احکام زائر پیاده
مشروعیت و فضیلت زیارت پیاده
هر کس زیارت حضرت امیر المؤمنین علی علیه السّلام را پیاده به جا آرد خدای تعالی عوض هر گام او یک حجّ و عمره بنویسد و اگر پیاده از زیارت آن حضرت برگردد بهر گامی دو حجّ و دو عمره بنویسد.(1)
در روایتی صحیح از عبد الله بن سنان آمده است: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمودند: عبادت کرده نشده است حق سبحانه و تعالی به چیزی که مشکلتر از پیاده روی باشد و بهتر از پیاده روی باشد. و در حدیث صحیح دیگر از حلب منقولست که گفت سؤال کردم از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه از فضیلت پیاده روی حضرت فرمودند: حضرت امام حسن صلوات الله علیه سه مرتبه هر چه داشتند قسمت کردند با حق سبحانه و تعالی حتی کفش را و جامه را و دینار را یعنی نصف را در هر مرتبه به فقرا می دادند و نصف را از جهت خود نگاه می داشتند و آن را نیز از جهت فقرا نگاه می داشتند و بیست حج پیاده فرمودند و در روایت معتبر دیگر از آن حضرت صلوات الله علیه آمده است: عبادت کرده نشده است حق سبحانه و تعالی به عبادتی که بهتر از پیاده رفتن باشد.(2)
امام محمد باقر صلوات الله علیه فرمودند: عبد الله بن عباس گفت: که من پشیمانی ندارم به چیزی مانند پشیمانی که دارم برآن که حج پیاده نکرده ام زیرا که از حضرت سید المرسلین صلّی الله علیه و آله شنیدم که هر که حج خانه کعبه را پیاده کند حق سبحانه و تعالی بنویسد از جهت او هفت هزار حسنه از حسنات حرم عرض نمودم که یا رسول الله حسنات حرم کدامست حضرت فرمودند که هر حسنه از او هزار هزار حسنه است و فرمودند که فضیلت پیاده روان در حج بر سواره روان مانند فضیلت ماه چهارده است بر سایر کواکب و حضرت امام حسن صلوات الله علیه پیاده قطع راه می فرمودند محملها را از پی سر می کشیدند.(1)
1- جامع عباسی و تکمیل آن (محشی، ط - قدیم)، ج 2،ص: 164
2- لوامع صاحب قرانی، ج 7،ص: 125
آداب سفر
اجمالی از این آداب عبارت است از:(2)
1- در بعضی از روایات آمده است که انتخاب بعضی از روزهای هفته مثل شنبه و سه شنبه و پنج شنبه برای مسافرت بهتر است ولی چنانچه انسان سفر خود را با صدقه و دعا شروع کند ان شاء الله گرفتار مشکلی نخواهد شد.
2 با امیدواری حرکت کند و از فال بد زدن بپرهیزد چرا که از روایات به دست می آید آن گونه که تو تفأل برخود کنی همان برایت پیش می آید; اگر آسان بگیری آسان و اگرسخت بگیری سخت می شود و اگر آن را چیزی به حساب نیاوری مشکلی پیش نمی آید.
1- لوامع صاحب قرانی، ج 7،ص: 125 امام صادق (علیه السلام) به علی بن میمون الصائغ فرمودند: یا علی! زیارت امام حسین را انجام بده و ترک مکن آن را. او عرض کرد: برای کسی که به زیارت برود چه مقدار ثواب است؟ حضرت فرمودند: هر کسی پیاده برود، خداوند به هر قدمی که بر می دارد حسنه ای می نویسد و سیئه ای را از او محو می کند و درجه ای برای او افزوه می گردد؛ کامل الزیارات/ص134.
2- تفصیل آن در بحارالانوار، جلد 97; کتاب المزار، صفحه 101 به بعد و در وسائل الشیعه، جلد 8; ابواب آداب سفر از کتاب الحجّ، صفحه 248 به بعد وارد شده است.3 قبل از سفر صدقه بدهد که در روایتی از امام باقر(علیه السلام) آمده: «هر زمان امام سجّاد(علیه السلام) پای در رکاب می گذاشت با صدقه دادن در حدّ توان خود، سلامتی را از خداوند عزّوجل طلب می کرد و هنگام بازگشت از سفر نیز به شکرانه سلامتی سفر به اندازه توان خویش صدقه می داد و حمد و شکر خدا بجای می آورد». و نیز آمده است: صدقه بده و هر روز که خواستی از منزل خارج شو (و اگر چیز ناگواری به دلت راه پیدا کرد، به اوّلین مسکینی که برخورد می کنی صدقه بده سپس حرکت کن که خداوند، خطر را از شما دور می کند.
