وضو

وضو

نمازگزار باید قبل از انجام نماز، وضو گرفته و خود را برای انجام این عبادت بزرگ آماده کند.
در برخی از موارد هم باید «غُسل» کند؛ یعنی تمام بدن را بشوید و هرگاه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند، باید به جای آن عملِ دیگری به نام «تیمّم» انجام دهد که در این قسمت با احکام هریک آشنا خواهید شد.

 

چگونگی وضو

انسان باید در وضو ابتداصورت را بشوید و سپس دست راست و بعد از آن دست چپ را، بعد از شستن این اعضا باید با رطوبتی که از شستن دست بر کف آن است، سر را مسح کند؛ یعنی دست را بر آن بکشد و سپس پای راست و در آخر پای چپ را مسح کند، اکنون برای آشنایی بیشتر با اعمال وضو، به نمودارصفحه بعد توجه کنید:
از جائی که موی سر روییده تا 1-صورت آخر چانه (طول). و ازپهنا فاصله بین شست و انگشت میانه که برصورت قرار گیرد (عرض).
1- شستن 2- دست‌راست
از آرنج تا نوک انگشتان.
3- دست چپ
کارهای‌وضو «(1)» 1- سر قسمت جلوی آن، که بالای پیشانی است
2- پای راست
2- مسح روی پا از نوک انگشت تا برآمدگی. «(2)»
3- پای چپ

 

توضیح اعمال وضو

شستن
1- مقدار واجب در شستنصورت و دستها، همان است که گذشت، ولی برای آنکه یقین کند مقدار واجب را شسته، باید کمی اطراف آن را هم بشوید. «(1)»

1- . تحریرالوسیله- ج 1 ص 21، م 1.
2- سایر مراجع احتیاط واجب آن است که تا مفصل را هم مسح کند. مسأله 258

 2- بنا بر احتیاط واجب، «(2)» بایدصورت و دستها را از بالا به پائین شست و اگر از پائین به بالا بشوید وضو باطل است. «(3)» مسح سر
1- جای مسح: یک قسمت از چهار قسمت سر، که بالای پیشانی است (بالای سر).
2- مقدار واجب مسح: هر قدر باشد کافی است (به مقداری که اگر کسی ببیند بگوید مسح کرد).
3- مقدار مستحب آن: به پهنای سه انگشت بسته و طول یک انگشت.
4- لازم نیست مسح برپوست سرباشد، بلکه بر موی جلوی سرهمصحیح است، مگر موی سربه قدری بلند باشد که هنگام شانه زدن، بهصورتش بریزد، که باید، پوست سر یا قسمت پائین (بیخ) مو را مسح نماید.
مسح پا
1- جای مسح: روی پا است.

1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 21، م 1 و 2.
2- سایر مراجع باید از بالا به پائین بشوید. مسأله 249
3- توضیح‌المسائل- م 243.

2- مقدار واجب مسح: طول؛ از سرانگشت تا بر آمدگی روی پا، «(1)» عرض؛ هر اندازه باشد کافی است هر چند به قدر یک انگشت باشد.
3- مقدار مستحب مسح: همه روی پا.
4- پای راست را باید قبل از پای چپ مسح کند، «(2)» ولی لازم نیست پای راست را با دست راست و پای چپ را با دست چپ مسح کند. «(3)» مسائل مشترک مسح سر و پا
1- در مسح باید دست را بر سر و پاها بکشد و اگر دست را نگه دارد، و سر یا پا را به آن بکشد وضو باطل است، ولی اگر موقعی که دست را می‌کشد، سر یا پا مختصری حرکت کند اشکال ندارد. «(4)» 2- اگر برای مسح، رطوبتی در کف دست نمانده باشد، نمی‌تواند دست را با آب خارج تر کند، بلکه باید از اعضای دیگرِ وضو، رطوبت بگیرد و با آن مسح کند. «(5)» 3- رطوبت دست باید بقدری باشد که بر سر و پا اثر بگذارد. «(6)»

1- سایر مراجع احتیاط واجب آن است که تا مفصل را هم مسح کند. مسأله 249
2- گلپایگانی- اراکی باید پای چپ را پیش از پای راست مسح نکند؛ خوئی بنابر احتیاط واجب پای چپ را بعد از پای راست مسح کند شرایط وضو، شراط نهم.
3- توضیح‌المسائل- م 252 و 253 و العروةالوثقی- ج 1 ص 209.
4- توضیح‌المسائل. م 255.
5- . توضیح‌المسائل- م 257.
6- العروةالوثقی- ج 1 ص 212، م 26.

