فصل یازدهم: احکام روزه
مبطلات روزه
1- خوردن و آشامیدن
سؤال 420- آیا خوردن و آشامیدن سهوی، در روزه قضا و مستحبّی موجب بطلان روزه است؟
جواب: موجب بطلان روزه نیست، مانند روزه ماه مبارک رمضان.
سؤال 421- در سحرگاه ماه مبارک رمضان اغلب طعم و بوی بعضی از غذاها، یا خمیر دندان، برای مدّتی در دهان می‌ماند، در این موارد پس از چند بار بیرون ریختن آب دهان، اگر بازهم طعم یا بوی اینها در دهان باقی بماند تکلیف چیست؟
جواب: اگر دهان به خوبی شستشو داده شود، که اجزای غذا باقی نماند، اشکالی ندارد.
سؤال 422- مادّه‌ای است به نام «نسوار» که از تنباکو و آهک تهیّه می‌شود، مادّه مزبور را در دهان می‌گذارند و مقداری هم سبب بی‌حالی می‌شود، استفاده از آن برای روزه‌دار چه حکمی دارد؟
جواب: شی‌ء مزبور مطمئنّا برای روزه اشکال دارد و در غیر حال روزه نیز استفاده از آن شرعاً بدون اشکال نیست.
سؤال 423- آیا شستشوی معده از طریق سوند معده، باعث ابطال روزه بیمار می‌شود؟ (توضیح این که شستشوی معده با مایعات از طریق سوند انجام می‌گیرد، سپس مایع وارد شده از طریق سوند به بیرون کشیده می‌شود).
جواب: جایز نیست، مگر در حال ضرورت و در این صورت باید روزه را قضا کند.
سؤال 424- آیا تزریق خون به بدن موجب ابطال روزه می‌شود؟
جواب: احتیاط اتمام آن روزه و قضای آن است.
سؤال 425- در ترمیم و قالب‌گیری دندان، از موادّی استفاده می‌شود که قابل حل شدن با آب دهان است و مزه آن چشیده می‌شود، آیا برای روزه اشکال دارد؟
جواب: اگر آب دهان را بیرون بریزد اشکالی ندارد.
سؤال 426- هنگامی که انسان روزه‌دار است، چنانچه کُنْدُر، سقّز یا آدامسی که مزه شیرینی آن رفته باشد بجود، آیا روزه او باطل است؟
جواب: با توجّه به این که اجزای آن تدریجاً جدا می‌شود، جایز نیست.
سؤال 427- حکم روزه بیمارانی که از دارو استفاده می‌کنند، در فروض زیر چیست؟
الف) تزریق آمپول یا سرم از طریق رگ انجام می‌شود و دارو:
1- فقط جنبه تقویتی داشته باشد.
2- جنبه درمانی و تقویتی داشته باشد.
3- جنبه غیر تقویتی داشته باشد.
جواب: تمام انواع تزریقات برای روزه‌دار اشکال دارد؛ مگر تزریقات موضعی، مانند آمپولهایی که برای سِر کردن عضوی می‌زنند.
ب) استفاده از قطره، در سه فرض فوق نسبت به دارو، از طریق چشم، گوش، یا بینی چه حکمی دارد؟
جواب: اگر به حلق وارد نشود، یا شک داشته باشیم، اشکالی ندارد.
ج) وارد کردن دارو از طریق سوند معده (لوله‌ای که از طریق دهان یا بینی وارد معده بیمار می‌شود) چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست؛ مگر در مواقع ضرورت که آن نیز موجب بطلان روزه است.
2- دروغ بستن به خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله)
سؤال 428- آیا حدیث شریف کسا، که منقول از عوالم العلوم شیخ عبد الله بحرانی است، معتبر است؟ اگر در حال روزه بخوانیم برای روزه اشکال دارد؟
جواب: حدیث مزبور از احادیث مشهوره است، البتّه اجمال آن به طور متواتر در کتب شیعه و اهل سنّت نقل شده است؛ ولی مفصّل و مشهور آن تنها در بعضی از کتب شیعه آمده است و مرحوم «شیخ عبد الله بحرانی» در کتاب «عوالم» آن را با سند خود، از جابر بن عبد الله انصاری، از حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) نقل کرده است؛ و چون بعضی از رجال این سند در میان بزرگان مورد گفتگو هستند بهتر این است که به قصد رجا خوانده شود، و در این صورت روزه باطل نمی‌شود «1».
