12- سید مهدی علوی «واعظ دانشور» * * * محمد الوانساز خویی
درآمد
همیشه در گوشه و کنار ایران اسلامی مردان الهی و نیک سرشتی بوده اند که با کوششی همه جانبه در شناساندن حقیقت اسلام ناب محمّدی صلی الله علیه و آله گام های مؤثر و مفیدی برداشته و از این رهگذر وظیفه دینی و اخلاقی خویش را در مقابل خداوند متعال و اجتماع انجام داده اند .
سیّد مهدی علوی یکی از رجال علمی و عملی است که بیش از 50 سال با قلم روان و سلیس و با زبان شیرین و رسا به ترویج و تدریس معارف حقه جعفری پرداخت و آن را به دوستداران معارف الهی عرضه نمود . در این نوشتار زندگانی او را ورق می زنیم و به روح مطهرش ایشان می فرستیم .
نسب نامه
سیّد مهدی علوی فرزند سیّد ابوالقاسم فرزند میر علی اکبر از سادات موسوی و از نسل پاک امام موسی بن جعفر علیهماالسلام می باشد . نسب نامه ایشان مورد تأیید نسب شناس خبیر آیت اللّه سیّد محمود مرعشی نجفی و فرزندش آیت اللّه سیّد شهاب الدین مرعشی نجفی می باشد . اصل این نسب نامه هم اکنون در اختیار برخی از بزرگان خاندان علوی است .(1)
تولد و تحصیلات
علوی در سال 1310 ش. در بخشایش(2) در خانواده ای مذهبی و زحمتکش به دنیا آمد . پدرش آقا سیّد ابوالقاسم شخصی متدین و به حرفه بنّایی اشتغال داشت . ایشان تحت سرپرستی پدر و مادرش پرورش یافت و قرآن مجید و خواندن و نوشتن را در زادگاه خویش فراگرفت و در 13 سالگی به شهر تبریز مهاجرت نمود . وی در بدوِ ورود به تبریز در مدرسه مبارکه طالبیّه سکونت گزید و مشغول فراگیری علوم اسلامی گردید .
1- 1. به نقل از سیّد علی علوی ، یکشنبه 16/1/1383 .
2- 2. شهری است در 80 کیلومتری شهرستان تبریز و 37 کیلومتری شهر بستان آباد ، که در منطقه جلگه ای واقع شده است . این شهر دارای تابستان های گرم و خشک و زمستان های سرد و طولانی است . از صنایع دستی بخشایش ، قالی دست بافت بوده که در منطقه از شهرت بسزایی برخوردار است . مردم بخشایش شیعه دوازده امامی هستند .
دروس سطح را در محضر اساتید وقت آن زمان از جمله ؛ فقیه نامدار آیت اللّه حاج میرزا فتّاح شهیدی صاحب کتاب ارزشمند «هدایه الطالب» در شرح مکاسب و فقیه برجسته آیت اللّه حاج سیّد مرتضی خسروشاهی صاحب کتاب سودمند «نثارات الکواکب» در شرح خیارات مکاسب فرا گرفت و روح و جان خویش را با علوم آل محمّد صلی الله علیه و آله سیراب نمود .(1)
هجرت به قم
حاج سید مهدی علوی پس از سال ها اقامت در تبریز در سال 1333 ش. راهی شهر مقدّس قم شد و در جوار مرقد ملکوتی کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام با جدّیت و تلاش وافر در محافل علمی اساتید و نخبگان حوزه علمیّه مانند ؛ آیت اللّه حاج آقا حسین بروجردی ، امام خمینی ، آیت اللّه سیّد محمّد رضا گلپایگانی ، آیت اللّه سیّد کاظم شریعتمداری ، آیت اللّه شیخ عبّاسعلی شاهرودی و آیت اللّه میرزا هاشم آملی زانوی ادب بر زمین زد و سالیان بسیاری از علم فراوان آنان بهره برد .