4- محل مسح (سر و روی پاها) باید خشک باشد، بنابراین اگر جای مسح تر باشد، باید آن را خشک کرد ولی اگر رطوبت آن بقدری کم باشد که مانع از تأثیر رطوبت دست، بر آن نباشد مانع ندارد. «(1)» 5- بین دست و سر یا پاها باید چیزی مانند چادر و کلاه، یا جوراب و کفش فاصله نباشد. هر چند بسیار رقیق و نازک باشد و رطوبت به پوست برسد (مگر در حال ناچاری). «(2)» 6- محل مسح باید پاک باشد، پس اگر نجس است و نمی‌تواند آن را آب بکشد باید تیمم کند. «(3)» شرایط وضو
با شرایطی که خواهد آمد، وضوصحیح است، و با از بین رفتن هر یک از آنها وضو باطل می‌شود.
شرایط آب وضو
1- پاک باشد.
2- مباح باشد (غصبی نباشد). «(4)» 3- مطلق باشد (مضاف نباشد).

1- العروةالوثقی- ج 1 ص 212، م 26.
2- العروةالوثقی- ج 1 ص 212، م 27.
3- توضیح‌المسائل- م 260.
4- . سایر مراجع آب وضو و فضایی که در آن وضو می‌گیرد نیز مباح باشد. بعد از مسأله 272، شرط سوّم.

شرایط ظرف آب وضو

1- مباح باشد.
2- طلا و نقره نباشد.
شرایط اعضای وضو
1- پاک باشد.
2- مانعی از رسیدن آب در آن نباشد.
شرایط وضو گیرنده
1- استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد.
2- با قصد قربت وضو بگیرد (ریا نکند).
سایر شرایط وضو
1- رعایت ترتیب (همانگونه که در اعمال وضو گذشت).
2- رعایت موالات (بین اعمال وضو فاصله نیفتد).
3- شخصاً وضو بگیرد (از دیگری کمک نگیرد).
توضیح: شرایط آب وضو و ظرف آن
1- وضو با آب نجس و مضاف باطل است، خواه بداند آن آب نجس یا مضاف است یا نداند، یا فراموش کرده باشد. «(1)» 2- آب وضو باید مباح باشد، بنابر این در موارد زیر وضو باطل است:
* وضو گرفتن با آبی کهصاحب آن راضی نیست (راضی نبودن او معلوم است).
* آبی که معلوم نیستصاحب آن راضی است یا نه.
* آبی که وقف افراد خاصی است، مانند حوض برخی از مدارس و وضوخانه بعضی از هتلها و مسافرخانه‌ها و ... «(2)» 3- وضو گرفتن از نهرهای بزرگ، گرچه انسان نداندصاحبان آنها راضی هستند یا نه اشکال ندارد، امّا اگرصاحبان آن از وضو گرفتن جلوگیری کنند، احتیاط واجب آن است که وضو نگیرند. «(3)» 4- اگر آب وضو در ظرف غصبی باشد و با آن وضو بگیرد باطل است. «(4)»

1- توضیح‌المسائل- 265.
2- العروةالوثقی- ج 1 ص 225، م 6، 7، 8 و توضیح‌المسائل- م 267 تا 272.
3- توضیح‌المسائل، مسأله 271.
4- توضیح‌المسائل- شرایط وضو- شرط چهارم.

شرایط اعضای وضو

1- اعضای وضو در موقع شستن و مسح باید پاک باشد. «(1)» 2- اگر چیزی بر اعضای وضو باشد (اعضای شستن) که از رسیدن آب به آن جلوگیری کند، یا بر اعضای مسح است، هر چند از رسیدن آب جلوگیری نکند، برای وضو باید برطرف شود. «(2)»
3- خطوط قلم خودکار و لکه‌های رنگ و چربی و کِرِمْ درصورتی که رنگ بدون جِرم باشد، مانع وضو نیست، ولی اگر جِرم داشته باشد (روی پوست را گرفته) باید بر طرف شود. «(3)» شرایط وضو گیرنده:
1- کسی که می‌داند اگر وضو بگیرد مریض می‌شود و یا می‌ترسد که مریض شود، باید تیمم کند و اگر وضو بگیرد باطل است. ولی اگر نداند که آب برای او ضرر دارد و وضو بگیرد و بعد بفهمد که ضرر داشته، وضویشصحیح است. «(4)» «(5)»
 

