چه وقت می توان روزه را خورد؟!/ حد ترخص و مسافت شرعی چیست؟

در این نوشتار احکام مسافت شرعی و حد ترخص از سری احکام های مبتلابه و مهم در روزه داری و ماه مبارک رمضان مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. با ما همراه باشید.

اندازه مسافت شرعی و حد ترخص

«مسافت شرعی» و «حد ترخص» دو عنوان فقهی هستند که احکام خاص خود را دارند. مانند این که اگر روزه داری به قصد رسیدن یا عبور از مسافت شرعی از حد ترخص گذشت (سایر شرطهای شکسته شدن نماز را هم دارا باشد؛ مثلا شغل او مسافرت نباشد) حکم روزه از او برداشته شده و روزه اش باطل می شود و احکام مهم دیگری که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد. قبل از پرداختن به برخی مسائل که این دو عنوان دخالت مستقیم در آن دارند ابتدا باید روشن شود که مسافت شرعی چیست و میزان حد ترخص چقدر است.

«مسافت شرعی» چند کیلومتر است؟

«مسافت شرعی»، هشت فرسخ است که نظر مراجع معظم تقلید در تبدیل آن به کیلومتر، قدری با هم متفاوت است. برخی آن را حدود 45 کیلومتر(آیات عظام خامنه ای(حفظه الله)، بهجت(رحمه الله علیه) و فاضل(رحمه الله علیه)) و برخی دیگر در حدود 43 کیلومتر(آیات عظام تبریزی(رحمه الله علیه) و مکارم(حفظه الله)) و عده ای آن را در حدود 40 کیلومتر (آیت الله زنجانی(حفظه الله)) می دانند.(احکام مسافر ص23، پاورقی).

نقطه آغاز این مسافت آخرین نقطه شهر یا روستایی است که فرد در آنجا زندگی می کند و قصد خروج از آنجا را دارد. نقطه پایانی آن هم محل توقف یا ابتدای شهر و روستایی است که فرد قصد مسافرت به آن را دارد؛ اگر این فاصله، حداقل چهار فرسخ شد(رفت و برگشت آن می شود هشت فرسخ) مسافت شرعی محقق شده است.

جایگاه کارخانه ها و شهرک های متصل به شهر در این محاسبه

ابتدای مسافت از آخرین محدوده عرفی شهر محاسبه می شود. بنابراین، اگر به نظر اهالی، کارخانه ها و شهرک های اطراف که متصل به شهر هستند جزو شهرند آخر آنها آخرین محدوده عرفی شهر به حساب می آید.(آیات عظام خامنه ای(حفظه الله)، فاضل(رحمه الله علیه) و مکارم(حفظه الله) در این نظر با حضرت امام (رحمه الله علیه)موافقند؛ اما آیات عظام بهجت(رحمه الله علیه) و تبریزی(رحمه الله علیه) کارخانه های اطراف را جزو شهر نمی دانند. همان، ص26)(احکام مسافر ص26، پاورقی).

«حد تَرَخُّص» چند کیلومتر است؟

محدوده ترخُّص محدوده ای است که از آخرین نقطه عرفی شهر یا روستا شروع می شود و حد نهایی آن محلی است که از آنجا دیوار شهر یا دیوار آخرین خانه های شهر دیده نمی شود و اذان شهر شنیده نمی شود؛ البته به شرطی که مانعی برای دیدن و شنیدن وجود نداشته باشد و اذان نیز بدون بلندگو گفته شود.(آیات عظام تبریزی(رحمه الله علیه)، زنجانی(حفظه الله) و مکارم(حفظه الله): علامت رسیدن به حد ترخص این است که اذان شهر را نشنود و اهل شهر او را نبینند(و نشانه آن این است که او آنها را نبیند). (احکام مسافر، ص175).

برای تبدیل این فاصله به واحد کیلومتر باید عملا در چنین محلی قرار گرفت سپس فاصله ایجاد شده را بر اساس واحد کیلومتر اندازه گیری کرد. بر اساس تحقیق عملی انجام شده(توسط حضرت حجت الاسلام فلاح زاده مسئول ستاد ترویج احکام؛ به نقل از خود ایشان در یک ملاقات حضوری) این فاصله حدود سه، چهار کیلومتر است.

دو حکم مهم

1. در راه رفتن به سفر

کسی که قصد سفر به مسافت شرعی و یا بیش از آن را دارد(سایر شرطهای شکسته شدن نماز را هم دارا باشد؛ مثلا شغل او مسافرت نباشد) وقتی نمازش شکسته و حکم روزه از او برداشته می شود که به حد ترخص برسد و از آن عبور کند(این در صورتی است که فرد قبل از ظهر سفر کند اما اگر بعد از اذان ظهر به مسافرت می رود حق ندارد روزه خود را افطار کند هر چند نماز شکسته می شود). بنابراین:

کسی که قصد سفر به مسافت شرعی را ندارد مثلا تصمیم دارد تا 19 کیلومتری شهر خود برود یا قصد دارد که مثلا به 35 کیلومتری شهر خود سفر کند اما هنوز در شهر است و یا به حد ترخص نرسیده است؛ حق ندارد و نباید نماز را شکسته بخواند یا کاری انجام دهد که روزه اش باطل شود.

برخی بر اثر عدم اطلاع از این مسأله صبح روزی که قصد مسافرت به بیش از مسافت شرعی را دارند در خانه خود صبحانه مفصلی خورده و بعد راهی سفر می شوند که این با توجه به حکمی که بیان شد شرعا حرام و موجب کفاره می شود. این افراد تا زمانی که به حد ترخص نرسیده اند باید به مانند سایر روزه داران، هم نیت روزه کنند و هم به مانند آنها کاری نکنند که روزه شان باطل شود. این عده باید صبر کنند تا به حد ترخص برسند از آنجا به بعد است که آنها مجاز به خوردن و آشامیدن می شوند.

2. در راه برگشت به وطن

کسی که مسافر است و در راه بازگشت به وطن خویش است؛ اگر کاری که روزه را باطل می کند از او سر نزده باشد و تا قبل از آنکه اذان ظهر بگویند به حد ترخص برسد لازم است همانجا نیت روزه کرده و روزه آن روز را بگیرد. ضمن آنکه نمازش هم به محض ورود به محدوده ترخص، کامل خواهد شد.