ایشان در سایه کوشش مستمر در راه کسب علوم اسلامی در میان طلاب و استادانش معروف به فضل و دانش و همواره مورد توجه و تکریم فوق العاده اساتید خود بوده و از بعضی از استادان حوزه مانند آیت اللّه سیّد شهاب الدین مرعشی نجفی ، آیت اللّه سیّد محسن حکیم و آیت اللّه سیّد کاظم شریعتمداری اجازه نقل حدیث و امور حسبیه گرفت .(2)
1- 1. تربت پاکان قم، عبدالحسین جواهر کلام، ج4، ص172 و 173.
2- 2. به نقل از سیّد علی علوی ، یکشنبه 16/1/1383 .
تدریس
کُرسی تدریس فقه و اصول او که در حرم مطهر برگزار می شد ، از جذابیّت خاصی برخوردار است . فقید سعید همزمان با تحصیل ، به تدریس شرح لمعه (که از شهرت خاصی برخوردار بود) ، رسائل ، مکاسب و کفایه الاصول پرداخت و سپس بنا بر خواهش برخی از شاگردان و طلاب حوزه علمیّه به تدریس خارج فقه مشغول گردید که عده ای از افاضل طلاب مانند شیخ عبدالاحد خورشیدی و سیّد صادق تبیانی در آن جلسات شرکت می کردند .(1)
ترویج مذهب
او از آغاز ورود به حوزه علمیّه از تبلیغ و ترویج مذهب حقه جعفری غافل نبوده و از حضور در روستاها و شهرهای دور دست آذربایجان دریغ نمی کرد . در ماه های مبارک رمضان و ایام عزاداری خاندان عصمت و طهارت در بین مردم شهرهای خسروشاه ، عجب شیر ، سقّز ، بوکان ، ابهر ، میاندوآب و تهران حضور می یافت و با بیان رسا و شیوایش به ترویج احکام الهی و تبلیغ معارف اسلامی می پرداخت . از آن جایی که سخنرانی های وی با مطالعه کافی و خلوص نیت انجام می شد ، موجب استقبال و هدایت مردم می گردید ، آن چنان که شیرینی کلام و پویایی فکرش هنوز در خاطره ها و یادها جاویدان است .(2)
1- 1 همان .
2- 2. همان.
خصوصیات اخلاقی
دانشور مخلص سید مهدی علوی، انسانی وارسته و متّقی بود و اثر تقوا در تمام حالات و زوایای زندگی اش جلوه می نمود .
اگر به چیزی ایمان و اعتقاد جازم نداشت درباره آن اقدام نمی کرد و یا سخن نمی گفت و اساسا برای انجام کاری ابتدا به تمام عواقب آن کار می اندیشید و حقوق همگان را در آن کار محاسبه می کرد؛ زیرا خداوند متعال را حاضر و ناظر بر تمام اعمال و رفتار همگان می دانست .
وی دارای طبع منیع و همّت والایی بود و با آن که تمام عناوین و اعتبارات مادّی و معنوی برایش مهیّا بود ، زاهدانه در طول عمر زندگی کرد و وقتش را فقط در راستای ترویج احکام و معارف دینی ، احیای شعائر اسلامی و خدمت به خلق صرف می کرد و هیچ گاه در فکر تشریفات مادّی دنیایی برای خود و بستگان و نزدیکانش نبود و به درگاه الهی همیشه بنده ای شاکر و سپاسگزار بود .
در عبادت و راز و نیاز با خدای مهربان ، خالص بود و یاد و نام خدا از فکر و ذهنش فراموش نمی شد . در حفظ حیثیّت مردم و آبروی بندگان مؤمن خدا از هیچ کوششی دریغ نمی ورزید. در بیان حقّ و حقیقت ، کوتاهی نمی کرد و خودش را فدای بیان حقیقت و احقاق حقوق دیگران می نمود . وی از همه دقایق زندگی اش بهره کافی می برد و فردی پرکار و پُرمطالعه بود و در نقل معارف بر دقّت آن و استناد به منابع معتبر ، اصرار می ورزید .