3- رساندن غبار غلیظ به حلق
سؤال 429- کشیدن سیگار، قلیان و چپق، در حال روزه چه حکمی دارد؟
جواب: تمام اینها اشکال دارد، و اگر عمداً انجام دهند احتیاط واجب قضای روزه است؛ بلکه استفاده از دخانیات در غیر حال روزه نیز حرام است.
4- تنقیه کردن با مایعات
سؤال 430- روزه بیماری که تنقیه می‌کند، امّا مایع به شکم او نمی‌رسد و فقط به نشیمنگاه او وارد می‌شود، چه حکمی دارد؟
جواب: روزه او باطل است؛ هرچند به شکم نرسد.
______________________________
(1). احقاق الحق، جلد دوّم، صفحه 546.
سؤال 431- بیماری که ناچار است هر روز، یا یک روز در میان با آب خالص تنقیه کند، تکلیف روزه‌هایش چه می‌شود؟
جواب: اگر می‌تواند، این کار را در شب انجام دهد، و اگر نمی‌تواند باید روزه را قضا کند.
مکروهات روزه
سؤال 432- حکم کشیدن دندان، یا هرگونه اعمال جرّاحی لثه و دندان که باعث خونریزی شود، در حال روزه چیست؟
جواب: مکروه است؛ ولی باطل نیست.
قضا و کفّاره روزه
سؤال 433- اگر انسان فراموش کند که روزه قضا دارد و آن را انجام ندهد و چند روز مانده به ماه مبارک یادش بیاید، ولی نتواند قضا را بجا آورد، حکم او چیست؟
جواب: آنچه از قضای روزه مانده، بعد از ماه رمضان بجا می‌آورد و احتیاط آن است که برای هر یک روز روزه یک مدّ طعام (یعنی معادل 750 گرم گندم) به فقیر بدهد.
سؤال 434- شخصی سه روز روزه بدهکار می‌باشد و سه روز هم به ماه رمضان مانده است، اگر پیش از ظهر افطار کند، آیا کفّاره دارد؟ و اگر تا سال دیگر تأخیر بیندازد، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر قبل از ظهر افطار کرده، کفّاره تأخیر دارد؛ یعنی برای هر یک روز یک مدّ طعام باید بدهد و از گناه خود استغفار کند و قضای آن را بعداً بجا آورد و اگر بعد از ظهر بوده علاوه بر آنچه گفته شد باید کفّاره افطار روزه قضا را هم بدهد.
سؤال 435- آیا در مدّ طعام، که به عنوان کفّاره روزه پرداخته می‌شود، گوشت هم کفایت می‌کند؟
جواب: به تنهایی اشکال دارد.
سؤال 436- آیا کسی که قضای روزه ماه رمضان بدهکار است، می‌تواند نذر کند و روزه بجا آورد؟ کسی که قضای روزه‌های ماه رمضانش را بجا آورده باشد، ولی کفّاره روزه ماه رمضان بدهکار است چطور؟
جواب: نذر در تمام این موارد اشکال دارد.
سؤال 437- در ماه مبارک رمضان امتحان داشتم و چون درسها را تا آن زمان مطالعه نکرده بودم، دچار این اضطراب شدم که شاید با گرفتن روزه نتوانم در امتحان موفّق شوم؛ البتّه قبل از شروع ماه مبارک، سه روز از روزه‌های قضایم را گرفتم، ولی در آن روزها به هیچ عنوانی درس نخواندم و با این که هیکل درشتی داشتم ضعف می‌کردم (از نظر بدنی عذری ندارم) به همین جهت روزه نگرفتم؛ البتّه با تمام شدن امتحانات، باقیمانده ماه مبارک را روزه گرفتم، حکم روزه‌هایی که نگرفتم چیست؟
جواب: ترک عمدی روزه در ماه مبارک رمضان کفّاره دارد، و گناه بزرگی است؛ ولی اگر شما یقین داشته‌اید که در آن شرایط روزه بر شما واجب نیست، کفّاره ندارد.
