1. نظریه تفریطی
اشاره
برخی غیبت حضرت را به معنای عدم حضور معنا کرده اند. گروهی از اینان عالَمی توهم کرده و آن را «هورقلیا» (1) نام گذارده و حضرت را در آن جا مکان داده اند. برخی دیگر حضرت را در دور دست ها (جزیره خضرا (2) و...) پنداشته اند. برخی هر گونه دیداری با حضرت را نفی کرده اند. (3)
این دیدگاه ها نادرست است و با روایات ما سازگار نیست. مطابق روایات، حضرت بر خلاف عیسای پیامبر علیه السلام به آسمان نرفته، در میان مردمان است، در شهرها و بازارها و... قدم می نهد:
1- . شیخ احمد احسایی، جوامع الکلم، رساله رشتیه، قسمت 2، ص 103.
2- . ناجی نجار، جزیره خضراء و تحقیقی پیرامون مثلث برمودا، مترجم: علی اکبر مهدی پور.
3- . علی اکبر ذاکری، چشم به راه مهدی، مقاله ارتباط با امام در عصر غیبت.
... صاحب هذا الامر یتردد بینهم و یمشی فی اسواقهم و یطأ فرشهم ولایعرفونه ... . (1)
صاحب الامر در میان مردم رفت و آمد می کند، به بازارهایشان می رود و بر فرش هایشان قدم می نهد، ولی او را نمی شناسند.
هر ساله در مراسم حج حاضر می شود، مردم را می بیند و می شناسد و مردم هم او را می بینند ولی نمی شناسند:
والله ان صاحب هذا الامر لیحضر الموسم کل سنه فیری الناس و یعرفهم و یرونه و لایعرفونه (2).
به خدا سوگند که صاحب الامر، هر سال در مراسم حج حاضر می شود، مردم را می بیند و آن ها را می-شناسد، ولی مردم او را با آن که می بینند نمی شناسند. (3)
1- . نعمانی، الغیبه، ص 164.
2- . صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 2 ، باب نوادر الحج، ص520.
3- . گرچه برخی روایات گفته اند: حضرت دیده نمی شود، ولی راه جمع این روایات با روایاتی که در آن ها به دیده شدن حضرت اشاره شده این است که حضرت دیده می-شود ولی توسط مردم شناخته نمی گردد، چنان که سید صدرالدین صدر (المهدی، ص 206 و 207 ) مرحوم مجلسی (ذیل روایت) شهید سید محمد صدر (تاریخ الغیبه الکبری، ص31) همین وجه را پذیرفته اند.
جزیره خضرا، (1) عالم هور قلیا (2) و مانند این ها توهم هایی هستند رد شده و افسانه هایی هستند بی دلیل.
پیامدها
1. دور از دسترس قراردادن امام.
2. کم رنگ جلوه کردن تأثیر وجود امام، در اثر عدم اعتقاد به حضور ملموس ایشان.
خاستگاه
1. عدم درک دقیق مفهوم غیبت.
2. دوری از آیات و روایات.
3. هوای نفس.
4. اطمینان به برخی نقل های غیر معتبر مثل جزیره خضرا.
5. عدم بصیرت کافی و تفقّه در دین.
6. بدگمانی و عدم اطمینان به نقل های معتبر. (کسانی که هر نوع دیداری را نفی می کنند).
1- . سید جعفر مرتضی عاملی، جزیره خضراء افسانه یا واقعیت ، مترجم: ابوالفضل طریقه دار.
2- . فصلنامه انتظار، ش 2، مقاله فرقه شیخیه، احمد عابدی.
2- نظریه افراطی
اشاره
در مقابل این دیدگاه، دیدگاه دیگر هیچ تفاوتی بین غیبت و حضور قائل نیست. توقع دارد حضرت در هر امری دخالت نماید. این دیدگاه نیز به خطا راه پیموده است. اگر قرار بود حضرت مستقیماً در هر کاری دخالت کنند یا همه به محضرشان مشرف شوند، دیگر غیبت معنایی نداشت.
پیامدها
1. رویکرد و توجه زیاد مدعیان ارتباط و ملاقات.
2. توهم زدگی و خیال پردازی.
3. ناامیدی و یأس در اثر عدم ملاقات.
خاستگاه
1. عدم درک دقیق مفهوم غیبت.
2. توهم و خیال پردازی.
3. عدم درک جایگاه معجزات، امدادهای غیبی و اسباب و علل مادی.
4. عدم تفقّه و تخصّص در دین.
5. هوای نفس.
راه درمان افراط و تفریط
1. دوری از خیال پردازی و توهمات.
2. رویکرد به معارف ناب دینی و علمای ربّانی.
3. مقابله با انحرافات و بدعت ها و توهم گراها.
4. تبیین و روشنگری توسط علمای دین.
