مراحل خواب

مراحل خواب

خواب فرایندی طبیعی است که به طورمنظم در هر شبانه روز اتفاق می افتد و در آن حالت، انسان ناهشیار و نسبت به اتفاقات اطراف خود ناآگاه است. خواب فرایندی یک نواخت نیست؛ بلکه شامل فرایندی چند مرحله ای است که اگر تمام مراحل آن به طور کامل و به اندازه انجام شود، باعث ایجاد حس شادابی و انگیزه برای انجام فعالیت ها در بیداری می شود.

بررسی های علمی انجام گرفته نشان می دهند، دو نوع خواب عمده وجود دارد:
الف. خواب با حرکت سریع چشم ها rapid eye movement) REM): که سرتاسرشب چند بار اتفاق می افتند و ما طی آن ها خواب می بینیم. در این نوع خواب که حدوداً یک پنجم زمان خوابیدن را به خود اختصاص می دهد، مغز بسیار فعال بوده و ماهیچه های بدن در حال استراحت هستند و چشم ها به سرعت به چپ و راست حرکت می کنند.
ب. خواب غیررم یا خواب بدون حرکت سریع چشم هاNon-REM: در این حالت، مغز آرام است؛ اما بدن حرکت می کند. در این هنگام هورمون ها آزاد شده و وارد سیستم گردش خون می شوند و بدن به ترمیم خستگی ها و فرسودگی های حاصل از فعالیت های روزانه می پردازد.

تفاوت های خواب رم و غیررم
خواب غیررم با کاهش ضربان قلب و تنفس همراه است و طی آن ماهیچه ها به حالت آرمیده در می آیند. اگر شخص را در این مرحله از خواب بیدار کنید، در ۵۰درصد مواقع گزارش می دهد که در حال خواب دیدن بوده است؛ آن هم خواب هایی که بیشتر مربوط به مسائلی است که در طول روز و در بیداری اتفاق می افتد.
در طول خواب رم، عضلاتی که حرکات ارادیمان را با آن ها انجام می دهیم، به حالت فلج در آمده و فرد قادر به تکان دادن آن ها نخواهد بود. در خواب رم، مغزی بیدار و فعال را در بدنی فلج می بینیم. اگر کسی در این مرحله از خواب بیدار شود، حتماً می گوید که در حال خواب دیدن بوده است. خواب هایی که می توان به آن ها نام رؤیا را داد؛ زیرا با تصاویر روشن و البته غیرمنطقی و با بار هیجانی همراه هستند.

شروع خواب
در خلال نخستین مراحل خواب، هنوز نسبتاً بیدار و هشیار هستیم. مغز، امواجی تولید می کند که کوچک و سریع هستند. به مرور که مغز شروع به آرامش یافتن می کند، امواج کندتری تولید می شود. در طول این مدت و هنگامی که هنوز کاملاً به خواب نرفته ایم، ممکن است احساس عجیب و کاملاً واضحی را تجربه کنیم که توهمات پیش از خواب نامیده می شود. مثال های متداول و شایع این پدیده عبارت است از: احساس افتادن (پرت شدن) یا شنیدن اینکه کسی نام شما را صدا می کند.
رویداد بسیار شایع دیگری که در این دورۀ زمانی وجود دارد، پرش میوکلونیک است. اگر تاکنون، بدون هیچ دلیل مشخص و خاصی، ناگهان بدنتان تکان خورده یا پریده است، این پدیده ظاهراً عجیب را تجربه کرده اید. در عالم واقع، این پرش های میوکلونیک بسیار شایع اند.
تجزیه و تحلیل امواج مغزی نشان می دهد خواب شامل پنج مرحله است: چهار مرحله خواب عمیق و یک مرحله دیگر به نام خواب همراه با حرکات سریع چشم REM.

مرحلۀ یکم:
در مرحلۀ یکم، شروع چرخۀ خواب و نسبتاً مرحلۀ سبک و خفیفی از خواب است. مرحلۀ یکم را می توان به صورت دورۀ گذار بین بیداری و خواب درنظر گرفت. در مرحلۀ یکم، مغز امواج تتا تولید می کند که امواجی با دامنۀ بلند و خیلی کند هستند. این مرحله از خواب، تنها مدت زمان کوتاهی حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می کشد و اگر در این مرحله کسی را از خواب بیدار کنید، احتمالاً به شما خواهد گفت که خواب نبوده است.
مرحلۀ دوم:
دومین مرحلۀ خواب، تقریباً ۲۰ دقیقه طول می کشد. مغز شروع به تولید امواج منظم و سریعی می کند که به نام دوک های خواب معروف اند. دمای بدن شروع به کاهش و ضربان قلب شروع به کندشدن می کند.
مرحلۀ سوم:
امواج مغزیِ عمیق و کند به نام امواج دلتا در خلال مرحلۀ سوم خواب شروع به پدیدارشدن می کنند. مرحلۀ سوم، دورۀ گذار بین خواب سبک و خواب بسیار عمیق است.
مرحلۀ چهارم:
مرحلۀ چهارم، گاهی به نام خواب دلتا خوانده می شود؛ زیرا امواج مغزی کندی که به نام امواج دلتا معروف اند، در این مرحله تولید می شوند. مرحلۀ چهارم، مرحلۀ خواب عمیق است که حدود ۳۰ دقیقه طول می کشد. راه رفتن در خواب و خیس کردن رختخواب معمولاً در پایان مرحلۀ چهارم خواب اتفاق می افتد.
مرحلۀ پنجم:
اغلب خواب دیدن ها در طول مرحلۀ پنجم خواب که خواب REM (حرکت سریع چشم) خوانده می شود، روی می دهد. مشخصۀ خواب REM، حرکت چشم ها، تندترشدن تنفس و افزایش فعالیت مغز است. خواب REM به نام خواب نابه روال (یا متناقض) نیز خوانده می شود؛ زیرا درحالی که مغز و دیگر سیستم های بدن فعال تر شده، عضلات شل تر می شود. علت خواب دیدن هم افزایش فعالیت مغز است؛ اما عضلات ارادی بی حرکت می شوند.
گفتنی است فرایند خواب، این مراحل را به ترتیب پشت ِسر نمی گذارد. خواب از مرحلۀ یکم شروع می شود و سپس به مراحل دوم، سوم و چهارم می رود. پس از مرحلۀ چهارم و قبل از واردشدن به مرحلۀ پنجم یا همان خواب REM، مرحلۀ سوم و به دنبال آن مرحلۀ دوم خواب تکرار می شوند. پس از خاتمۀ خوابREM، بدن معمولاً به مرحلۀ دوم خواب باز می گردد. در طول خواب شبانه، انسان تقریباً چهار یا پنج بار بین این مراحل طی می شود.
به طور میانگین ۹۰ دقیقه پس از به خواب رفتن، وارد مرحلۀ پنجم یا خواب REM می شویم. نخستین چرخۀ خواب  REM ممکن است تنها، زمان کوتاهی به طول بیانجامد؛ اما هر چرخه از چرخۀ قبل طولانی تر می شود؛ به نحوی که خواب  REM می تواند تا نزدیک به یک ساعت پایدار بماند.

منابع:
"Stages of Sleep", Kendra Van Wagner, ۲۰۰۷.

Share