کسانی که روزه بر آنها واجب نیست
سؤال 438- زنی هستم 63 ساله که شش بچّه به دنیا آورده‌ام، در دوران حاملگی و شیرخوارگی بچّه‌هایم (حدود 12 سال) نتوانسته‌ام روزه بگیرم، پس از آن نیز تا کنون هر وقت خواستم روزه بگیرم دچار خونریزی معده شده‌ام و با توصیه پزشکان روزه نگرفته‌ام، حال تکلیف روزه‌های بنده چیست؟
جواب: در حال حاضر شما مکلّف به روزه نیستید و احتیاط آن است که اگر قدرت دارید برای هر روز به اندازه یک مدّ طعام (750 گرم گندم) به شخص مستحق بدهید، همچنین برای ایّام گذشته که روزه نگرفته‌اید و تا سال بعد هم توانایی بر روزه نداشته‌اید.
سؤال 439- دختری به سنّ بلوغ رسیده است؛ ولی به واسطه ضعف جسمی توان روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان را ندارد و بعد از ماه رمضان هم تا سال بعد نمی‌تواند قضا کند، حکمش چیست؟
جواب: باید کفّاره مدّ طعام را بدهد؛ یعنی برای هر روز معادل 750 گرم گندم و مانند آن به فقیر بدهد. و قضای این روزه‌ها بر او واجب نیست.
سؤال 440- بعضی از برادران قطع نخاعی، به دستور پزشک باید هر چند ساعت مقداری مایعات بنوشند، وظیفه آنان برای روزه چیست؟
جواب: روزه از آنها ساقط است و بجای آن، در صورتی که قدرت مالی داشته باشند، برای هر روز یک مدّ طعام کفّاره می‌دهند.
سؤال 441- فردی معتاد به تریاک است و نمی‌تواند ترک نماید، به همین علّت، نه به صورت ادا و نه به صورت قضا، توان روزه گرفتن را ندارد، آیا این فرد حکم مریض را دارد؟ یا این که باید کفّاره بدهد؟
جواب: باید احتیاطاً روزه بگیرد هر چند از آن دود به مقدار ضرورت استفاده کند و بعد هم برای هر روز یک فقیر را هم سیر نماید.
سؤال 442- در مسأله 1450 توضیح المسائل فرموده‌اید: «مرد و زن پیر که روزه گرفتن برای آنها مشکل است می‌توانند روزه را ترک کنند» لطفاً معیار و میزان پیری را معیّن فرمایید.
جواب: میزان پیری موکول به عرف است؛ یعنی توده مردم به چنین کسی پیرمرد و یا پیرزن اطلاق کنند.
سؤال 443- آیا بر مادری که بچّه شیر می‌دهد، روزه واجب است؟
جواب: زنانی که بچّه شیر می‌دهند خواه مادر بچّه باشند یا دایه، اگر روزه گرفتن باعث کمی شیر آنها و ناراحتی بچّه می‌شود روزه بر آنها واجب نیست، ولی برای هر روز کفّاره (یک مدّ طعام) واجب است، بعداً نیز باید روزه را قضا کنند؛ امّا اگر روزه برای خودشان ضرر داشته باشد کفّاره لازم نیست، ولی بعداً روزه‌های را که نگرفته‌اند قضا نمایند.
احکام رؤیت هلال
سؤال 444- اگر هلال ماه شوّال دیده شود و هنوز مغرب نشده باشد، آیا می‌شود روزه را افطار کرد؟ اگر عمداً روزه را افطار کنند حکم آن چیست؟ اگر کسی دستور دهد که روزه را افطار کنید و هنوز وقت افطار نباشد، آیا بر او کفّاره خود و مردم واجب است؟
جواب: دیدن ماه شوّال به تنهایی برای افطار کافی نیست؛ بلکه باید روز تمام شود. و اگر کسی جاهل به مسأله بوده باید قضا کند، امّا کفّاره ندارد و بر کسی که دستور افطار داده کفّاره‌ای نیست؛ هرچند نباید بدون تحقیق مسأله بگوید.
سؤال 445- در کشور پاکستان دو نفر از علمای شیعه و دو تن از اهلِ سنّت و چهار نفر از اهل حدیث (وهّابی‌ها) را برای رؤیت هلال انتخاب نموده‌اند. این کمیته از طرف دولت وقت انتخاب شده است، نه از طرف مجتهد جامع الشّرائط؛ در اواخر هر ماه، کمیته مذکور در شهر لاهور پاکستان تشکیل می‌شود و رؤیت هلال از زبان رئیس کمیته (که از اهل تسنّن است) به وسیله رادیو و تلویزیون، به اطّلاع مردم می‌رسد، آیا به مجرّد اطّلاع و اعلام رئیس این کمیته، روزه را می‌توان افطار کرد؟
جواب: هرگاه در میان آنها دو شیعه عادل بوده باشد که شهادت به رؤیت هلال ماه بدهند، شهادت آنها قبول است؛ همچنین اگر از مجموع شهادت آنها اطمینان به رؤیت هلال حاصل شود کافی است.
