کفاره نماز قضا چیست؟/ همه چیز درباره نماز قضا

کفاره نماز قضا چیست؟/ همه چیز درباره نماز قضا

قضای نماز مثل قضای روزه نیست که اگر به تاخیر بیافتد جریمه شرعی داشته باشد، لذا كسى كه نماز قضا دارد بايد در خواندن آن كوتاهى نكند، ولى واجب نيست فوراً آن را به جا آورد و اگر به تاخیر بیافتد کفاره ندارد.

همه چیز درباره نماز قضا

نماز قَضا (در مقابل نماز اَدا) هر نمازی که خارج از وقتِ تعیین شده اش خوانده شود. از آنجا که نمازها به واجب و مستحب تقسیم می شوند، قضای آنها نیز بر این دو قسم است. نماز در برخی موارد، مثلاً برای زن حائض و فرد نابالغ، قضا ندارد. پس از وفات فرد مکلّف، شخصی دیگری می تواند عهده دار قضای نماز آن فرد شود.

تعریف نماز قضا

نماز قضا نمازی است که به جبران نمازی باشد که در وقت مشخص نماز خوانده نشده باشد یا اینکه به طور صحیح انجام نشده باشد.[نخعی و قاضی، نماز قضا، 1393ش، ص21]

نماز قضا بر دو قسم است:

1. قضای نماز واجب که ممکن است نمازهای روزانه باشد یا نمازهای دیگر مانند نماز آیات و نماز طواف
2. قضای نماز مستحب[نخعی و قاضی، نماز قضا، 1393ش، ص21]

وقت ادای نماز

اگر حتی یک رکعت نماز در وقت مقررشده خوانده شود آن نماز، ادا است. وقت مقرر شده برای نماز صبح از طلوع فجر تا طلوع آفتاب؛ برای نماز ظهر از اذان ظهر تا 5 رکعت مانده تا اذان مغرب (طبق نظر آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی، فاضل، صافی، نوری و زنجانی) یا غروب آفتاب (طبق نظر آیات عظام خامنه ای، خویی، بهجت، مکارم و وحید)، برای نماز عصر از نماز ظهر تا یک رکعت پیش از اذان مغرب یا غروب آفتاب (طبق تفصیل گفته شده)؛ برای نماز مغرب از اذان مغرب تا پنج رکعت مانده به نیمه شب شرعی و برای نماز عشاء از نماز مغرب تا یک رکعت مانده به نیمه شب شرعی است.[نخعی و قاضی، نماز قضا، 1393ش، ص25-30]

موارد عدم وجوب نماز قضا

نمازهایی که در زمان بالغ نبودن، جنون، بیهوشی، کفر و زمان حیض و نفاس زنان خوانده نشده باشد، قضای آن نماز پس از بلوغ، به هوش آمدن، اسلام و پاک شدن زن واجب نیست.[نخعی و قاضی، نماز قضا، 1393ش، ص35 و 36]

وجوب نماز قضای والدین بر پسر بزرگ

یکی از نمازهای واجب، قضای نماز پدر است که بر پسر بزرگتر (بزرگترین پسر در زمان وفات پدر) واجب است. برخی مراجع تقلید (خامنه ای، گلپایگانی، اراکی، مکارم، نوری، فاضل، بهجت، صافی) قضای نماز مادر را نیز بر پسر بزرگ واجب می دانند.[نخعی و قاضی، نماز قضا، 1393ش، ص137]

برخی احکام نماز قضا

در فقه شیعه برای نماز قضا احکام دیگری نیز بیان شده است؛ از جمله:

• کسی که تعداد نمازهای قضا شده خود را نمی داند، چنانچه کمترین تعداد نمازی را که یقین دارد قضا شده بخواند، کفایت می کند.[«نماز قضا»]
• نماز قضا را می توان در هر فرصتی خواند.[«نماز قضا»]
• اگر بعد از وقت نماز بفهمد نمازی را که خوانده باطل بوده، باید قضای آن را بخواند.[«احکام نماز قضا»]
• نمازی که در زمان مسافرت قضا شده است، قضای آن نیز به صورت شکسته است.[«آیا می شود تمام نمازهای قضا را دو رکعتی خواند؟»]
• هر فرد باید نماز قضای نماز خود را بخواند و تا زمانی که زنده است، شخص دیگر نمی تواند قضای نماز وی را انجام دهد.[احکام نماز]

علت اینکه ما باید نماز قضا را بجا آوریم، چیست(چه حکمتی دارد)؟

از منظر فقهی تکلیف روشن است و چون و چرا ندارد و باید قضای نماز نخوانده بجا آورده شود و حتی پس ازمرگ مکلف باید نمازهای قضا توسط پسر بزرگ یا دیگری (اجیر) انجام پذیرد. ولی از منظر غیرفقهی به نظر می رسد وجوب انجام نماز قضا بخاطر نقش بازدارنده آن در قضا شدن نماز است. بعبارت دیگر وقتی مکلف بداند که نماز تکلیف دائمی و ضروری است و حتی اگر در وقت معین ادا نشود باید در آینده قضا شود هرچند فضیلت کمتری دارد بطور عقلانی و منطقی ترجیح می دهد نماز را در وقت معین بخواند.

این از احکامی است که با وعده عقوبت دنیوی به مسلمان وعید فضیلت اخروی را پیش پای ما می نهد. از سوی دیگر از آن جایی که فاصله بین مسلمان و کفرش، چیزی جز ترک نماز واجب نیست؛ چه عمداً ترک نماید و اصلاً قبول نداشته باشد و یا از روی بی اعتنایی نماز نخواند.(بحارالانوار، ج82، ص216) خداوند به دلیل لطفی که به بندگانش دارد راه جبران آن را از طریق قضا پیش بینی کرده است. در مورد اهمیت نماز، آیات و روایات زیاد است تنها به نقل چند حدیث بسنده می کنیم:

«قال رسول الله – صلی الله علیه و آله :
تَارِکُ الصَّلاةِ مَلْعُونٌ فِی التَّوْرَاةِ، ملَعْوُنٌ فِی الإِنْجِیلِ، مَلْعُونٌ فِی الزَّبُورِ، مَلْعُونٌ فِی القُرْآنِ، مَلْعُونٌ فِی لِسَانِ جِبْرَئِیلَ، مَلْعُونٌ فِی لِسَانِ مِیکَائِیلَ، مَلْعُونٌ فِی لِسَانِ اِسرَافِیلَ، مَلْعُونٌ فِی لِسانِ مُحَمَّدٍ؛ ترک کننده نماز در تورات و انجیل و زبور و قرآن، مورد لعنت قرار گرفته و به زبان جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و محمّد(صلی الله علیه وآله) معلون است. (الحکم الزاهره، ص294)

نماز مهمترین اعمال دینى است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادتهاى دیگر هم قبول مى شود و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمى شود. و همان طور که اگر انسان شبانه روزى پنج نوبت در نهر آبى شستشو کند، چرک در بدنش نمى ماند نمازهاى پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک مى کند. از این رو، نماز ملاک قبولى اعمال است: «قال الصادق علیه السلام: اول ما یحاسب به العبد الصلاة، فان قبلت قبل سائر عمله، و اذا ردت رد علیه سائر عمله.
امام صادق علیه السلام فرمود:
نخستین چیزى که از بنده حسابرسى مى شود نماز است، پس اگر نماز پذیرفته شد اعمال دیگرش نیز پذیرفته مى شود، چنانچه نمازش رد شود بقیه اعمال او هم قبول نخواهد شد. (وسائل الشیعه، ج 3، ص22)

سزاوار است که انسان نماز را در اول وقت بخواند و کسى که نماز را پست و سبک شمارد. مانند کسى است که نماز نمى خواند، پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند: کسى که به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد سزاوار عذاب آخرت است

