سعى و تلاش در صورتى مفید است که در مسیر صحیح قرار داشته باشد و نتیجه اى ارزنده از آن بدست آید. اگر فعالیت و کوشش انسان در شرایط صحیح انجام نگیرد، جز خستگى و اتلاف عمر حاصلى نخواهد داشت.
بنابراین قبل از پرداختن به هر کار و قبل از شروع به انجام هر برنامه، باید آن را مورد دقّت و بررسى قرار داده و شرایط موفقیّت و عدم موفقیّت را مورد بررسى و تحلیل قرار دهید و پس از آن که روشن شد با انجام برنامه اى که در نظر دارید، نتیجه اى عالى بدست خواهید آورد، آن را آغاز کنید.
اگر نتیجه آن براى شما روشن نشد، با کسانى که آگاه و مطّلع و دلسوز هستند، به مشورت پرداخته و با صلاح دید آنان، کار را آغاز کرده و دست به فعالیّت و کوشش بزنید.
حضرت رسول اکرم صلى الله علیه وآله وسلم در روایتى مى فرمایند:
تَواضَعْ لِلَّهِ، یَرْفَعَک اللَّهُ وَلاتَقْضِیَنَّ اِلاَّ بِعِلْمٍ، فَاِنْ اَشْکلَ عَلَیْک اَمْرٌ، فَسَلْ وَلاتَستَحْیِ، وَاسْتَشِرْ ثُمَّ اجْتَهِدْ فَاِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ اِنْ یَعْلَمْ مِنْک الصِدْقَ یُوَفِّقُک.(1)
براى خداوند تواضع کن، تا خدا تو را سربلند نماید، و قضاوت مکن مگر آن که به آن علم و آگاهى داشته باشى. پس اگر امرى بر تو مشکل شد، سئوال کن و از پرسش نمودن حیا نکن. و مشورت نما، سپس در انجام آن کوشش کن؛ زیرا خداوند اگر بداند که تو صداقت دارى، تو را موفّق مى نماید.
همان گونه که ملاحظه نمودید، پیغمبر اکرم صلى الله علیه وآله وسلم سفارش مى فرمایند در امور مشکل، باید سؤال کرد و مشورت نمود و پس از آن به تلاش و کوشش دست زد.
مشورت یا پشتوانه بزرگ پیشرفت
کسانى که جویاى مقام معنوى و رسیدن به درجات عالى بندگى خداوند هستند و در جستجوى یافتن راه کمال و به دست آوردن تقرّب به اهل بیت عصمت علیهم السلام مى باشند، باید بدانند: مشورت یکى از بهترین راههاى ترّقى و پشتوانه بزرگ پیشرفت مردان بزرگ است. آنان که در ابتداء سیر معنوى هستند و با آیات و روایات و فرمایشات گهربار اهل بیت عصمت علیهم السلام که راه را براى مردم نشان داده اند، آشنایى ندارند، باید با مردان فهمیده، عاقل و متّقى، مشورت کنند و از تجربه ها و راهنمائیهاى آنان استفاده نمایند.
باید با مردان بزرگى که از نعمت فهم و علم برخوردارند و راه را یافته و رفته اند - نه آنان که در نیمه راه نشسته و رهروان را نیز از راه رفتن باز مى دارند! - به مشورت بنشینند.
در مسائل مشکل، فقط با شخص فهمیده و صاحب تجربه اى که با تقوا و بردبار بوده و اهل نصیحت باشد، باید مشورت نمود و از افرادى که این صفات در آنان نیست، باید پرهیز کرد و گرنه ممکن است انسان به جاى هدایت به ضلالت و گمراهى کشیده شود
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام مشورت با مردان راه یافته را، بهترین پشتیبان انسان براى رسیدن به هدف مى دانند و مى فرمایند:
لا ظَهِیرَ کالْمُشاوَرَة.(1)
براى انسان، پشتیبانى همچون مشورت وجود ندارد.
فتحى که جهان از او گشادند در بازوى مشورت نهادند
گر عقل تو عقده مى گشاید با ناخن شور خوشتر آید
با چه کسانى مشورت مى کنید؟!
امام صادق علیه السلام درباره شرایط کسانى که با آنان مى توان مشورت نمود، مى فرمایند:
اِسْتَشِرِ الْعاقِلَ مِنَ الرِّجالِ الْوَرِعِ، فَاِنَّهُ لایَأْمُرُ اِلاَّ بِخَیْرٍ...(2)
با مردان عاقلى که پرهیزگار هستند، مشورت کن؛ زیرا آنها راهنمایى نمى کنند تو را، مگر به کارهاى نیک.
توجّه داشته باشید گاهى مشورت، زیان فراوانى را براى مشورت کننده به بار مى آورد، به صورتى که در بعضى از موارد او را به گمراهى کشیده و از چاله در آورده و در چاه مى اندازد! از این جهت خاندان وحى شرایطى را درباره مشورت ذکر نموده اند تا از وقوع این گونه اشتباهات جلوگیرى شود.
شخصى که با او به مشورت مى پردازید، باید از صلاحیت واقعى براى مشاوره برخوردار باشد و در موضوعى که مورد سئوال واقع مى شود، آمادگى کامل براى پاسخ به آن را داشته باشد. از نظر روایات اهل بیت علیهم السلام، با کسى باید مشورت نمود که ویژگیهائى را دارا باشد.
