید. واللَّه العالم.
آیةاللَّه فاضل: درصورت نسیان طوافصحیح است، ولی نماز را اعاده کند. و اعمال مترتبه را که با اعتقاد بهصحت انجام دادهصحیح است. اما درصورت جهل به حکم، طواف و نماز را اعاده کند، ولی اعمال مترتبه مثلصورت قبل است.
آیةاللَّه مکارم: اعاده لازم نیست.
4- ختنه
چهارم- ختنه در حق مردان؛ و بنابر احتیاط (1) واجب، درباره بچه‌های نابالغ هم رعایت شود.
621359- اگر بچه‌ای را که ختنه نشده، (2) وادار به احرام، یا او را محرم کنند، احرام اوصحیح است ولی طواف اوصحیح نیست؛ (3)و چون طواف نساء او باطل است (4) بنابر احوط (5)حلال شدن زن بر او مشکل
1- آیةاللَّه تبریزی: اگر ساتر منحصر به لباسهای دوخته ای که پوشیده است باشد، طواف اشکال دارد مگر اعتقاد داشته که این عمل بر او جایز است.
آیةاللَّه خویی: فتوای ایشان در جایی که هیچگونه ساتر دوخته نشده نداشته باشد روشن نیست.
آیة الله مکارم: درصورت عمد، خلاف احتیاط است، نگاه کرده و یک گوسفند کفاره دارد.
آیة الله نوری: هر چند که مرتکب حرام شده است و باید یک گوسفند کفاره دارد.
2- آیةاللَّه خویی: فرقی نمی کند و پوشاندنصورت برای زن از نامحرم، بنابر احتیاط واجب است و لکن باید به نحوی باشد که ساتر بهصورت زن مس نشود.
آیة الله سیستانی: فی الجمله فرقی می کند، گرچه احتیاط این است که همان مقدار که در نماز پوشاندن واجب است در طواف نیز واجب است؛ ولی اگر قسمتی از موها یا بازو و ساق پا پیدا باشد، طوافصحیح است همچنین به احتیاط واجب نبایدصورت خود را با نقاب و مانند آن بپوشاند حتی اگر محل باشد.
آیة الله فاضل: فرقی ندارد.
آیة الله مکارم: در حال نماز پشت پا و کف آن نیز مستثنی است ولی در طواف احتیاط پوشاند آن است همچنین در نماز نقاب ضرری ندارد ولی در طواف جایز نیست.
آیة الله نوری: فرق نمی کند؛ چون در نماز می تواندصورت خود را بپوشاند ولی در طواف واجب استصورت خود را بپوشاند.
3- آیةاللَّه بهجت: درصورتی که علم نداشته باشد، اشکال ندارد.
4- آیةاللَّه مکارم: تمام طوافهای او اشکال دارد.
5- آیة اللَّه سیستانی: اگر ممیّز باشد بنابر احتیاط واجب حکم کسی را دارد که طواف را ترک کرده است مگر این‌که پس از ختنه طواف را اعاده کند.
است؛ مگر او را ختنه و طواف دهند، یا خودش بعد از ختان، طواف کند، یا برای طواف او نایب (1)بگیرند.
360 622- اگر بچه‌ای ختنه کرده به دنیا بیاید، طواف اوصحیح است.
361 624- در طوافهای مستحبی نیز ختنه شرط است.
5- ستر عورت
پنجم- ستر عورت. (2)
362 625- طواف بدون ساترِ عورت، باطل است.(3)
لزوم اباحه ساتر
363 626- در ساتر، اباحه (4) معتبر است و با ساتر غصبی، طوافصحیح نیست؛ و با لباسِ غیرِ ساترِ غصبی نیز، بنابر احتیاطِ « (5)واجب، طواف باطل است.
364 627- بنابر احتیاط، شرایط لباس نمازگزار، در ساتر رعایت شود.
1- از آیة اللَّه سیستانی: در مورد کفایت نیابت در این فرض، مطلبی در دست نیست.
آیات عظامصافی، گلپایگانی، مکارم: گرفتن نایب در اینصورت قبل از ختنه مشکل است.
2- آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: بنابر احتیاط واجب ستر عورت معتبر است
3- آیة اللَّه مکارم: حتی اگر فقط ستر عورت کند و برهنه و عریان بر اوصدق کند طوافش باطل است.
آیة اللَّه خامنه‌ای: بنابر احتیاط واجب، ستر عورت در طواف شرط است.