4 قبل از سفر دو رکعت نماز بخواند و همه چیز خود را به خدا بسپارد و بگوید:
«اَللّهُمَّ إِنّی أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسی، وَ أَهْلی، وَ مالی، وَ ذُرِّیَّتی، وَ دُنْیای وَ آخِرَتی، وَ أَمانَتی، وَ خاتِمَهَ عَمَلی; خداوندا من خودم و خانواده ام و اموالم و فرزندانم و دنیا و آخرتم و امانتها و پایان کارم را به تو می سپارم».
به سندهای معتبر نقل شده است که: آن نماز و این دعا بهترین جانشین او برای خانواده اش است و کسی که این دعا را بخواند به آنچه درخواست نموده، می رسد.
5 پس از خروج از خانه، بر در منزل و رو به آن سمتی که به سوی آن، سفرش را آغاز می کند، می ایستد و هر کدام از حمد و آیه الکرسی و فلق و ناس و اخلاص را از پیش رو و جانب راست و چپ می خواند و سپس می گوید:
«اَللّهُمَّ احْفَظْنی، وَ احْفَظْ ما مَعِیَ، وَ سَلِّمْنی، وَ سَلِّمْ ما مَعِیَ، وَ بَلِّغْنی، وَ بَلِّغْ ما مَعِیَ بِبَلاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمیلِ; خداوندا مرا حفظ کن و آنچه با من است نیز حفظ کن و مرا و آنچه با من است سالم بدار و مرا و هر چه با من است به بهترین صورت به مقصد برسان».
کسی که چنین کند خداوند او و آنچه همراه اوست را حفظ می کند و به مقصد می رساند.
6 مقداری از تربت امام حسین(علیه السلام) بردارد و بگوید:
«اَللّهُمَّ إِنَّ هذِهِ طینَهُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، وَلِیِّکَ وَابْنِ وَلِیِّکَ، اِتَّخَذْتُها حِرْزاً لِما اَخافُ، وَ لِما لا اَخافُ; خداوندا این خاک پاک قبر امام حسین(علیه السلام) است همان ولیّ و فرزند ولیّ تو; من آن را پناهی برای آنچه از آن می ترسم و آنچه از آن نمی ترسم قرار داده ام».
اگر چنین کند به برکت این کار در پناه خدا خواهد بود.
7 پس از حرکت، در مسیر راه می گوید:
«اَللّهُمَّ خَلِّ سَبیلَنا، وَ أَحْسِنْ تَسْییرَنا، وَ أَحْسِنْ عافِیَتَنا; خداوندا راه ما را بگشای و مسیر و عافیت ما را نیکوگردان».
8 وبگوید:بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَمِنَ اللهِ وَ اِلَی اللهِ، وَ فی سَبِیلِ اللهِ، اَللّهُمَّ اِلَیْکَ
به نام خدا و به خدا و از خدا و بسوی خدا و در راه خدا خدایا به تو
اَسْلَمْتُ نَفْسی، وَ اِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهی، وَ اِلَیْکَ فَوَّضْتُ اَمْری، فَاحْفَظْنی
تسلیم کردم خودم را و بدرگاه تو گرداندم رویم را و به تو واگذاردم کارم را پس نگهداریم کن
بِحِفْظِ الاْیْمانِ، مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفی، وَعَنْ یَمینی وَعَنْ شِمالی،
به نگهداری ایمان از پیش رویم و از پشت سرم و از راستم و از چپم
وَمِنْ فَوْقی وَمِنْ تَحْتی، وَادْفَعْ عَنّی بِحَوْلِکَ وَقُوَّتِکَ، فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَلا
و از بالای سرم و از زیر پایم و پشتیبانی کن از من به قدرت و نیروی خودت زیرا که قدرت
قُوَّهَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ.
و نیرویی نیست جز به خدای والای بزرگ.
9 وقتی سوار بر مرکب شود بگوید:
بِسْمِ اللهِ لاحَوْلَ وَلاقُوَّهَ إِلاَّبِاللهِ،«اَلْحَمْدُللهِِ الَّذی هَدانالِهذاوَماکُنّا لِنَهْتَدِیَ
با نام خدا آغاز می کنم، هیچ جنبش و نیرویی جز با مدد الهی انجام نمی پذیرد، ستایش مخصوص خدایی است که ما را به سمت این سفر خیر رهنمون شد و اگر هدایت او نبود ما به سوی آن رهنمون نمی شدیم، منزّه است خدایی که این مرکب را مسخّر ما قرارداد وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم.