1- توضیح‌المسائل- ص 35، شرط ششم.
2- توضیح‌المسائل- ص 37، شرط سیزدهم و مسأله 259.
3- استفتاآت- ج 1 ص 36 و 37، س 40 تا 45.
4- العروةالوثقی- م ج 1 ص 232- توضیح‌المسائل- م 288 و 672.
5- خوئی اگر بعد از وضو بفهمد ضرر داشته و ضرر به حدی که شرعاً حرام است نبوده، وضویش صحیح است؛ گلپایگانی اگر بعد از وضو بفهمد ضرر داشته، احتیاط واجب آن است که علاوه بر وضو، تیمم نیز بنماید. مسأله 294

2- وضو، باید به قصد قربت انجام شود، یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم وضو بگیرد. «(1)» 3- لازم نیست نیّت رابه زبان آورد، یا از قلب خود بگذراند، بلکه همین مقدار که می‌داند وضو می‌گیرد کافی است، بطوری که اگر از او بپرسند، چه می‌کنی؟ بگوید وضو می‌گیرم. «(2)»

 

سایر شرایط وضو ترتیب

کارهای وضو بدین ترتیب باید انجام شود:
* شستنصورت
* شستن دست راست
* شستن دست چپ
* مسح سر
* مسح پای راست
* مسح پای چپ
اگر ترتیب اعمال وضو بهم بخورد وضو باطل است، حتی اگر پای چپ و راست را همزمان مسح کند. «(4)» مُوالات
1- موالات یعنی؛ پشت سر هم انجام دادن و فاصله نینداختن بین اعمال وضو.

1- توضیح المسائل، ص 31، شرط هشتم.
2- توضیح المسائل، م 282.
3- تحریرالوسیله- ج 1 ص 28.
4- پاورقی ص را نگاه کنید.

2- اگر بین کارهای وضو به قدری فاصله شود که وقتی می‌خواهد جایی را بشوید یا مسح کند رطوبت جاهایی که پیش از آن شسته یا مسح کرده، خشک شده باشد، وضو باطل است. «(1)» از دیگران کمک نگیرد
1- کسی که می‌تواند اعمال وضو را انجام دهد، نباید از دیگری کمک بگیرد، پس اگر شخص دیگریصورت و دست او را بشوید و یا مسح او را انجام دهد وضو باطل است. «(2)» 2- کسی که نمی‌تواند وضو بگیرد، باید نائب بگیرد که او را وضو دهد و چنانچه مزد هم بخواهد، درصورتی که بتواند باید بدهد، ولی خود او باید نیّت وضو کند. «(3)» مسأله:
اگر وقت نماز به قدری تنگ است که اگر وضو بگیرد، تمام نماز یا قسمتی از آن، بعد از وقت خوانده می‌شود، باید تیمم کند. «(4)»

1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 28، م 15 و توضیح‌المسائل- م 283.
2- العروةالوثقی- ج 1 ص 234.
3- توضیح‌المسائل- م 286.
4- توضیح المسائل، م 280.

راهنمایی
زائران عزیز توجه داشته باشند، که در مساجد مکه و مدینه و سایر اماکن، ظرف‌های آب سردی که برای نوشیدن قرار می‌دهند، چون ممکن است وضو گرفتن از آنها ممنوع باشد، احتیاط کرده و از آن وضو نگیرند، تا سایر اعمال آنها دچار اشکال نشود.

 

وضوی جَبیره‌ای

تعریف جبیره: دوایی که بر زخم می‌زنند و چیزی که با آن زخم را می‌بندند، «جَبیره» نام دارد.
1- شخصی که بر اعضای وضویش، زخم یا شکستگی است؛ اگر بتواند بطور معمول وضو بگیرد، باید بطور معمول وضو بگیرد. «(1)» مثلًا؛
الف: روی زخم باز است و آب برای آن ضرر ندارد.
ب: روی زخم بسته است ولی باز کردن آن امکان دارد و آب ضرر ندارد.
2- چنانچه زخم برصورت یا دستهاست و روی آن باز است و آب ریختن روی آن ضرر دارد، «(2)» اگر اطراف آن را بشوید کافی است. «(3)»

1- توضیح المسائل- م 324- 325.
2- . توضیح المسائل- م 324- 325.
3- توضیح المسائل- م 324- 325.

