4 - چگونه بدبينى را از خود دور نمايم؟
سوء ظن نسبت به ديگران موجب وارد شدن ضررهاى فراوان معنوى و حتى مادى به انسان مى گردد. حضرت على (عليه السلام) فرمود: «مراقب باش که سوء ظن بر تو غلبه پيدا نکند، به درستى که بدگمانى هيچ رفاقتى را بين تو و دوستت باقى نمى گذارد».[1]
در اسلام شديداً از ترتيب اثر دادن به گمان هاى بيهوده و بى اساس منع شده و از انسان ها خواسته شده تا زمانى که به مسئله اى يقين و علم پيدا نکرده اند، درباره آن قضاوت نکنند، چرا که عمل به ظنّ و گمان رابطه ميان آدميان را دچار تشويش و سستى مي کند و اعتماد را در جامعه از بين مى برد.
حضرت علي (عليه السلام) فرمود: سُوءُ الظنّ يُفسِدُ الاُمُورَ و يُبْعِثُ عَلَى السُّرُورِ (گمان بد کارها را فاسد کرده و انسان را بر کارهاى زشت وامى دارد)[2] حتى در حديثى از رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) وارد شده است: (کسى که به برادر خود سوء ظن داشته باشد به تحقيق به خداوند بدى نموده است، زيرا خداوند فرموده: اِجْتَنِبُوا کَثِيراً مِنَ الظَّنِّ)[3]
پس به مجرد اينکه کلام و يا عملى را از دوست خويش مشاهده کرديم، نبايد آن را بر بدى و سوء قصد وى حمل کنيم. همچنين نبايد ديگران را بدون دليل و مدرک، متهم به کارهاى زشت کنيم و پيشوايان دينى و امامان (عليهم اسلام) از ما خواسته اند که کارهاى برادران مسلمان خود را بر بهترين شکل حمل کنيم و حتى اگر حمل بر صحت و درستى آن مشکل است، تلاش کنيم تا وجه خوبى برايش پيدا کرده و از هرگونه بدگمانى تا قبل از مرحله علم بپرهيزيم.[4] در غير اين صورت هميشه انسان از ديگران و گفتار و کردار آنان وحشت خواهد داشت و چنين خواهد پنداشت که هر عملى که انجام مى دهند عليه او صادر گرديده است.
گفتنى است که اين امر از صفات منافقان است. قرآن کريم در وصف منافقين مى فرمايد: «آنان مانند چوبى خشک بر ديوارند که هر صدايى بشنوند بر زيان خويش پندارند»[5]
بدگمانى نسبت به تمامى مردم ممنوع و مذموم است چه رسد به دوستانى که آنان را قبلاً امتحان کرده و براى رفاقت با خود برگزيده ايم.
اما راه هاى مبارزه:
الف) مطالعه آيات واخبارى که در مذمت سوء ظن آمده است. براى اين منظور به کتاب هاى اخلاقى از قبيل:
1. نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى، نگاشته ايت الله، مهدوى کنى
2. معراج السعاده نوشته مرحوم نراقى
3. اخلاق اسلامى، ترجمه جامع السعادات، مراجعه کنيد
ب) هرگاه به کسى سوء ظن پيدا کرديد، در عمل هيچ تأثير و نقشى به آن ندهيد، بلکه سعى کنيد با فرد مورد سوء ظن، رفتارى آميخته با حسن ظن داشته باشيد. در اين صورت اين خوى ناپسند، ضعيف شده و از بين خواهد رفت.
ج) هرگاه که مورد حمله سوء ظن واقع شديد، به خدا پناه ببريد و با استعاذه و استغفار، از او مدد بطلبيد.
----------------------------------------------------------
[1] بحارالانوار، ج77، ص207.
[2] غررالحکم، حرف سین، لفظ «سوء».
[3] میزان الحکمه، ج5، ص625.
[4] بحارالانوار، ج75، ص196.
[5] سوره منافقون، آیه4.