4- آیة اللَّه بهجت: طواف در لباس غصبی جایز نیست و درصحّت آن تأمّل و احتیاط است؛ خصوصاً درساتر. مستفاد از وسیله،ص 179 در نماز.
آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه فاضل: بنابر احتیاط واجب.
5- آیة اللَّه سیستانی، آیة اللَّه فاضل: این احتیاط واجب نیست.
آیات عظام:صافی، گلپایگانی، نوری: باطل است.
صحت طواف و سعی با لباس دوخته
365 628- طواف و سعی با لباس دوخته ولو عمداً،صحیح است و بهصحت عمره و حج، ضرر نمی‌زند. « (1)
فرق حجاب در طواف با نماز
366 629- حجاب زن هنگام طواف، با حجاب در نماز، فرق می‌کند؛(2) و بنابر احوط، فقط وجه و کفین، در طواف، مستثنی است.
پیدا بودن مو در طواف
367 630- اگر مقداری از موهای سر زن یا جاهای دیگر بدن او که باید در حال طواف بپوشاند، ظاهر باشد، (3)در فرض عمد، طواف- علی الأحوط-صحیح نیست؛ (4) و در غیر عمد،صحیح است، مگر علی الأحوط، در جاهل مقصر.
1- آیة اللَّه تبریزی: اگر ساتر منحصر به لباسهای دوخته‌ای که پوشیده است باشد، طواف اشکال دارد مگر اعتقاد داشته که این عمل بر او جایز است.
آیة اللَّه خویی: فتوای ایشان در جایی که هیچگونه ساتر دوخته نشده نداشته باشد روشن نیست.
آیة اللَّه مکارم: درصورت عمد، خلاف احتیاط است، گناه کرده و یک گوسفند کفّاره دارد.
آیة اللَّه نوری: هر چند که مرتکب حرام شده است و باید یک گوسفند کفّاره بدهد.
2- آیة اللَّه خویی: فرق نمی‌کند و پوشاندنصورت برای زن از نامحرم، بنابر احتیاط واجب است ولکن بایدبه نحوی باشد که ساتر بهصورت زن مسّ نشود.
آیة اللَّه سیستانی: فی الجمله فرق می‌کند، گرچه احتیاط این است که همان مقدار که در نماز پوشاندن واجب است در طواف نیز واجب است؛ ولی اگر قسمتی از موها یا بازو و ساق پا پیدا باشد، طوافصحیح است همچنین به احتیاط واجب نبایدصورت خود را با نقاب و مانند آن بپوشاند حتی اگر مُحل باشد.
آیة اللَّه فاضل: فرقی ندارد.
آیة اللَّه مکارم: در حال نماز پشت پا و کف آن نیز مستثنی است ولی در طواف احتیاط پوشاندن آن است. همچنین در نماز نقاب ضرری ندارد ولی در طواف جایز نیست.
آیة اللَّه نوری: فرق می‌کند؛ چون در نماز می‌تواندصورت خود را بپوشاند ولی در طواف واجب استصورت خود را نپوشاند.
3- آیةالله بهجت: درصورتی که علم نداشته باشد، اشکال ندارد.
4- آیات عظام خامنه‌ای، سیستانی، مکارم: طوافصحیح است هرچند گناه کرده است.
آیة اللَّه خویی: در فرض جهل به حکم، طوافصحیح است. المسائل الشرعیه، ج 1،ص 334.
مقدار پوشش دختر بچه در هنگام طواف
368 631- پوشش دختر بچه در حال طواف چگونه باید باشد؟ (1)
طواف زنان با علم به نگاه و تماس با نامحرم
369 633- طواف مستحبی برای زنان با فرض علم به نگاه به بدن مردان، یا قرار گرفتن در فشار جمعیت، اگر اختیاراً نگاه به نامحرم نکنند، اشکال ندارد؛ ولی در ازدحام بهتر است مراعات کنند و در هرصورت طواف،صحیح است.
1- آیات عظام: تبریزی، خامنه‌ای، سیستانی، مکارم: بنابر احتیاط به مقدار معمول زنان باشد.
آیة اللَّهصافی و آیة اللَّه فاضل: مانند زنان است.
آیة اللَّه نوری: پوشش خاصّی معتبر نیست اگر به پنج، شش سال رسیده است حکم بانوان را رعایت نماید.