از خصوصیات بارز آن مرحوم ، تواضع و ادب بود، به گونه ای که خود را در برابر همگان خاکسار فرض می نمود. وی قدرت و ثروت و اهل و عیال را امانت و ودیعه ای الهی می دانست.
در میان دوستان و علاقمندان ، محور محبّت و الفت و دوستی و ایمان به خدا و صداقت در اعمال بود . هیچ دلی را نمی آزرد و آزردگی هیچ دلی را هم تحمّل نمی کرد . در برابر همگان ، دارای سعه صدر و گشاده رویی در آداب معاشرت بود .
در میان بستگان خویش ، الگوی صفا و صمیمیّت و گذشت و ایثار و مورد علاقه و توجه همه جوانان و نوجوانان بود .
در میان فرزندان خودش ، سمبل صداقت ، راستی ، درستی و مصداق عملی در شایستگی های اخلاقی و ایمانی بود. به آنچه خودش عمل می کرد ، سفارش می نمود و وجودش کانون أمن برای دل های فرزندان بود و در میانشان به عدالت و مهربانی رفتار می کرد . در پیشگاه علما و بزرگان ، چهره تقوی و سداد و اعتماد و صندوق اسرار برای همگان بود .(1)
خاطرات
در اینجا به دو خاطره از ایشان که توسط نزدیکانش نقل شده اشاره می کنیم :
1 . یکی از روستاهایی که مرحوم سیّد مهدی علوی جهت تبلیغ و ارشاد مردم به آنجا تشریف می برد ، روستای «مَمَدیل» از توابع شهرستان میاندوآب واقع در آذربایجان غربی بود . این روستا به علت عدم رسیدگی مسؤولین وقت از مناطق بسیار محروم و از لحاظ امکانات رفاهی و بهداشتی مانند حمام و مسجد و ... محروم بوده و بیشتر مردمش با اینکه از مردمان بسیار مهربان ، قدرشناس و خونگرم بودند ولی از مسائل دینی و عقیدتی اطلاعات چندانی نداشتند .
1- 1. ویژه نامه ارتحال معظم له ، با اندکی تغییر و تصرف .
حجّه الاسلام و المسلمین سیّد صادق تبیانی که از شاگردان این عالم بزرگوار بود در مورد نماز استسقای ایشان در روستای یادشده می گوید :
روزی با یکی از اهالی ممدیل روبه رو شدم . ایشان از احوال آن مرحوم جویا شدند .
گفتم که ایشان رحلت نموده است !
با شنیدن این خبر سخت متأثّر شده و به شدّت گریست ! !
سپس از کرامت ایشان چنین تعریف کرد که مردم روستا به جهت خشکسالی از آن مرحوم تقاضا می کنند که نماز استسقاء بخواند . ایشان قبول کرده و می گوید : شما بروید به صحرا ، من هم پشت سر شما می آیم .
هوا هم صاف و بی ابر بود ! پس از مدّتی دیدیم آن مرحوم پابرهنه ، در حالی که اوراد و اعمال مخصوص نماز را انجام می دهد ، آمد و نماز استسقاء را به جا آورد . پس از نماز سر بر سجده نهاد و عرضه داشت :
پروردگارا ! تا بر سرم باران نبارانی سر از سجده برنمی دارم !
مدّتی طولانی گذشت . سپس به تدریج ابرها نمایان گردید و باران بسیار خوبی بارید و ایشان هم سر از سجده برداشتند .(1)
2 . پسرش سیّد احمد علوی می گوید :
چند سال قبل از وفات مرحوم پدرم ، روزی درب اتاق مخصوص پدرم را باز کردم تا داخل شوم ؛ دیدم در قفل است !
1- 1. به نقل از سیّد علی علوی ، یکشنبه 16/1/1383 .
