نماز مسافر
انسان باید در سفر، نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت (یعنی شکسته) بجا آورد، به شرط آنکه مسافرتش ازهشت فرسخ که حدود 45 کیلومتر است کمتر نباشد. «(1)» چند مسأله:
1- اگر مسافر از جائی که نمازش تمام «(2)» است- مثل وطن- حداقل چهار فرسخ می‌رود و چهار فرسخ برمی‌گردد نمازش دراین سفرهم شکسته است. «(3)»
1- توضیح‌المسائل، ص 173، نماز مسافر.
2- به نماز چهار رکعتی، نماز تمام گفته می‌شود در مقابل نماز دو رکعتی.
3- توضیح‌المسائل، م 1272 و 1273.
2- کسی که به مسافرت می‌رود، زمانی باید نمازش را شکسته بخواند که حداقل به مقداری دور شود که دیوارهای آنجا را نبیند و اذان آنجا را هم نشنود (این فاصله را حد ترخّص می‌گویند) «(1)» و چنانچه قبل از آنکه به این مقدار دور شود بخواهد نماز بخواند باید تمام بخواند. «(2)» 3- اگر از محلی مسافرت می‌کند که خانه و دیوار ندارد، «(3)» وقتی به جایی برسد که اگر آن محل دیوار داشت، از آنجا دیده نمی‌شد، باید نماز را شکسته بخواند. «(4)» 4- اگر به جایی می‌رود که دو راه دارد، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر آن هشت فرسخ یا بیشتر باشد، اگر از راهی که هشت فرسخ است برود، باید نماز را شکسته بخواند واگر از راهی که هشت فرسخ نیست برود باید نماز را چهار رکعتی بخواند. «(5)» نماز مسافر در این موارد تمام است:
1- قبل از آنکه هشت فرسخ برود، از وطن خود می‌گذرد و یا در جایی ده روز می‌ماند.
2- از اول قصد نداشته است به سفر هشت فرسخی برود و بدون قصد، این مسافت را پیموده است؛ مثل کسی که به دنبال گمشده‌ای می‌گردد.
1- خوئی- اراکی به قدری دور شود که اذان آنجا را نشنود و اهل آنجا او را نبینند و نشانه آن این است که او اهل آنجا را نبیند. مسأله 1292
2- توضیح‌المسائل، نماز مسافر، شرط هشتم.
3- اراکی- خوئی ساکنینی ندارد، اگر به جایی برسد اگر آن محل ساکنینی می‌داشت او را نمی‌دیدند.
4- توضیح‌المسائل، م 1321.
5- توضیح‌المسائل، م 1279.
3- در بین راه از قصد سفر برگردد؛ یعنی قبل از رسیدن به چهار فرسخ، از رفتن منصرف شود.
4- کسی که شغل او مسافرت است؛ مثل راننده قطار، ماشینهای برون شهری، خلبان و ملوان (در سفری که شغل اوست).
5- کسی‌که‌به سفر حرام می‌رود؛ مانند سفری که موجب اذیّت پدر و مادر باشد. «(1)» در این مکانها نماز تمام است:
1- در وطن.
2- در جایی که می‌داند و یا بنا دارد ده روز بماند.
3- در جایی که سی روز با تردید مانده؛ یعنی معلوم نبوده است که می‌ماند یا می‌رود، در اینصورت باید بعد از سی روز نماز را تمام بخواند. «(2)»
وطن کجاست؟
1- وطن، جایی است که انسان برای اقامت وزندگی خود اختیار کرده است، خواه در آنجا به دنیا آمده و وطن پدر و مادرش باشد، یا خودش آن جا را برای زندگی اختیار کرده است. «(3)»
1- توضیح‌المسائل، نماز مسافر.
2- توضیح‌المسائل، شرط چهارم، مسأله 1328- 1335- 1353.
3- توضیح‌المسائل، م 1329.
