پیام های بازگشت قدرتمند قفقازی ایران
در این بخش دکتر احمد کاظمی درباره نشست 3+3 که در تهران برگزار گردید تحلیلهایی را در خصوص ««پیامهای بازگشت قدرتمند قفقازی ایران» ارائه نموده اند که مرور می فرمایید.
برگزاری نشست سازوکار منطقه‌ای «۳+۳» در تهران با میزبانی وزیر امور خارجه کشورمان و حضور وزیران امور خارجه روسیه، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان در بستر تحولات قفقازی، رویداد مهمی است که از جنبه‌های مختلف قابل‌ارزیابی است.
اول: این رویداد به معنای رسیدن دیپلماسی به خط میدان در مجموعه سیاست‌های قفقازی و مبین آن است که کشورهای قفقاز و همسایگان آن، به این نتیجه رسیدند که هیچ طرحی در این منطقه بدون مشارکت ایران عملی نخواهد شد. در تحولات سه سال اخیر، علی‌رغم برخی از اقدامات تأثیرگذار نظیر احداث کنسولگری قاپان، دیپلماسی از میدان، چندین قدم عقب بود.
دوم: فرمت ۳+۳ یک ابتکار صرفاً ایرانی است که از حدود سه دهه پیش مطرح بوده و نویسنده این سطور در صفحه ۲۰۳ کتاب «امنیت در قفقاز جنوبی» (چاپ ۱۳۸۴) آن را تشریح کردم. واقعیت این است که رویکرد ترکیه و همچنین روسیه طی سال‌های گذشته ۱+۳ بوده که پس از تحولات جنگ دوم قراباغ، در مواردی به فرمت ۲+۲ تبدیل شده که اوج آن پیشنهاد اردوغان در ۲۵ شهریور ۱۴۰۲ برای برگزاری نشست چهارجانبه روسیه - ترکیه با ارمنستان - جمهوری آذربایجان بود؛ بنابراین مصادره فرمت ۳+۳ که عمدتاً توسط محافل ترک‌گرا صورت می‌گیرد، وارونه‌نمایی واقعیت برای سرپوش بر ناکامی‌هاست.
سوم: باتوجه‌به اختلافات سیاسی مسکو - تفلیس و خصومت تاریخی ترکیه با ارمنستان، تنها ایران است که ظرفیت میزبانی اولین نشست وزیران امور خارجه ۳+۳ را داشت؛ در این روند عدم شرکت گرجستان، بیش از آنکه ناشی از اختلافات با روسیه باشد، ناشی از رقابت‌های داخلی سالومه زورابیشویلی رئیس‌جمهور غرب‌گرا با ایراکلی گاریباشویلی نخست‌وزیر متمایل به بازسازی روابط با روسیه می‌باشد.
چهارم: صدور بیانیه تهران و تأکید بر اهمیت حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات بر اساس منشور ملل متحد (ماده ۳۳)، احترام به حاکمیت، استقلال سیاسی، تمامیت ارضی، خدشه‌ناپذیری مرزهای شناخته شده بین‌المللی، عدم مداخله در امور داخلی، منع تهدید یا توسل به‌زور و احترام به حقوق بشر، یک دستاورد مهم دیپلماتیک برای تهران محسوب می‌شود؛ چرا که کلیدواژه‌های فوق، به‌منزلۀ ریل‌گذاری تحولات کلان آتی قفقاز می‌باشد و با توجه تجارب سه سال اخیر، عدول از آنها برای بازیگران غیرمسئول، هزینه‌ساز و موجّد «حقوق برای اقدامات مشروع پیش‌دستانه ایران» خواهد بود.
پنجم: ۱۴ مهر ۱۴۰۲ عملیات اجرایی «راه ارس» (خط مواصلاتی جمهوری آذربایجان به نخجوان از آق‌بند) آغاز شد؛ طرحی که تحقق آن پایانی بر توهّم توران گرایی انگلیسی و دالان تورانی ناتو است. برگزاری نشست تهران حدود دو هفته پس از این رویداد، و با عنوان «نوبت صلح، همکاری و پیشرفت در قفقاز جنوبی»، نشان‌دهنده اجماع همسایگان قفقاز درباره «راه ارس» به‌عنوان بخشی از ابتکار ترانزیتی «ایران راه» است. این مسیر بیش از سی‌سال است که کارایی خود را در تضمین ارتباطات میان جمهوری آذربایجان با نخجوان، ترکیه با جمهوری آذربایجان و ارمنستان با دنیای خارج نشان داده است.