مسائل متفرّقه روزه
سؤال 446- برخی از مردم در ماه مبارک رمضان افطاریّه می‌دهند، طبق تحقیقات انجام شده این افطاریّه‌ها طبق نذر خاصّی نیست؛ یعنی اگر وضعشان خوب باشد افطاریّه می‌دهند و اگر نباشد نمی‌دهند؛ از سوی دیگر آنها شدیداً نیاز به کارهای فرهنگی و خرید لوازم فرهنگی، نظیر بلندگو و تشکیل کتابخانه و مانند آن دارند، آیا می‌توان مبالغ این افطاریّه‌ها را جمع‌آوری نموده، صرف کارهای فرهنگی خود آنها کرد؟
جواب: در صورتی که نذر نکرده باشند و صاحبان پول رضایت به این کار بدهند مانعی ندارد؛ ولی بهتر این است که سنّت افطاری تعطیل نشود و کارهای فرهنگی را نیز انجام بدهند، و اعتدال را در هر دو قسمت رعایت کنند.
سؤال 447- شخصی به هنگام افطار، همراه دوست سنّی خود می‌باشد، آیا می‌تواند طبق وقت آنها افطار بکند؟ یا باید به وقت خودش افطار نماید؟
جواب: اگر محذوری ندارد، منتظر وقت افطار خودش باشد.
سؤال 448- آیا مقدّمه کتاب «روزه روش نوینی برای درمان بیماری‌ها» نوشته «الکسی سوفورین» که روزه خاصّی را دستور می‌دهد و ترجمه جناب آقای «محمد جعفر امامی» است از شماست؟ اگر چنین است، این روش درمانی در این دوران چگونه است؟
جواب: همان‌گونه که در مقدّمه آن نوشته‌ایم اگر زیر نظر طبیب انجام شود، برای افرادی که استعداد و آمادگی آن را دارند می‌تواند مفید واقع شود؛ ولی توصیه ما به روزه اسلامی است، مشروط بر رعایت تعادل در خوردن افطاری و سحری؛ که اگر این مسأله رعایت شود همان منافع مهم را دارد، بدون مشکلات آن.
سؤال 449- با توجّه به این که در مراسم حجّ عمره، در ماه مبارک رمضان، در مسجد الحرام و مسجد النّبی (صلی الله علیه و آله) قبل از اذان مغرب، سفره افطار گسترده شده و به محض شروع اذان مغرب (که با اذان مغرب واقعی به نظر اکثر علمای امامیّه یک ربع فاصله دارد) همه شروع به افطار نموده و از دیگران نیز دعوت به افطار می‌نمایند، و در صورت عدم افطار موجب انگشت‌نما شدن و بعضاً وهن شیعه می‌شود و تقیّه مداراتی در اینجا ضروری‌تر از شرکت در نماز مغرب به نظر می‌رسد، آیا اجازه می‌فرمایید که شیعیان در هتل‌ها بمانند و هنگام مغرب در ماه مبارک در مساجد حاضر نشوند؟ یا این که حضور یافته و تقیّۀً افطار نمایند؟
جواب: بهتر است برای نماز مغرب در مسجد حضور یابند و اگر به آنها اصرار بر افطار شود، می‌توانند افطار کنند و روزه آنها صحیح است.
سؤال 450- اگر انسان افسرده باشد، نه از نوع خیلی شدید؛ بلکه از نوعی که دکترها و روانشناسان تشخیص افسردگی دهند و در این مدّت نمازش را عمداً ترک کند و روزه هم نگیرد و به خدا بدگمان شود و از رحمت او مأیوس گردد. و کشف حجاب کند، در حالی که عقلش سر جایش است و آگاه و عاقل است، حکمش چیست؟
جواب: انسان باید همیشه به خداوند قادر مهربان امیدوار باشد و آنچه را او دستور داده از نماز، روزه، حجاب، یا سایر وظایف دینی انجام دهد و از رحمت واسعه او مأیوس نباشد، که ناامیدی از گناهان کبیره است و هیچ کس حق ندارد به بهانه افسردگی وظایف شرعی خود را ترک کند؛ مگر این که بر اثر بیماری افسردگی عقل و هوش خود را از دست بدهد.