2- تا انسان قصد ماندنِ همیشگی در غیر وطن اصلی خودش را نداشته باشد، آنجا وطن او حساب نمی‌شود. «(1)» «(2)» 3- اگر قصد دارد در محلی که وطن اصلی او نیست مدتی بماند و بعد به جای دیگری برود، آنجا وطن او حساب نمی‌شود؛ مانند دانشجویی که مدتی برای تحصیل در شهری می‌ماند. «(3)» 4- اگر انسان بدون قصد ماندن همیشگی در جایی آن قدر بماند که مردم، او را اهل آنجا بدانند، آن جاحکم وطن او را دارد. «(4)» 5- اگر به جایی برود که قبلًا وطن او بوده ولی هم اکنون از آنجاصرف نظر کرده است، نباید نماز را تمام بخواند، اگر چه وطن دیگری هم برای خود اختیار نکرده باشد. «(5)» 6- مسافری که به وطنش برمی‌گردد، وقتی دیوار وطن خود را ببیند «(6)» وصدای اذان را بشنود باید نماز را تمام بخواند. «(7)»
1- توضیح‌المسائل، م 1331.
2- گلپایگانی- خوئی جائی را که انسان، محل زندگی خود قرار داده و مثل کسی که آنجا وطن او است در آنجا زندگی می‌کند، که اگر مسافرتی برای او پیش آید دوباره به همانجا برمی‌گردد، اگر چه قصد نداشته باشد که همیشه در آنجا بماند در حکم وطن او حساب می‌شود. مسأله 1340
3- توضیح‌المسائل، م 1330.
4- توضیح‌المسائل، م 1331.
5- . توضیح‌المسائل، م 1334.
6- اراکی وقتی که اهل وطن او را ببینند و اذان آنجا را بشنود. خویی وقتی که اهل وطن خود را ببیند و اذان آنجا را بشنود. مسأله 1320
7- توضیح‌المسائل، م 1319.
قصد ده روز
1- مسافری که قصد کرده ده روز در محلی بماند، اگر بیشتر از ده روز در آنجا بماند، تا وقتی مسافرت نکرده است، باید نمازش را تمام بخواند و لازم نیست دوباره قصد ماندن ده روز کند. «(1)» 2- اگر مسافر از قصد ده روز برگردد:
الف: قبل از خواندن نماز چهار رکعتی از قصد خود برگردد: باید نماز را شکسته بخواند.
ب: بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی از قصد خود برگردد: تا وقتی که در آنجا هست باید نماز را تمام بخواند. «(2)» 3- اگر مدت اقامت زائران در مدینه منوره ده روز یا بیشتر باشد، باید نماز را بخوانند، هر چند بین ده روز به مسجد قُبا، قبلتین، مساجد سَبْعه یا احُد بروند، چون به سبب توسعه شهر، این اماکن به شهر متصل شده است.
4- حکم نماز حجاج در شهر مکه:
الف: قبل از رفتن به عرفات (روز عرفه)، ده روز یا بیشتر در شهر مکه اقامت می‌کنند؛ مثلًا روز 25 ذیقعده وارد مکه شده‌اند: باید قبل از رفتن به عرفات و همچنین در عرفات و مشعر و پس از بازگشت به مکه نماز را تمام بخوانند، چون فاصله هیچکدام از این اماکن با شهر مکه 4 فرسخ نمی‌باشد.
ب: قبل از گذشت ده روز اقامت در مکه، باید عرفات بروند: باید قبل از رفتن به عرفات، مشعر و منی و در آن اماکن نماز را شکسته بخواند، و پس از برگشت به شهر مکه اگر ده روز یا بیشتر می‌ماند، باید نماز بخواند، و چنانچه کمتر از ده روز می‌ماند، نماز شکسته است.
1- توضیح‌المسائل، م 1347.
2- توضیح‌المسائل، م 1342.
5- مسافری که نمازش شکسته است در اماکن زیر می‌تواند نماز را تمام یا شکسته بخواند:
* مسجد الحرام
* مسجد النبی
* مسجد کوفه
* حرم امام حسین- ع- «(1)»
6- حکم مسأله قبل اختصاص به مسجد قدیم ندارد، بلکه در قسمتهای توسعه یافته جدید هم مسافر می‌تواند نماز را تمام یا شکسته بخواند. «(2)» «(3)» 7- حکم مسأله 5 اختصاص به نماز دارد و شخص مسافر نمی‌تواند در آنجا روزه بگیرد. «(4)»
1- العروةالوثقی، ج 2، ص 164، م 11.
2- مناسک حج، مسائل متفرقه.
