چهارپايان دو دسته اند: اهلى و وحشى. اما اهلى آنها جميع اصناف گوسفند، گاو و شتر حلال است و اسب و قاطر و الاغ مكروه است. و كراهت خوردن گوشت اسب خفيف تر از قاطر و الاغ است. و غير اينها همچون سگ و گربه حرام است.
اما وحشى آنها آهو، گوزن، گاو كوهى، قوچ كوهى و الاغ وحشى، گورخر حلال مى باشند و حيواناتى چون شير، پلنگ، يوزپلنگ، گرگ، روباه، كفتار، شغال و خرگوش حرام است.[1]
خوردن برخى از حيوانات همچون زرافه اختلافى است. برخى همچون آيةالله گرامى آن را حلال مى دانند.[2]
پرسش: آيا خوردن گوشت گورخر حلال است يا نه؟
پاسخ: حلال است.[3]
شير حيوانات
شير حيوانات تابع خود حيوان است پس شير حيوان حلال گوشت حلال و شير حيوان حرام گوشت حرام و شير حيوانات مكروه، مكروه است.[4]
نيم خورده حيوانات
نيم خورده حيوانات حرام گوشت و حيواناتى كه مكروه است، كراهت دارد، نيم خورده حيوانات نجس مانند سگ و خوك حرام است.[5]
حيوانات درنده
خوردن گوشت همه حيوانات درنده حرام مى باشد. هرچند از نظر درندگى ضعيف باشند.[6]
از ميان حيوانات وحشى، درندگانى كه داراى سه خصلت درنده خويى، دندانهاى تيز و چنگالها و ناخن هاى تيز باشند (مانند شير، پلنگ، يوزپلنگ، گرگ، روباه، كفتار، شغال و ...) حرامند.[7]
خوك
يكى از حيوانات نجس و حرام گوشت خوك است. قرآن كريم مى فرمايد:
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ ... وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ[8]
حرام شد بر شما ... و گوشت خوك.
فلسفه تحريم گوشت خوك
خوك حيوانى است كثيف و سمبل بى غيرتى، خوراكش از كثافات و گاهى از فضولات خودش است و از سوى ديگر گوشت اين حيوان داراى دو نوع انگل خطرناك به نام كرم تريشين و كرم كدو است.
كرم تريشين در يك ماه 15 هزار تخم ريزى مى كند و در يك كيلو گوشت خوك ممكن است 400 ميليون نوزاد كرم تريشين باشد. اين كرم در انسان سبب پيدايش امراض گوناگونى همچون كم خونى، سرگيجه، اسهال و ... مى گردد.
بعضى مى گويند با وسايل امروزى مى توان تمام اين انگل ها را كشت و گوشت خوك را از آنها پاك نمود، ولى به فرض كه با وسايل بهداشتى با پختن گوشت خوك در حرارت زياد انگل هاى مزبور به كلى از ميان بروند باز زيان گوشت خوك قابل انكار نيست، زيرا گوشت هر حيوانى حاوى صفات آن حيوان است و از طريق غده ها و هورمونها در اخلاق كسانى كه از آن تغذيه مى كنند اثر مى گذارد و به اين ترتيب خوردن گوشت خوك مى تواند صفت بى بندوبارى جنسى و بى اعتنايى به مسائل ناموسى را كه از خصايص بارز اين حيوان است به خورنده آن منتقل كند.[9]
و شايد يكى از علل بى بندوبارى شديد جنسى در كشورهاى غربى همان تغذيه از گوشت اين حيوان آلوده باشد.
