علم اخلاق از آن رو که فضيلت را از رذيلت و خير را از شر مي شناساند، همواره اهميت داشته است. در قرآن کريم هدف از فرستادن پيامبر (صلي الله عليه وآله) تزکيه نفوس بيان شده است.[1] و درسوره مبارکه شمس پس از يازده قسم، پروردگار مي فرمايد: «قد افلح من زکّها»[2] يعني به تحقيق کسي که تزکيه نفس کرد، رستگار شد. از اين آيات استفاده مي شود که تهذيب نفس هر چند مراتبي دارد و برخي از آن واجب و برخي مستحب است، اما امري حياتي است که در اسلام جايگاه والايي دارد و پس از مسئله خدا و پيامبر (صلي الله عليه وآله) نوبت به مسئله اخلاق مي رسد و اگر تهذيب و تزکيه نباشد چه بسا اعتقادات اصلي از دست برود.[3]
اختصاص يافتن بخش قابل توجهي از آيات قرآن کريم و روايات اهل بيت (عليهم السلام) به تعاليم اخلاقى، بيانگر اهميت مباحث اخلاقي است و از اين مهم تر، کامل ساختن مکارم اخلاق، غايت بعثت پيامبر اکرم(صلي الله عليه وآله) معرفي شده است. آن حضرت مي فرمايد: «اني بعثت لاتمم مکارم الاخلاق، عليکم بمکارم الاخلاق[4] فان ربي بعثني بها»[5] (مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را تمام کنم، بر شما لازم است که به مکارم اخلاق عمل کنيد همانا خداوند متعال مرا براي مکارم اخلاق مبعوث گردانيد.) خداوند متعال سرچشمه تمام فضايل است و قرب و نزديکي به او از طريق متخلق شدن به اخلاق الهي امکان پذير است و هر فضيلتي آدمي را گامي به ذات مقدس نزديک تر مي کند.
در روايتي ديگر پيامبر اکرم(صلي الله عليه وآله) فضايل اخلاقي را وسيله ارتباط بين خداوند متعال و بندگان معرفي کرده و مي فرمايد: «جعل الله سبحانه مکارم الاخلاق صلة بينه وبين عباده فحسب احدکم ان يتمسک بخلق متصل بالله»[6] يعني خداوند سبحان فضايل اخلاقي را وسيله ارتباط بين خود و بندگان قرار داد، همين بس که هر يک از شما دست به اخلاقي بزند، او را به خدا مربوط مي سازد.
سفارش ائمه (عليهم السلام) به کسب مکارم اخلاق خود دليلي بر اهميت آن است. علي (عليه السلام) به کميل مي فرمايد: «يا کميل مر اهلک ان يروحوا في کسب المکارم»[7] يعني اي کميل خانواده ات را فرمان ده که روزها در پي تحصيل صفات پسنديده باشند.
کسب فضايل که گامي در جهت تأسي به الگوهاي راستين بشري و همانندي با پيامبران الهي است، لطف عظيمي از ناحيه پروردگار است و بايد آن را از خداوند متعال درخواست کرد. امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد:« ان الله عزوجل خص رسله بمکارم الاخلاق فامتحنوا انفسکم فان کانت فيکم فاحمدوا الله واعلموا ان ذلک من خير و الا تکن فيکم فاسألوا الله و ارغبوا اليه فيها»[8] (خداوند متعال رسولان خويش را به مکارم اخلاق مخصوص گردانيد، پس شما نيز خود را مورد آزمايش قرار دهيد و با انبياء مقايسه کنيد، اگر صفات حميده را در خود يافتيد، خداوند متعال را سپاس گوييد و بدانيد که براي شما پسنديده است و در غير اين صورت از خداوند طلب توفيق کنيد و از خود ميل و رغبت نشان دهيد که به مکارم اخلاق برسيد.)
---------------------------------------------------
[1] سوره جمعه آيه2.
[2] سوره شمس آيه9.
[3] مجله معرفت، شماره13 ص18.
[4] بحار، ج67، ص 372.
[5] وسايل، ج 8، ص.522.
[6] ميزان الحکمة، ج3، ص149.
[7] نهج البلاغه، حکمت 257.
[8] بحار، ج67، ص371.
