شَکیّات نماز
گاهی ممکن است نمازگزار در انجام جزئی از نماز شک کند؛ مثلًا نمی‌داند تشهد را خوانده است یا نه و یانمی‌داند یک سجده بجا آورده است یا دو سجده و گاهی در تعداد رکعاتی که خوانده است شک می‌کند؛ مثلًا نمی‌داند اکنون مشغول رکعت سوم است یا چهارم.
برای شک در نماز، احکام خاصی است و بیان تمام موارد آن از حدّ این جزوه خارج است ولی بطور مختصر، به بیان اقسام شک و احکام هر کدام می‌پردازیم:
اقسام شک در نماز
«(1)»
1- شک در اجزای نماز:
الف: اگر در انجام جزئی از اجزای نماز شک کند؛ یعنی نمی‌داند آن جزء را بجا آورده است یا نه، اگر جزء بعدی را شروع نکرده است،یعنی هنوز از محل آن جزء نگذشته است؛ باید آن را بجا آورد. ولی اگر بعد از داخل شدن در جزء بعدی شک پیش آمده است؛ یعنی از محل آن گذشته است؛ به چنین شکی اعتنا نمی‌شود و نماز را ادامه می‌دهد وصحیح است.
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 198، 199 و 200.
ب: اگر درصحّت جزئی از نماز شک کند؛ یعنی نمی‌داند جزئی را که بجا آورده،صحیح انجام شده است یا نه، در اینصورت به شک خود اعتنا نمی‌کند، یعنی بنا می‌گذارد برصحیح بودن آن و نماز را ادامه می‌دهد وصحیح است.
2- شک در رکعات: «(1)»
* شکهائی که نماز را باطل می‌کند: «(2)»
1- اگر در نماز دو رکعتی؛ مثل نمازصبح یا در نماز مغرب، شک در رکعت پیش آید، نماز باطل است.
2- شک بین یک و بیشتر از یک؛ یعنی اگر شک کند یک رکعت خوانده یا بیشتر، نماز باطل است.
3- اگر در نماز نداند چند رکعت خوانده نماز باطل است.
1- شک در رکعات نماز، موارد دیگری نیز دارد، امّا چون پیش آمدن آن موارد بسیار کم است از بیان آنها صرف‌نظر شد، برای آشنایی می‌توانید به رساله توضیح المسائل مسأله 1165 تا 1200 مراجعه کنید.
2- توضیح‌المسائل، م 1165.
جای جدول شکیّات
* شکهایی که نباید به آنها اعتناء کرد: «(1)»
1- در نماز مستحبی.
2- در نماز جماعت؛ که توضیح این دو خواهد آمد.
3- پس از سلام نماز؛ یعنی اگر بعد از تمام شدن نماز، شک در رکعت یا اجزاء پیش آید، لازم نیست نماز را دوباره بخواند.
4- بعد از گذشت وقت نماز؛ یعنی اگر پس از گذشت وقت نماز، شک کند که نماز را خوانده است یا نه، خواندن آن نماز لازم نیست.
یاد آوری:
1- هر آنچه در نماز خوانده یا بجا آورده می‌شود، جزئی از نماز است.
2- اگر نمازگزار شک کند که جزئی از نماز را بجا آورده یا نه، مثلًا شک دارد سجده دوم را انجام داده یا نه، چنانچه وارد جزء بعدی نشده است باید آن جزء را بجا آورد، ولی اگر وارد جزء بعدی شده است؛ به شک خود اعتنا نمی‌کند، بنابراین اگر مثلًا در حالی که نشسته است و تشهد را شروع نکرده، شک کند یک سجده بجا آورده است یا دو سجده، باید یک سجده دیگر بجا آورد؛ اما اگر در بین تشهد و یا پس از ایستادن شک کند، لازم نیست سجده‌ای بجا آورد، نماز را ادامه می‌دهد وصحیح است.
1- توضیح‌المسائل، م 1168.
3- چنانچه پس از بجا آوردن جزئی از اجزاء نماز؛ مثلًا خواندن حمد و یا یک کلمه از آن شک کند کهصحیح بجا آورده است یا نه، به شک خود توجه نمی‌کند و لازم نیست دوباره بجا آورد؛ نماز را ادامه می‌دهد وصحیح است.
4- شک در رکعت، یعنی در بین نماز در تعداد رکعتهای خوانده شده شک کند؛ مثلًا هنگام خواندن تسبیحات نداند که اکنون رکعت چهارم را می‌خواند یا سوم؟
5- اگر در تعداد رکعتهای نماز مستحبی شک کند، بنابر دو می‌گذارد چون تمام نمازهای مستحبی- بجز نماز وتر و اعرابی- دورکعتی است پس اگر شک بین یک و دو یا دو و بیشتر از آن پیش آید، بنابر دو می‌گذارد و نمازصحیح است.
6- در نماز جماعت، اگر امام جماعت شک کند ولی مأموم شک نداشته باشد و مثلًا با گفتن «اللَّه اکبر» امام را مطّلع کند، امام جماعت به شک خود اعتنا نمی‌کند و همچنین اگر مأموم شک کند ولی امام جماعت شک نداشته باشد، همانگونه که امام جماعت نماز را انجام می‌دهد او هم عمل می‌کند وصحیح است.
7- اگر یکی از شکهایی که نماز را باطل می‌کند پیش آید، باید کمی فکر کند و چنانچه چیزی یادش نیامد و شک باقی ماند، نماز را بهم می‌زند و دوباره شروع می‌کند.
نماز احتیاط
1- در مواردی که نماز احتیاط واجب می‌شود؛ مثل شک بین 3 و 4، باید بعد از سلام نماز، بدون آنکهصورت نماز را بهم بزند و یا مبطلی از مبطلات نماز راانجام دهد، برخیزد و بدون اذان و اقامه تکبیر بگوید و نماز احتیاط را بخواند.
فرق نماز احتیاط با نمازهای دیگر:
نیّت آن را نباید به زبان آورد.
* سوره و قنوت ندارد (هر چند دور رکعتی باشد).
* حمد را باید آهسته بخواند (بنابر احتیاط واجب). «(1)» 2- اگر یک رکعت نماز احتیاط واجب باشد، پس از سجده‌ها، تشهد می‌خواند و سلام می‌دهد و اگر دو رکعت واجب شده باشد، نباید در رکعت اول تشهد و سلام بخواند، بلکه باید یک رکعت دیگر هم (بدون تکبیرةالاحرام) بخواند و در پایان رکعت دوم تشهد می‌خواند و سلام می‌دهد. «(2)»
1- گلپایگانی- خویی سوره حمد را واجب است آهسته بخواند. مسأله 1225
2- توضیح‌المسائل، م 1215 و 1216.
سجده سهو
1- در مواردی که سجده سهو واجب می‌شود، مانند شک بین 4 و 5 در حالت نشسته، باید بعد از سلام نماز، به سجده رود و بگوید:
بِسْمِ‌اللَّه وَ بِاللَّهِ الَّلهُمَصَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّدٍ و بهتر است بگوید: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّها النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ «(1)» و بعد بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهای بالا را بگوید سپس بنشیند و تشهد و سلام را بجا آورد. «(2)» 2- سجده سهو تکبیرةالاحرام ندارد.
1- خوئی احتیاط واجب آن است که جمله دوّم را بگوید. مسأله 1259
2- . توضیح‌المسائل، م 1250.