خرگوش
مسأله: خوردن گوشت خرگوش از نظر همه مراجع تقليد حرام است.[10]
جوجه تيغى
مسأله: خوردن گوشت جوجه تيغى حرام است.[11]
محرمات حيوانات حلال گوشت
خوردن 15 چيز از حيوانات حلال گوشت، حرام است:
1. خون 2. فضله 3. نرى 4. فرج 5. بچه دان 6. غدد كه آن را دشوَل مى گويند 7. تخم كه آن را دنبلان مى گويند 8. چيزى كه در مغز كله است و به شكل نخود مى باشد 9. مغز حرام كه در ميان تيره پشت است 10. پى كه در دوطرف تيره پشت است 11. زهره دان 12. سپرز (طحال) 13. بول دان (مثانه) 14. حدقه چشم 15. چيزى كه در ميان سُم است.[12]
پرسش: آيا چيزهايى كه در گوسفند حرام است، در مرغ هم اگر يافت شود حرام است؟
پاسخ: بلى، حرام است.[13]
پرسش: خوراندن دنبلان به اطفال چه حكمى دارد؟
پاسخ: حرام است.[14]
پرسش: هرگاه اجزاى حرام از گوسفند مثل مغز حرام، دشول و ... در غذا پخته شود، با فرض اين كه از عين آن اجتناب كنند، آيا خوردن آب آن هم حرام است؟
پاسخ: بهجت: خوردن آب آن حرام نيست.[15]
اراكى: اگر مستهلك شود آب آن در ضمن آب گوشت، خوردن آن اشكال ندارد ولى اگر خود آن جزء را به تنهايى بپزند آبى كه از آن خارج مى شود حرام است.[16]
پرسش: آيا خوردن استخوان يا مغز استخوان پخته شده جايز است؟
پاسخ: مانعى ندارد.[17]
گوشت هاى وارداتى
مسأله: خوردن گوشتى كه از كشورهاى غيراسلامى وارد شده حلال نيست مگر اينكه تذكيه آن اثبات شده باشد.
پرسش: استفاده از سوسيس، كنسرو و مواد غذايى كه از كشورهاى خارجى وارد مى شود چه صورت دارد؟
پاسخ: مكارم: مواد گوشتى كه از كشورهاى خارجى غير مسلمان آورده مى شود حرام است.[18]
تبريزى: خوردن كنسروهايى كه مواد گوشتى دارد و از كشورهاى غيراسلامى وارد مى شوند جايز نيست، مگر اينكه احراز شود به طريق شرعى تذكيه شده.[19]
علوى گرگانى: خوردن غذاهاى گوشتى وارداتى همچون سوسيس، كالباس، كنسرو و ... حرام است مگر اين كه تذكيه آن احراز شود مانند گوشت هاى وارداتى كه با نظارت نماينده دولت اسلامى ايران وارد مى شود.[20]
پرسش: استفاده از كنسروهاى ماهى وارداتى چه حكمى دارد؟
پاسخ: در صورتى كه احراز شود از نوع ماهى فلس دار است و احراز شود توسط انسان، زنده از آب خارج شده يا در تور ماهى گيرى افتاده است، حلال است والا حلال نيست.[21]
پرسش: آيا خوردنى هاى حرام را مى شود به كسانى كه خوردن آن را حلال مى دانند فروخت؟ (مانند گوشت خوك، گراز، قورباغه و ...)
پاسخ: جايز نيست.[22]
حرام شدن حيوانات حلال گوشت
حيواناتى كه در اصل حلال گوشتند در اثر عوارض زير حرام مى گردند:
1. هر حيوان حلال گوشتى كه نجاست خوار گردد (از مدفوع انسان تغذيه كند) و با ترك تغذيه از نجاست به طورى كه عنوان نجاست خوار از آن سلب شود حرمتش از بين مى رود. البته گذشته از محو عنوان نجاست خوار مدت تعيين شده را براى تبرئه حيوانات زير بايد در نظر گرفت:
شتر 40 روز
گاو 20 روز
مرغابى 5 روز
مرغ 3 روز
ماهى 1 روز[23]
2. از جمله چيزهايى كه موجب مى شود حيوان حلال گوشت حرام گردد اين است كه انسانى با آن حيوان نزديكى كند. اين حكم مختص به چهارپايان است نه آميزش با ساير حيوانات.[24]
3. از جمله چيزهايى كه موجب مى شود حيوان حلال گوشت حرام گردد اين است كه بره يا بزغاله از شير خوك بنوشد، به اندازه اى كه قوى شود و گوشتش برويد و استخوانش محكم گردد، اين حكم شامل شير ماده سگ و شير زن كافر نمى شود.[25]
فلسفه تحريم برخى از غذاها
نه تنها غذا روى بدن آثار خوب و بد دارد بلكه از نظر معنوى و اخلاقى در روان بشر آثار مطلوب و نامطلوبى مى گذارد.