تا آن وقت سابقه نداشت که پدرم در اتاقش را قفل کند . علت را از والده جویا شدم .
گفت : پدرت مشغول دعا است . چیزی نگفتم . روز بعد علّتش را از پدرم پرسیدم . ابتدا میل نداشت پاسخ دهد ولی سپس با لبخندی ملیح گفت : از آنجایی که فشار خون و قند خونم بالا رفته بود ، سرم شدیدا درد می کرد و چون داروهای این دو متضاد هستند ، بسیار ناراحت بودم . از این رو متوسّل به زیارت عاشورا شدم و آن را به طور کامل به جا آوردم و الحمدللّه از برکت حضرت سیّد الشهداء علیه السلام نتیجه گرفتم .(1)
عشق به خاندان نبوی
این واعظ پرتلاش و مخلص از محبّین واقعی و ارادتمندان آل عبا و ائمه اطهار علیهم السلام بود و همیشه در بزرگداشت نام و یاد آنها کوشش می نمود و در هر محفلی که حضور داشت با یادکرد فضائل آن بزرگواران مجلس را با نام آنها عطرآگین و با صفا می نمود . فرزندش آقا سیّد علی علوی در این مورد می گوید :
« در عشق به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام سر از پا نمی شناخت و از دل باختگان ساحت مقدس آن بزرگواران بود» .(2)
1- 1. به نقل از سیّد احمد علوی .
2- 2. به نقل از سیّد علی علوی ، یکشنبه 16/1/1383 .
همه ساله در ایام فاطمیّه در منزلش مراسم سوگواری و عزاداری حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا علیهاالسلام بر پا می شد که عده ای از علما و مشتاقان و دوستداران خاندان وحی و نبوت در آن شرکت می کردند .(1) فعالیت های سیاسی
با شروع مبارزات حضرت امام راحل علیه رژیم طاغوتی فعالیت های سیاسی روحانیت وارد مرحله جدیدی گردید و روحانیت بیش از هر زمان دیگر در امور سیاسی کشور نقش فعّالی ایفا نمودند . در تاریخ معاصر ایران نقش حوزه های علمیّه در پشتیبانی و حمایت از رهبری های حضرت امام راحل انکارناپذیر است . آقای علوی از جمله افرادی است که در جریانات سیاسی و مبارزاتی مردم ایران در کنار علما و فضلای حوزه علمیّه قم با امضاء نامه ها و اعلامیه های اعتراض آمیز از اهداف و برنامه های حضرت امام راحل حمایت می نمود .(2)
آثار علمی
این فقیه پارسا در زندگی خویش آثار علمی سودمندی از خود برجای گذاشته است که حاصل سال ها تلاش و کوشش مستمر او در وادی تحقیق و پژوهش در علوم و معارف دینی می باشد . از ویژگی های آثار وی پژوهشی بودن و دقت فراوان ایشان در نقل اخبار و احادیث و ترجمه روان آیات و روایات می باشد . آثار چاپ شده معظم له بدین ترتیب است :
1 . گفتار علوی در 5 جلد ،
1- 1. ویژه نامه ارتحال وی.
2- 2. اسناد انقلاب اسلامی، ج3، ص133 و 169 .
جلد اوّل پیرامون علل نهضت و قیام امام حسین علیه السلام .
جلد دوم پیرامون علل تشریع روزه ، شرایط و آداب آن .
جلد سوم در موضوعات مختلف و مباحث گوناگون و معارف دینی .
جلد چهارم حاوی مباحث مربوط به شب های قدر ، قضا و قدر ، آداب دعا ، بداء و...
جلد پنجم شامل موضوعاتی همچون اهمیت نماز ، راز داری ، سختی های مرگ و عالم پس از آن می باشد .
2 . داستانهای علوی در 4 جلد .
این کتاب سه نوبت در قم به چاپ رسیده است .
3 . پنج گفتار .
کتاب مفیدی در راز داری و زیانهای افشای سرّ. این کتاب در قم به زیور چاپ آراسته گردیده است .
