امام علی (علیه السلام) و وضو

امام علی (علیه السلام) و وضو

امام علی (علیه السلام) آن گاه که خلافت را عهده دار گشت بر آن شد که وضویِ پیامبر (صلی الله علیه وآله) را تبیین کند و اختراعات عثمان را در وضو بنمایاند . اقداماتِ آن حضرت را در این جهت می توان در امور ذیل ملاحظه کرد :

1 . در کتاب های فقه(1) و تفسیر(2) و حدیث(3) ثابت است که وضوی امام علی (علیه السلام) همان وضوی ثُنائی مسحی بود که بسیاری از صحابه آن را می پیرویدند و در رأس آنها ابن عبّاس و طالبیّون و اَنس بن مالک قرار داشت .

2 . امام علی (علیه السلام) به برساخته هایی که وضو را طولانی می ساخت اشاره می کرد ; مانند اینکه پس از وضوی مسحی و آشامیدن از آب باقی مانده از وضو، فرمود : «گروهی از مردم این وضو را نمی پسندند ، در حالی که پیامبر را دیدم آن را به جا آورد ; و این وضوی کسی است که بدعتی در آن پدید نیاورد» .(4)

1- 1. بنگرید به ، فتح الباری 1 : 213 ; المحلّی 1 _ 2 ک 56 ، مسئله 200 ; المغنی 1 : 151 ، مسئله 175 .

2- 2. بنگرید به ، تفسیر طبری 6 : 86 ; احکام القرآن (جصاص) 2 : 346 _ 347 ; تفسیر ابن کثیر 2 : 45 .

3- 3. مسند احمد 1 : 95 ، 116 ، 124 و 148 ; مسند دارمی 1 : 181 ; مسند حمیدی 1 : 26 ، حدیث 47 (و دیگر منابع حدیثی) .

4- 4. مسند احمد 1 : 12 ، 144 و153 ; سنن بیهقی 1 : 75 .

 

و این سخن آن حضرت ، وجود کسانی را اثبات می کند که در وضو چیزهایی تازه پدید آوردند ، و عثمان بود که پیش از آن حضرت ، وضوی برساخته از پیش خود را رایج ساخت .

3 . از امام علی (علیه السلام) روایت شده که فرمود :

می دانید که والیان قبل از من ، بر خلاف پیامبر به عمد  بر اعمالی دست یازیدند ... و سنّت آن حضرت را تغییر دادند ...

چه خواهید گفت اگر مقام ابراهیم را به جایی برگردانم که رسول خدا نهاد ... و وضو و غسل و نماز را به اوقات و احکام و جای خودشان بازگردانم .(1)

از این سخن  پیداست که ابوبکر و عُمَر در وضو بدعت نگذاردند  ولی صریح است در بدعتی که عثمان با وضوی ثلاثی غسلی به ارمغان آورد .

4 . امام (علیه السلام) درباره کیفیّت وضو ، نامه ای برای محمّد بن ابی بکر _ والی خویش _ نوشت که در آن آمده است :

سه بار مضمضه و سه بار استنشاق کن ، صورت را بشوی ، سپس دست راست و آن گاه دست چپ را بشوی ، و پس از آن سر و پاها را مسح بکش ...

من خود دیدم که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) چنین می کرد .(2)

1- 1. روضه کافی 8 : 59 _ 62 .

2- 2. بنگرید به ، مصنّفات شیخ مفید 13 : 267 ; امالی طوسی : 29 ; الغارات 1 : 251 _ 254 ; شرح نهج البلاغه 6 : 73 . شایان توجّه است که این نامه به دست معاویه افتاد و امام از این واقعه بسیار متأسّف گردید . معاویه به آن می نگریست و در شگفتی فرو می رفت و آن را از نامه های ابوبکر می انگاشت .

 

5 . امام (علیه السلام) در احادیثِ خود پیرامون وضو هشدار می دهد که خاستگاه بدعت آوری در وضو ، اجتهاد و رأی است ، در حالی که دین را با رأی نمی توان دریافت ، می فرماید :

اگر درکِ دین به رأی بود ، کف پا از روی آن به مسح سزاوارتر بود ، لیکن دیدم که رسول خدا روی پاها را مسح می کشید .(1)

و می فرمود :

به نظرم می آمد کفِ پاها از روی آنها به مسح شایسته ترند تا اینکه دیدم رسولِ خدا روی آنها را مسح می کرد .(2)

این سخن بیان می دارد که دین  از جمله وضو  را نمی توان با رأی دریافت وگرنه کف پا از ظاهر آن اَولی به مسح است ، پس چگونه می توان _ با اجتهاد و رأی _ از مسح ، به شستن ظاهر و کف پاها عدول کرد ؟!

6 . چگونگی وضویِ امام علی (علیه السلام) (و نیز ابن عبّاس و اَنس) ادله ای از کتاب و سنّت را در بر دارند ، و صرفِ یک ادّعا درباره نگرش وضوئی پیامبر نیستند ; چراکه سخن امام علی (علیه السلام) درباره رد به کارگیری رأی در دین ، متضمن دلالت قرآن بر مسح می باشد و امام (علیه السلام) طبق آیه وضو که ظهور در مسح پاها دارد  آن را اصلی مسلّم می داند و بر به کارگیری رأی در اینجا مُهر بطلان می زند .

1- 1. المصنّف 1 : 30 ، حدیث 6 .

2- 2. سنن اَبی داود 1 : 42 ، حدیث 164 .

 

پس از بیانِ مشروعیّتِ مسح ، امام بر نگرش پیامبر (صلی الله علیه وآله) تأکید میورزد که همان مسح روی پاست .

و چنین است ابن عبّاس ، آنجا که می گوید :

در کتاب خدا نیافتم مگر دو شستن و دو بار مسح کردن را .(1)

اَنس بن مالک _ خادم پیامبر _ با رأی حَجّاج که به شستن پاها معتقد بود ، معارضه می کرد به اینکه :

سخن خدا راست و سخن حجّاج دروغ ، خدای متعال می فرماید : ( وَامْسَحُوا بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ ) ;(2) سرها و پاهاتان را مسح بکشید .(3)

مقصود اصلی _ در اینجا _ این است که امام علی (علیه السلام) از کتاب و سنّت دلیل می آوَرْد و رأی را می کوبید ، بر خلاف وضوهای ادعایی عثمان ، که رأی محض به شمار می آمد و به چیزهایی چنگ می آویخت که ربطی به اعمالِ وضو ندارد .

امام (علیه السلام) می خواست به اجتهادِ عثمان در وضو اشاره کند و آن را بکوبد .

7 . افزون بر همه اینها ، در نقل وضوهای امام علی (علیه السلام) و دیگر کسانی که به وضوی مسحی قائل اند (ابن عبّاس ، انس و ...) اَثری از خنده و تبسّم و ... به چشم نمی آید .

این روایت ها ، وضوی صحیح را می آموزند ، و وضوی جدید برآمده از رأی را باطل می سازند ; چراکه تعالیم معصومین (علیهم السلام) نفی و اثبات را _ با هم _ در بر دارند .

1- 1. مسند  احمد 6 : 358 ; سنن بیهقی 1 : 72 ; نیز بنگرید به ، المصنّف (عبدالرزّاق) 1 : 19 ، حدیث 55 .

2- 2. سوره مائده (5) آیه 6 .

3- 3. تفسیر طبری 6 : 82 ; تفسیر ابن کثیر 2 : 44 ; تفسیر قرطبی 6 : 92 .

 

Share