3- گلپایگانی می‌تواند در دو شهر مکه و مدینه نماز را تمام بخواند و اختصاص به مسجدالحرام و مسجدالنبی ندارد. مسأله 237 و 1365
خویی ظاهراً اختصاص به مسجد ندارد، بلکه این حکم در شهر قدیمی مکه و مدینه جاری است.
4- العروةالوثقی، ج 2، ص 165، م 13.
8- در سفری که نماز شکسته است، روزه هم صحیح نیست، مگر آنکه بعداز ظهر به مسافرت برود که روزه آن روزصحیح است و یا قبل از ظهر به وطن یا جایی که می‌خواهد ده روز بماند برسد و مبطلی هم انجام نداده باشد، بنابر این کسی که در غیر وطن کمتر از ده روز می‌ماند، نمی‌تواند روزه بگیرد. «(1)» 9- در سفر، نماز قضا می‌توان خواند، هرچند نماز چهار رکعتی، ولی روزه قضا نمی‌توان گرفت. «(2)» مسافری که نمازش را تمام خوانده است:
الف: اگر نمی‌دانسته است که مسافر باید نماز را شکسته بخواند:
نمازی که خوانده،صحیح است. «(3)» ب: حکم سفر را می‌دانسته ولی بعضی از جزئیّات را نمی‌دانسته است و یا نمی‌دانسته که مسافر است: نمازی که خوانده است باید دوباره بخواند. «(4)» «(5)» غیر مسافری که نمازش را شکسته خوانده است:
کسی که باید نماز را تمام بخواند، اگر شکسته بجا آورد، در هرصورت نمازش باطل است. «(6)» «(7)»
1- العروةالوثقی، ج 2، ص 215، الخامس.
2- همان مدرک.
3- توضیح‌المسائل، م 1359.
4- توضیح‌المسائل، م 1360، 1361 و 1362.
5- گلپایگانی- خویی اگر خارج از وقت بفهمد قضا ندارد. مسأله 1369
6- توضیح‌المسائل، م 1363.
7- خویی مگر مسافری که قصد ماندن ده روز در جایی داشته باشد و به جهت ندانستن حکم مسأله نماز را شکسته بخواند. مسأله 1372
آداب سفر
از آنجا که آشنایی با آداب سفر و عمل به آنها می‌تواند سفر زیارتی شما را پربارتر کند، در این قسمت به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
1- مستحب است انسان هنگام سفر با اهل و عیال و خویشان خود خداحافظی کند.
2- برادران ایمانی خود را از سفر مطلع نماید.
3- هنگام سفر وصیّت کند، بویژه نسبت به واجبات. «(1)»
4- با «بسم‌اللَّه»، ذکر، حمد، شکر خداوند و خواندن برخی از سوره‌ها و آیات قرآنی سفر را آغاز کند. (از جمله سوره‌ها و آیاتی که مستحب است؛ سوره حمد، توحید، قدر و آیه الکرسی می‌باشد).
5- هنگام سفر چیزیصدقه بدهد.
6- برای سفر، همسفر انتخاب کند و تنهایی نرود.
7- آنچه را که در سفر به آنها نیاز دارد همراه بردارد.
* و بر دیگران نیز مستحب است که با وی خداحافظی کرده و او را بدرقه کنند و در شروع سفر، به وی کمک کنند و برای او دعا کنند.
و در سفر حج مستحب است:
1- به زیارت پیامبر نیز مشرف شود.
2- هنگام بازگشت از سفر و خارج شدن از مکه، نیّت بازگشت مجدّد داشته باشد.
1- برای آشنایی با مسائل وصیّت به ص 215 مراجعه کنید.
3- اگر هنگامی‌که بازمی‌گردد ظهر شده است ابتدا نماز ظهر و عصر را بخواند و سپس از مکه یا مدینه خارج شود.
4- این سفر را سفر سیاحتی و تجارتی قرار ندهد، بلکه آن‌را جزء سفر آخرت به حساب آورد و در این سفر به یاد قیامت باشد.
5- هرگز این سفر را سبب فخرفروشی به دیگران و خود بزرگ‌بینی قرار ندهد. «(1)» یادآوری
زائران محترم می‌توانند در آغاز سفر یا هنگام رسیدن به مقصد، از مسؤولان یا روحانی کاروان، مدت اقامت در آنجا را سؤال کنند، تا نسبت به نماز مشکلی نداشته باشند.
1- العروةالوثقی، ج 2، کتاب الحج.