ششم: هم‌زمان با برگزاری نشست تهران، سفر وزیر راه و شهرسازی کشورمان به ارمنستان و امضای قرارداد ۲۱۰ میلیون‌دلاری احداث جاده آگاراک - قاجاران، نشان می‌دهد که:
اولاً، ارمنستان با ابتکار راه ارس همراهی دارد چرا که ارامنه آگاه‌اند که باتوجه‌به رویکردهای قومی دولت‌های باکو و آنکارا و پاک‌سازی قومی صورت‌گرفته در قراباغ؛ حتی واگذاری راه مواصلاتی به باکو، زمینه‌ساز ادعاهای بعدی آنها و نهایتاً تجزیه این کشور در آینده خواهد شد.
ثانیاً، نشان داد که تهران در چارچوب ابتکار ترانزیتی «ایران راه»، برای تقویت ارتباطات ارمنستان با دنیای خارج از طریق تقویت جایگاه ایروان در دالان شمال - جنوب و کریدور خلیج‌فارس - دریای سیاه عزم جدی دارد.
هفتم: این نکته مکتوم نیست که باکو و آنکارا تمایلی به نقش‌آفرینی قفقازی ایران ندارند، اما روند تحولات در دو بخش: از یک سو پیام معنادار اقدامات کنش‌گرانه آشکار و پنهان ایران و از سوی دیگر عوامل جدید تضعیف‌کننده موقعیت قفقازی باکو و آنکارا، باعث همراهی آنها شد.
این عوامل عبارت‌اند از:
انزجار جهانی از باکو و آنکارا به دلیل تأمین ۷۰ درصد نفت رژیم صهیونیستی از طریق خط لوله باکو - جیحان هم‌زمان با نسل‌کشی فجیع مردم فلسطین توسط رژیم، افشای نقش دولت باکو در تسهیل حضور اتباع فریب‌خورده این کشور در ارتش رژیم صهیونیستی و کشته و به اسارت گرفته‌شدن ده‌ها نفر از آنها، شعاری بودن مواضع آنکارا علیه جنایات رژیم تل‌آویو، تبعات جهانی پاک‌سازی قومی ۱۴۰ هزار ارمنی از قراباغ، قطعنامه شدیداللحن پارلمان اروپا علیه خاندان علی‌اف، شکاف میان فرانسه و دُول اروپایی با انگلستان در خصوص دالان تورانی ناتو.
هشتم: تأکید بر خدشه‌ناپذیری مرزهای بین‌المللی ناظر بر لزوم خروج باکو از حدود ۱۴۰ کیلومترمربع از اراضی ارمنستان و همچنین توقف پیگیری کریدور جعلی زنگزور، و تأکید بر رعایت حقوق‌بشر در بیانیه تهران، ناظر بر موضوع محکومیت پاک‌سازی قومی قراباغ از ارامنه بومی، لزوم تعهد دولت باکو و متحدانش مبنی بر رعایت الزامات حقوق‌بشری در این باره ازجمله تضمین بازگشت امن ارامنه و صیانت از مواریث تاریخی و مذهبی آنها در قراباغ است. باتوجه‌به داده‌های متقن، از منظر تهران، هرگونه اخلال باکو و آنکارا برای جلوگیری از بازگشت ارامنه به‌معنای زمینه‌سازی اجرای راهبرد تنش‌زایانه صهیونی - نئوعثمانی «اسکان صهیونیست‌ها در قراباغ» است. همانند بحث تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، تضمین حقوق و امنیت ارامنه قراباغ مورد تأکید عالی‌ترین مقامات ایران است.
نهم: فرمت ۳+۳ در کنار همکاری منطقه‌ای، در متن خود حاکی از دوره جدید همکاری قفقازی تهران و مسکو است که می‌تواند چرخه اشتباهات قفقازی روسیه، «از ترجیح انتقال موقت انرژی با خط لوله باکو بر منافع درازمدت تا اشتباهات در لاچین، قراباغ و کریدور جعلی زنگزور» را متوقف و مانع سوءاستفاده جبهه صهیونی - انگلیسی - ترکی آناتولی از آن برای پیشبرد فتنه ژئوپلیتیکی دالان تورانی ناتو و مانع تداوم تحریک مسکو علیه ارمنستان به بهانه غرب‌گرایی پاشینیان گردد.
دهم: این دیدگاه در ایران به جدّ وجود دارد که کارگزاران ناتو (انگلستان) در باکو و آنکارا همچنان فریبکارانه در پشت پرده دنبال تطمیع و تهدید ارمنستان برای واگذاری کریدور در پیمان آتی صلح هستند. با تداوم زوال لابی‌های باکو - آنکارا و مرگ راهبرد فریب، ایران هوشمندانه این موضوع را مدنظر دارد و در صورت لزوم از طریق اقدامات پیش‌دستانه نه‌تنها جلوی توطئه‌آفرینی‌ها را خواهد گرفت؛ بلکه برای جبران مافات، روندهای جدیدی را آغاز خواهد کرد.
منبع : ☫ @sardabir313 ☫ eitaa.com/sardabir31
مطالب مرتبط
