امر به مَعروف و نهی از مُنکر
«(1)»
هر انسانی نسبت به کارهای ناپسندی که در جامعه انجام می‌پذیرد و کارهای نیک و پسندیده‌ای که ترک می‌شود، مسؤولیت دارد، بنابراین اگر کار واجبی ترک شود و یا حرامی اتفاق بیفتد، سکوت و بی‌تفاوتی در مقابل آن جایز نیست، و تمام افراد جامعه باید برای برپایی «واجب» و جلوگیری از «حرام» اقدام کنند، که این عمل، «امر به معروف» و «نهی از منکر» است.
اهمّیت امر به معروف و نهی از منکر
در برخی از سخنان امامان معصوم- ع- چنین آمده است:
* «امر به معروف و نهی از منکر» از مهمترین واجبات و شریفترین آنهاست.
1- مسائل امر به معروف و نهی از منکر در رساله حضرت آیةالله اراکی و آیةالله خوئی نیامده است.
* واجبات دینی به سبب «امر به معروف و نهی از منکر» استوار می‌گردد.
* «امر به معروف و نهی از منکر» از ضروریّات دین است و کسی که آن‌را مُنکر شود کافر است.
* اگر مردم امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنند، برکت گرفته می‌شود و دعاها مستجاب نمی‌گردد.
تعریف «معروف» و «منکر»
در به تمام واجبات و مستحبات «معروف» و به تمام محرّمات و مکروهات «مُنکر» گفته می‌شود. بنابراین واداشتن افراد جامعه به انجام کارهای واجب و مستحب «امر به معروف» و بازداشتن آنها از کارهای حرام و مکروه «نهی از منکر» است.
امر به معروف و نهی از منکر، واجب کفایی است که اگر به قدر کفایت به انجام آن اقدام کنند، از دیگران ساقط می‌شود و اگر همه کس آن را ترک کرده باشند، چنانچه شرایط آن موجود باشد، همه آنها ترک واجب کرده‌اند. «(1)»
1- . تحریرالوسیله، ج 1، ص 463، م 2.
شرایط امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر با وجود برخی شرایط، واجب می‌باشد درصورت نبود آنها، تکلیف ساقط است و آن شرایط عبارت است از:
1- کسی که امر یا نهی می‌کند، بداند آنچه را که دیگری انجام می‌دهد حرام است و آنچه را ترک کرده، واجب است، پس هر کسی که نمی‌داند این عمل که او انجام می‌دهد حرام است یا نه؟ جلوگیری واجب نیست.
2- احتمال بدهد امر یا نهی او تأثیر دارد، بنابراین اگر می‌داند تأثیر ندارد، یا شک دارد، امر و نهی واجب نیست.
3- شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد، پس اگر معلوم شود، گناهکار بنای ترک عمل را دارد و دوباره تکرار نمی‌کند و یا موفّق به تکرار نمی‌شود، امر و نهی واجب نیست.
4- امر و نهی، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه، به خودش یا نزدیکان و یاران و همراهان و یا سایر مؤمنان نباشد. «(1)»
مراتب امر به معروف و نهی از منکر
برای امر به معروف و نهی از منکر، مراتبی است که اگر با عمل به مرتبه پایین‌تر مقصود حاصل می‌شود، عمل به مرتبه بعدی جایز نیست، و آن مراتب چنین است:
اوّل: با معصیت‌کار طوری عمل شود که بفهمد به سبب انجام آن گناه، با او اینگونه عمل می‌شود؛ مثل اینکه از او روبرگرداند یا با چهره عبوس با او برخورد کند و یا با او رفت و آمد نکند.
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 465، ص 472، م 1.
دوّم: امر و نهی با زبان؛ «(1)» یعنی به کسی که واجبی را ترک کرده است دستور دهد که واجب را بجا آورد و به گناهکار دستور دهد که گناه را ترک کند.
سوّم: استفاده از زور، برای جلوگیری از منکر و برپایی واجب، یعنی زدن گناهکار. «(2)»
احکام امر به معروف و نهی از منکر
1- فراگیری شرایط امر به معروف و نهی از منکر و موارد آن واجب است، تا در امر و نهی مرتکب خلاف نشود. «(3)» 2- اگر بداند امر و نهی، بدون تقاضا و نصیحت و موعظه اثر نمی‌کند، واجب است که امر و نهی را با نصیحت و موعظه و تقاضا همراه کند، و اگر بداند که در خواست و موعظه به تنهایی (بدون امر و نهی) مؤثر است، واجب است به همین گونه عمل کند. «(4)» 3- اگر بداند یا احتمال دهد که امر و نهی‌اش با تکرار مؤثر است، واجب است تکرار کند. «(5)»
1- در رساله آیةالله گلپایگانی آمده است: در مرتبه دوّم با حُسن خُلق و سخن زیبا او را امر به معروف و ترک منکر کند و مصالح آن‌را بیان کند و مرتبه دوم و سوم این‌کتاب مرتبه سوم و چهارم می‌باشد.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 476.
3- همان مدرک، م 8.
4- تحریرالوسیله، ج 1، ص 467، م 3.
5- تحریرالوسیله، ج 1، ص 468، م 5.
4- مراد از اصرار برگناه، مداومت برانجام کار نیست، بلکه ارتکاب آن عمل است، هر چند یکبار دیگر باشد، پس اگر یکبار نماز را ترک کرد و بار دیگر هم بنای ترک دارد، امر به معروف واجب است «(1)».
5- در امر به معروف و نهی از منکر زخمی کردن و کشتن معصیت‌کار بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست، مگر منکر از اموری است که در اسلام اهمیت بسیار زیادی دارد؛ مثل آنکه شخصی بخواهد انسان بی‌گناهی را بکشد و جلوگیری از او بدون مجروح کردن وی ممکن نباشد «(2)» «(3)».
آداب امر به معروف و نهی از منکر
سزاوار است، کسی که به معروف امر می‌کند و از منکر جلوگیری می‌کند:
* مانند طبیبی دلسوز و پدری مهربان باشد.
* قصد خود را خالص کند و تنهابرای رضای خداوند اقدام کند، و عمل خود را از هرگونه برتری جویی پاک کند.
* خود را پاک و منزّه نداند، چه بسا همان شخصی که اکنون خطایی از او سرزده است، دارایصفات پسندیده‌ای باشد که مورد محبت الهی است، هر چند این عمل او هم اکنون ناپسند و مورد غضب الهی باشد. «(4)»
1- . تحریرالوسیله، ج 1، ص 470، م 4.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 481، م 11 و 12.
3- این مسأله در رساله آیةالله گلپایگانی نیامده است.
4- تحریرالوسیله، ج 1، ص 481، م 14.