و نیز فرمود: «نخستین چیزى که خداوند بر امت من واجب کرد نمازهاى پنجگانه است، و نخستین عملى که از آنان بالا برده مى شود، و از آنان سؤال مى شود همان نماز است.» (کنز العمال، ج 7، ح 18859)

اصولا نماز ستون و پایه هاى دین است «عن ابى جعفر علیه السلام قال: بنى الاسلام على خمسة اشیاء: على الصلاة، و الزکوة و الحج و الصوم و الولایة. امام باقر علیه السلام فرمود: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت اهل بیت علیهم السلام.» (بحارالانوار، ج 82، ص.234)

آن حضرت در فراز دیگر می فرمایند:«الصلاة عمود الدین، مثلها کمثل عمود الفسطاط اذا ثبت العمود ثبتت الاوتاد الاطناب، و اذا مال العمود و انکسر لم یثبت وتد و لا طنب؛ نماز ستون دین است، مثل آن همانند ستون خیمه است که وقتى استوار باشد میخها و طنابها پا برجاست، و هرگاه ستون آن کج و شکسته شود هیچکدام از آنها استوار نمى مانند.» (بحارالانوار، ج 82، ص 218)

برخی احکام متفاوت نماز و روزه

*کسی که مریض یا در سفر است نباید روزه بگیرد؛ ولی با سفر و مرض، نماز از انسان ساقط نمی شود.

*کسی که  نماز قضا بر عهده اوست می تواند نماز مستحبی بخواند ولی کسی که روزه قضا بر عهده اوست نباید روزه مستحبی بگیرد. 

*خانمها در حال حیض و نفاس نه روزه می گیرند و نه نماز  می خوانند؛ ولی بعد از پاک شدن، قضای روزه ها را باید بگیرند اما قضای نمازها لازم نیست.

*گرچه ترک نماز و روزه بدون عذر، گناه زیاد دارد ولی ترک نماز کفاره ندارد اما ترک روزه کفاره دارد.

*خوابیدن حتی برای یک لحظه نماز را باطل می کند ولی روزه را باطل نمی کند؛ حتی اگر شب قبل تصمیم داشته باشد فردا را روزه بگیرد و روز بعد تمام روز را خواب باشد روزه اش صحیح است.

بررسی یک باور نادرست/ 4 رکعت نماز بجای تمام نمازهای قضا شده!

با شروع یک مناسبت مذهبی یا آغاز یک رویداد دینی یکی از مسائلی که در فضای مجازی به سرعت انتشار داده می شود، ذکر اعمال مستحبی است و مخاطب بدون بررسی سندی یا روایی موضوع مبادرت به پخش مجدد آن در گروه ها و کانال های موجود در این فضا می کند. از جمله خواندن فلان دعا تا دق الباب مساجد و حتی نمازی برای جبران نماز قضا!

به این محتوا دقت کنید:

اگر نماز قضا دارید، حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) فرمود: هر که نماز قضا بر ذمه اش باشد. قبل از ظهر جمعه آخر ماه رمضان چهار رکعت نماز بخواند. به 2 سلام. در هر رکعت بعد از حمد یک مرتبه آیة الکرسی و 15 مرتبه سوره  «کوثر». این نماز، ثواب 200 سال نماز قضا را کفایت می کند و روایت دیگر از آن حضرت ثواب 400 سال و روایت از امیرالمؤمنین 600 سال و از حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) سئوال کردند مردم آخرالزمان بیش از 100 سال عمر نمی کنند. حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) فرمود: نماز قضاهای پدر و مادر و قربای او را کفایت می کند و بعد از نماز این دعا را بخوانید:

بسم الله الرحمن الرحیم
یا سامِعَ الصَّوتِ یا جامِعَ الفوَتْ یا مُحْیَ الْعِظام بَعْدَ الْمَوتْ صَلِّ عَلی مُحمَّد و آل مُحمَّد وَاجْعَل لی فَرَجالی وَمَخْرَجاً مِمّا اَنَا فیهِ اِنَّکَ تَعْلَمَ وَاَنْتَ تَقْدِرَ وَلا اَقدِر وَاَنْتَ عَلّامُ الْغُیوب یا واهِبَ العْطَا یا غافرَ الْخطا یا یاسُبّوُح یا قُدّوُس یا رَبَّ الْمَلائَکَةِ وَالرّوح رَبِ غْفِرْ وَرْجَمْ وَتَجاوَرزْعَمّا تَعَلَمْ اِنَّکَ اَنْتَ العَلِیُّ الَاعْظَمْ یا ساتِرَ الْغُیوُب یا کاشِفَ الکُروُب یا غافِرَ الذَنُوبَ یا ذَالْجَلالِ وَالِاکْرام برحمتک با ارحم الراحمین

در این زمینه صحت یا سقم این حدیث را از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی جویا شدیم که در ادامه می آید:

اولاً: طبق جست وجویی که در منابع معتبر روایی شیعه داشتیم، این روایت را نیافتیم.

ثانیاً: بر فرض وجود چنین روایتی مفاد آن با سایر روایات قطعی و معتبر در تعارض است. زیرا روایات متعددی دلالت بر «وجوب قضاء ما فات کما فات» (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت، سال 1409 هـ.ق، ج‏8، ص 268) دارد؛ یعنی قضاء نمازی که فوت شده و از دست رفته، باید همانگونه که از دست رفته باشد. اگر 2 رکعت بود 2 رکعت، اگر شکسته بوده شکسته و.... بنابراین هیچ چیزی جز بجا آوردن نمازهای قضا شده نمی تواند جایگزین آن  شود.

بر فرض صحت سند، منظور این است که ثواب نمازهای قضا را دارد، نه این که جای آن را پر کند. مثل اینکه درباره برخی کارها گفته شده ثواب حج را دارد. معنای آن این نیست که اگر مستطیع هست، نیازی به حج رفتن نیست.

بنابراین به نظر می رسد این شایعه به منظور تخریب باورها و ادا نشدن تکالیف مکلفان منتشر شده است. در واقع برای متزلزل کردن اعتقاد مردم نسبت به فریضه نماز است و افرادی با جعل و انتشار این نوع مطالب درصددند که از ارزش و اعتبار این امر مهم دینی بکاهند تا این امر در ذهن مردم نهادینه شود که اگر نماز نخواندی مهم نیست؛ چرا که در اوقاتی مخصوصی می توان همه آن را یک جا بجا آورد و جبران کرد!

منابع

• منبع اصلی: نخعی، مهدی و قاضی، محمد، نماز قضا، تهیه اداره پاسخ گویی به سؤالات دینی مرکز آستان قدس رضوی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1393ش.
• «نماز قضا»، پایگاه اندیشه قم، تاریخ بازدید 12 دی 1396ش.
• «احکام نماز قضا»، پایگاه تبیان، تاریخ بازدید 12 دی 1396ش.
• «آیا می شود تمام نمازهای قضا را دو رکعتی خواند؟»، پایگاه اسلام کوئست، تاریخ بازدید 16 اسفند 1394ش.
• «احکام نماز»، پایگاه احکام وابسته به شبکه سوم سیما، تاریخ مشاهده 16 اسفند 1394ش.
• پایگاه پرسمان
• مرکز ملی پاسخگویی به سوالات شرعی

به هر حال در مطلب پیش رو به نکاتی درمورد نماز قضا و چگونگی انجام نمازهای قضا بود که به آن اشاره شد. البته احکام دیگری هم در این زمینه مطرح است که در صورت تمایل می توانید با مراجعه به کتاب های مذهبی و رساله های توضیح المسایل از آنها مطلع شوید. همچنین شما می توانید مقاله "زمان قضا شدن نمازهای یومیه طبق احکام تشیع و تسنن" را نیز در سایت ضیاءالصالحین مطالعه نمایید.