لَوْلا أَنْ هَدانَا اللهُ»، «سُبْحانَ الّذی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنّا لَهْ مُقْرِنینَ».که اگر چنین کند خودش و مرکبش محفوظ می ماند، تا پیاده شود.
10 در مواقع احساس خطر، آیه 80 سوره اسراء را تلاوت کند:
«رَبِّ أَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْق، وَ أَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْق، وَاجْعَلْ لی مِنْ
پروردگارا! مرا در هر کار با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود
لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً».
حجّتی یاری کننده برایم قرار ده.
همچنین خواندن آیه الکرسی در چنین مواردی بسیار خوب است.
11 اگر به منزلی رسید که قصد استراحت در آن را دارد قبل از خواب، تسبیح فاطمه زهرا(علیها السلام) را بگوید، سپس آیه الکرسی تلاوت کند که تا صبح از هر خطری محفوظ بماند.
12 اگر تنها مسافرت می کند بگوید:
«ما شاءَ اللهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ إلاَّ بِاللهِ، اَللّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتی، وَ أَعِنّی عَلی
آنچه خدا بخواهد تحقق می یابد، هیچ جنبش و نیرویی جز با مدد الهی انجام نمی گیرد خداوندا وحشت مرا به انس تبدیل فرما و مرا برتنهایی ام یاری ده و در غیاب من به جای من باش.
وَحْدَتی، وَأَدِّ غَیْبَتی».و بهتر است انسان تا امکان دارد تنها سفر نکند.
13 به دوستان و همراهان کمک کند و در رفع نیازهای آنان مضایقه ننماید و حقیقتاً نسبت به آنان متواضع و دوست و مهربان باشد. از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نقل شده است: «مَا اصْطَحَبَ إِثْنانِ إِلاَّ کانَ أَعْظَمُهُما أَجْراً وَ أَحَبَّهُما إِلَی اللهِ أَرْفَقَهُما لِصاحِبِهِ; هرگاه دو نفر با یکدیگر همراه شوند آن کس که بیشتر محبّت و کمک کند نزد خدا محبوب تر و پاداشش بیشتر است».
در روایت دیگری از امام سجّاد(علیه السلام) وارد شده که حضرتش سفر نمی کرد مگر با کسانی که او را نشناسند تا بتواند در مسیر راه، به همراهانش کمک نماید.
در روایتی دیگر از رسول گرامی(صلی الله علیه وآله) نقل شده که وقتی با اصحابش در سفر بود و می خواستند گوسفندی بکشند، یکی گفت: کشتن گوسفند با من! دیگری گفت: کندن پوست آن با من! و سوّمی گفت:
پختن آن با من! و حضرتش فرمود: تهیّه هیزمش با من! گفتند: یا رسول الله شما زحمت نکشید ما خود، انجامش می دهیم. فرمود: می دانم، ولی دوست ندارم نسبت به شما امتیازی پیدا کنم; زیرا حق تعالی دوست ندارد که ببیند بنده اش برای خود امتیازی نسبت به دیگران قائل است.
14 به ما دستور داده شده: «با کسانی که از جهت خرج کردن و تمکّن مالی در ردیف شما نیستند، مسافرت نکنید، مبادا آنها احساس حقارت کنند!».
15 دقیقاً مراقب انجام نمازهای واجب باشد که بسیار مهم است; زیرا از کمال غفلت زائر است با آن که برای تقرّب به سوی خدا و رسیدن به ثواب زیارت و حج و عمره و مشاهد مشرّفه، به سفر می رود، در مسیر راه، نسبت به نماز و شرایط و حدود، و بجا آوردن آن در اوّل وقت، بی مبالاتی و بی توجّهی داشته باشد; در حالی که از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که فرمود: «نماز فریضه از بیست حجّ (مستحبّ) بهتر است».
16 بعد از نمازهای قصر اگر وقت دارد سی مرتبه تسبیحات اربعه را فراموش نکند که روی آن تأکید شده است.
ناگفته پیداست: آنچه درباره دعا و صدقات برای حفظ جان و مال و خانواده، از خطرات در بالا گفته شد به این معنا نیست که انسان احتیاط را از دست دهد و مراقبت های لازم را برای حفظ خویش و اموالش انجام ندهد; بلکه مقصود این است: هر چه برای حفظ خود و اموال خویش در توان دارد انجام دهد و بقیّه را به خدا بسپارد چرا که در روایت آمده است دعای افراد سهل انگار مستجاب نمی شود.
این سخن را با حدیث پرمعنایی پایان می دهیم: امام صادق(علیه السلام) به یکی از یارانش فرمود: «اِعْقِلْ راحِلَتَکَ وَ تَوَکَّلْ; با توکّل زانوی اشتر ببند».(1)