3- اگر زخم یا شکستگی در جلوی سر یا روی پاها است (محل مسح) و روی آن باز است، چنانچه نتواند آن را مسح کند، باید پارچه پاکی روی آن بگذارد و روی پارچه را با تری آب وضو که در دست مانده، مسح کند. «(1)» «(2)» کیفیت انجام وضوی جبیره‌ای
در وضوی جبیره‌ای، باید جاهایی که شستن یا مسح آن امکان دارد بطور معمول بشوید یا مسح کند، و مواردی که امکان ندارد، دست‌تر بر جبیره بکشد.
چند مسئله:
1- اگر جبیره بیش از حد معمول، اطراف زخم را پوشانده باشد، و برداشتن آن ممکن نیست، باید «(3)»

1- توضیح المسائل- م 326.
2- گلپایگانی و بنابر احتیاط لازم تیمم هم بنماید؛
خوئی باید تیمم کند و بنابر احتیاط وضوی جبیره‌ای هم بگیرد. مسأله 332
3- خوئی باید تیمم کند، مگر آنکه جبیره در مواضع تیمم باشد که در این‌صورت لازم است هم وضو بگیرد و هم تیمم کند. مسأله 341

وضوی جبیره‌ای گرفته و بنابر احتیاط واجب تیمم هم انجام دهد. «(1)» 2- کسی که نمی‌داند وظیفه‌اش وضوی جبیره‌ای است یا تیمم، بنا بر احتیاط واجب باید هر دو را انجام دهد. «(2)» 3- اگر درصورت و دستها چند جبیره باشد، باید بین آنها را بشوید و اگر جبیره‌ها در سر یا روی پاها باشد باید بین آنها را مسح کند و در جاهایی که جبیره است باید به دستور جبیره عمل کند. «(3)»

 

چیزهایی که باید برای آنها وضو گرفت

1- برای انجام نماز (بجز نماز میت).
2- برای انجام طواف کعبه.
3- برای رساندن جایی از بدن به نوشته قرآن و اسم خداوند. «(4)» «(5)» چند مسأله:
1- اگر نماز یا طواف بدون وضو انجام شود باطل است.
2- کسی که وضو ندارد نباید جائی از بدن خود را به این نوشته‌ها برساند:
* خط قرآن، ولی ترجمه آن اشکال ندارد.

1- توضیح المسائل- م 335.
2- توضیح المسائل- م 343.
3- توضیح المسائل- م 334.
4- توضیح‌المسائل- م 316.
5- تفصیل این مسأله در درس 44 خواهد آمد.

* اسم خداوند به هر زبانی نوشته شده باشد، مانند: «اللَّه»، «خدا»، «God».
* نام پیامبر اکرم-صلی اللَّه علیه و آله- (بنابر احتیاط واجب).
* اسامی امامان- علیهم السلام- (بنابر احتیاط واجب).
* نام حضرت زهرا- علیها السلام- (بنابر احتیاط واجب). «(1)» 3- برای این کارها وضو گرفتن مستحب است:
* رفتن به مسجد و حرم امامان.
* خواندن قرآن.
* همراه داشتن قرآن.
* رساندن جایی از بدن به جلد یا حاشیه قرآن.
* زیارت اهل قبور. «(2)»

 

چگونه وضو باطل می‌شود؟

1- خارج شدن ادرار یا مدفوع یا باد از انسان.
2- خواب، چنانچه گوش نشنود و چشم نبیند.
3- چیزهایی که عقل را از بین می‌برد، مانند: دیوانگی، مستی، بی‌هوشی.
4- استحاضه زنان. «(3)»

1- توضیح المسائل- م 317 و 319.
2- توضیح المسائل- م 322.
3- این مسأله مربوط به بانوان است که می‌توانند برای توضیح بیشتر به رساله توضیح‌المسائل مسأله 329 تا 520 رجوع کنند.

5- آنچه سبب غسل شود، مانند جنابت و مَسّ میّت. «(1)» راهنمایی
از مجموع اعمال عمره و حج، تنها طواف و نماز طواف است که باید با طهارت انجام شود، و در سایر اعمال، طهارت شرط نیست، گرچه در برخی از آنها مستحب است، بنابر این حجاج عزیز توجه داشته باشند که برای انجام طواف و نماز آن (طواف عمره، حج و نساء)، حتماً باید وضو بگیرند، و غسل مستحبی احرام یا طواف، کافی نیست.

1- توضیح المسائل- م 323.