4 . حقوق والدین بر فرزندان از دیدگاه اسلام .
کتاب سودمندی است در وظایف والدین در قبال فرزندان . این کتاب دو بار در قم به چاپ رسیده است .
5 . آیین دوستی از دیدگاه قرآن و حدیث.
این کتاب در سال 1413 ق. در قم به چاپ رسیده است .
6 . سیمای اخلاق اسلامی در 2 جلد .
این کتاب در قم چاپ شده است . جلد اوّل در موضوع وفاداری و جلد دوم حاوی مطالب مفیدی در میانه روی است .
آثار خطی و دست نویس وی عبارت است از :
7 . حاشیه بر عروه الوثقی .
معظم له در این حاشیه به بررسی و تحقیق در عروه الوثقی پرداخته و نظرات فقهی خویش را در آن گنجانیده است .
8 . تقریرات درس صلاه جمعه ، جماعت و مسافرِ آیت اللّه حاج آقا حسین بروجردی .
9 . تقریرات درس خارج اصول آیت اللّه میرزا هاشم آملی.
10 . فهرست عناوین و موضوعات معارف دینی .(1)
فرزندان
ثمره ازدواج این عالم ربانی با صبیّه شادروان ملاّ احمد فاضلی که از اهل علم و متدینین مکتب دارِ بخشایش بوده ، 3 پسر و 1 دختر می باشد . اسامی پسران و دامادش _ که همه از خدمت گزاران جامعه اسلامی هستند _ عبارت است از :
1 _ سیّد محمّد علوی .
2 _ سیّد احمد علوی .
3 _ سیّد علی علوی .
4 . قطب الدین محمّد رستگار.(2)
رحلت
این عالم وارسته در روز یکشنبه ، 3 ربیع الاوّل 1419 ق. برابر با 7 تیرماه 1377 ش. در اثر سکته قلبی به دیدار معبود شتافت و جان به جان آفرین تسلیم کرد . جسم پاکش پس از تشییع شایسته با حضور آیات عظام و دوستداران علم و دانش و اقامه نماز میت به امامت فقیه دانشور ، حضرت آیت اللّه حاج سیّد موسی شبیری زنجانی در جوار مرقد منوّر کریمه اهل بیت علیهاالسلام در قبرستان ابوحسین به خاک سپرده شد .
1- 1. لازم به توضیح است که تألیفات خطی وی هم اکنون در اختیار بازماندگان معظم له می باشد .
2- 2. به نقل از سیّد علی علوی ، یکشنبه 16/1/1383 .
یکی از شعرای همشهری او در سوگ از دست رفتنش اشعاری سروده است که به ابیاتی از آن اشاره می گردد :
ثُلمه در دین به یقین ، رفتن او افکنده است نیست دیگر به جهان ظلّ همای علوی
او گلی از چمن فاطمه زهرا بود مرتضی شیر خدا بود نیای علوی
دائما بر لب او ذکر خدا بود و دعا بارش لطف خدا بود دعای علوی
نیّتش در همه اعمال خدا بود و خدا بر رضای «احدی» بود رضای علوی
بحر موّاج ادب بود و تواضع روشش جامه زهد و ورع بود قبای علوی
به منظور تجلیل از خدمات بی ریای ایشان به عالم تشیع مجالس ترحیم متعددی برگزار شد و از مقام شامخ فقه و فقاهت ایشان تجلیل گردید. بر سنگ قبر وی چنین حک شده است:
العلماء باقون مابقی الدّهر
مرقد عالم ربانی و فقیه صمدانی از افتخارات حوزه علمیّه قم ، حضرت آیت اللّه حاج سیّد مهدی علوی بخشایشی که عمر خود را صرف پیشبرد فرهنگ اسلام و تألیفات سودمند نمود ، بتاریخ 7/4/1377 در سن 68 سالگی در جوار کریمه اهل بیت آرمید ، نوّراللّه مرقده .