لابراتوارها و دستگاه هاى آزمايش جهان مى توانند مواد غذايى را از نظر عناصر طبيعى و شيميايى اندازه گيرى كنند ولى آثار معنوى و اخلاقى غذاها اساساً براى هميشه قابل اندازه گيرى نيست. چه بسيار غذاهايى كه از جهت معنوى و روانى براى سعادت انسان مضر و نامطلوب است و دانش امروز نمى تواند آن را درك كند.
به كمك علم تغذيه مى توان كودكان را طورى تغذيه كرد تا زيبا شوند و تلفاتشان كم شود ولى نمى توان جلوى تأثير غذا بر اخلاق و روان را گرفت.
امام رضا عليه السلام فرمود:
ان الله لم يبح أكلا و لا شربا الا لما فيه المنفعة و الصلاح و لم يحرم الا لما فيه الضرر و التلف و الفساد[26]
خداوند هيچ اكل و شربى را حلال نكرده است مگر آن كه نفع و صلاح بشر در آن بوده و هيچ يك را حرام نكرده مگر آنكه مايه زيان و مرگ و فساد است.
امام باقر عليه السلام در مورد حرمت شراب مى فرمايد:
انَّ مدمن الخمر يورثه الارتعاش و يَهدم مروته و تحمله على التجسر على المحارم من سفك الدماء و رُكوب الزنا[27]
كسى كه بطور مداوم مى گسارى مى كند مبتلا به رعشه مى شود، سجاياى اخلاقى و مردانگى اش نابود شده و شراب چنان آدمى را در گناه جسور مى كند كه به خون ريزى و زنا با محارم مشغول مى شود.
در جهان امروز تغذيه يكى از اساسى ترين مسائل اجتماعى است. سازمانهاى مربوطه كه به كليه وسائل علمى مجهزند در تمام جهات غذا دقت مى كنند تا مواد غذايى فاسد نباشد. محيط رستوران ها از هر جهت واجد شرايط بهداشتى باشد. گاه اتفاق مى افتد غذايى باعث مسموميت چند نفر مى شود. در اين موقع تمام سازمان ها به كار مى افتند، مردم اعتراض مى كنند، روزنامه ها مطلب مى نويسند، فروشنده را تحت تعقيب قرار مى دهند، كه غذايى فاسد عرضه شده و عده اى مسموم گرديده اند، امّا هرگز نمى توانند با آثار روحى، روانى و اخلاقى غذاها مقابله نمايند.
---------------------------------
[1] تحريرالوسيله، ج 3، ص 275، م 5؛ استفتائات جناتى، ج 3، ص 401
[2] استفتائات محمدعلى گرامى، ج 2، ص 70، س 88
[3] مجمع المسائل گلپايگانى، ج 3، ص 66
[4] جامع المسائل بهجت، ج 4، ص 554
[5] عروة الوثقى، ج 1، ص 55
[6] تحريرالوسيله، ج 2، ص 158، اطعمه و اشربه، م 6
[7] تحريرالوسيله، ج 3، ص 275، م 5
[8] مائده/ 3
[9] تفسير نمونه، ج 1، ص 588
[10] تحريرالوسيله، ج 2، ص 156؛ جامع المسائل فاضل، ج 1، ص 382، س 1362
[11] استفتائات بهجت، ج 4، ص 380، س 5893؛ جامع الاحكام، صافى، ج 2، ص 318، س 2028
[12] توضيح المسائل مراجع، ج 2، ص 528، م 2626
[13] استفتائات بهجت، ج 4، س 5881؛ استفتائات اراكى، ص 179، س 11
[14] استفتائات بهجت، ج 4، ص 381، س 5899
[15] استفتائات بهجت، ج 4، س 5884
[16] استفتائات اراكى، ص 179، س 12
[17] استفتائات بهجت، ج 4، ص 386، س 5925
[18] استفتائات مكارم، ج 2، ص 1001 و ج 3، ص 302
[19] تبريزى، ص 403، س 1787 و 1789
[20] اجوبة المسائل، علوى گرگانى، ص 275
[21] جامع المسائل فاضل، ج 2، س 1189
[22] جامع الاحكام، صافى، ج 2، ص 320، س 2027، 2034 و 2043
[23] آموزش فقه، محمدحسين فلاح زاده، ص 95 و 347
[24] توضيح المسائل مراجع، م 2641
[25] رساله نوين، ج 3، ص 207
[26] مستدرك الوسائل، ج 3، ص 71
[27] بحارالانوار، ج 4، ص 771.