امام صادق علیه السلام مى فرمایند:
شاوِرْ فی اُمُورِک مِمَّا یَقْتَضِی الدّینُ مَنْ فیهِ خَمْسُ خِصالٍ، عَقْلٌ وَحِلْمٌ وَتَجْرِبَةٌ وَنُصْحٌ وَتَقْوى...(3)
در امور خود از آنچه را که دین اقتضاء مى کند، با کسى مشورت کن که در او پنج خصلت وجود دارد:
1 - عقل
2 - حلم
3 - تجربه
4 - نصیحت گوئى
5 - تقوا
در مسائل مشکل، فقط با شخص فهمیده و صاحب تجربه اى که با تقوا و بردبار بوده و اهل نصیحت باشد، باید مشورت نمود و از افرادى که این صفات در آنان نیست، باید پرهیز کرد و گرنه ممکن است انسان به جاى هدایت به ضلالت و گمراهى کشیده شود.
بنابراین باید با کسى مشورت نمود که آمادگى براى آن داشته باشد.
امام صادق علیه السلام در روایتى دیگر توضیحات بیشترى درباره شرایط کسانى که مى توان با آنها مشورت نمود، بیان مى فرمایند. آن حضرت مى فرمایند:
إِنَّ الْمَشْوَرَةَ لاتَکوُنُ إِلّا بِحُدوُدِها، فَمَنْ عَرَفَها بِحُدوُدِها وَإِلّا کانَتْ مَضَرَّتُها عَلَى الْمُسْتَشیرِ أَکثَرَ مِنْ مَنْفَعَتِها لَهُ، فَاَوَّلُها أَنْ یَکوُنَ الَّذی یُشاوِرُهُ عاقِلاً، والثَّانِیَةُ أَنْ یَکوُنَ حُرّاً مُتَدَیِّنَاً، وَالثَّالِثَةُ أَنْ یَکوُنَ صَدیقاً مُواخِیاً، وَالرَّابِعَةِ أَنْ تُطْلِعَهُ عَلى سِرِّک فَیَکوُنَ عِلْمُهُ بِهِ کعِلْمِک بِنَفْسِک، ثُمَّ یَسْتُرُ ذلِک وَیَکتُمُهُ، فَإِنَّهُ إِذا کانَ عاقِلاً اِنْتَفَعْتَ بِمَشْوَرَتِهِ، وَإِذا کانَ حُرّاً مُتَدَیِّنَاً جَهَدَ نَفْسَهُ فِی النَّصیحَةِ لَک، وِإِذا کانَ صَدیقاً مُواخِیاً، کتَمَ سِرَّک إِذا اِطَّلَعْتَهُ عَلَیْهِ، وَإِذا اِطَّلَعْتَهُ عَلى سِرِّک فَکانَ عِلْمُهُ بِهِ کعِلْمِک تَمَّتِ الْمَشْوَرَةُ وَکمُلَتِ النَّصیحَةُ.(4)
مشورت داراى حدود و شرایطى است که اگر کسى آنها را بداند خوب است و گرنه زیان آن بر مشورت کننده، بیش از سود آن خواهد بود:
1 - کسى که با او مشورت مى کنید، فردى عاقل و فهمیده باشد.
2 - او فردى آزاد منش و متدیّن باشد.
3 - صداقتى برادر گونه داشته باشد.
4 - شما او را به اسرار خود آگاه کنید به گونه اى که در موضوع مورد مشورت، به همه جهات همچون خود شما، علم و آگاهى پیدا کند، و آنها را مخفى داشته و کتمان نماید.
در صورتى که مشورت کننده، فهمیده و خردمند باشد، از مشورت با او بهره مند خواهید شد، و اگر آزاد منش و متدیّن باشد، در نصیحت کردن شما سعى و تلاش مى کند. و هر گاه او صداقتى برادر گونه داشته باشد، سرّ شما را کتمان مى نماید. و هر گاه اسرار خود را به او به گونه اى اظهار کردید که همچون شما آگاه به جریان شما باشد، مشورت صحیح و تمام مى باشد و نصیحت کامل مى شود.
بنابراین مشورت با افراد نا آگاه و ناشناخته و کسانى که داراى شرایط مشاوره نیستند، بسیار خطرناک است؛ زیرا انسان را به گمراهى و تباهى مى کشاند.
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرمایند: لاتُشاوِرْ مَنْ لایُصَدِّقُهُ عَقْلُک(5)؛ با کسى که عقلت او را نمى پذیرد، مشورت نکن.
کسى که حاضر نیست با دیگران به مشورت بنشیند و در همه امور عقیده خود را برتر از دیگران مى پندارد، داراى استبداد است و سرانجامِ استبداد، هلاکت و نابودى است. زیرا انسان مستبدّ، در مقام انجام کارها، جز اطاعت از خواسته ها و عقاید شخصى خویش - اگرچه اشتباه باشد - راهى را انتخاب نمى کند
سرانجامِ ترک مشورت
ترک مشورت در کارها یا از ناآگاهى سرچشمه مى گیرد و یا دلیل بر دارا بودن استبداد رأى است. کسى که رفتار و کردار خود را صد در صد صحیح و بى اشکال مى پندارد و در هیچ مورد حاضر به مشورت نیست، از استبداد رأى برخوردار است. این گونه افراد به جهت داشتن این صفت خود را به خطر مى اندازند.
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه مى فرمایند:
وَالْاِسْتِشارَةُ عَیْنُ الْهِدایَةِ وَقَدْ خاطَرَ مَنِ اسْتَغْنى بِرَأْیِهِ.(6)
مشورت نمودن، چشمه هدایت است و کسى که به خاطر رأى شخصى خود را مستغنى از دیگران بداند، خویشتن را به خطر مى افکند.
کسى که حاضر نیست با دیگران به مشورت بنشیند و در همه امور عقیده خود را برتر از دیگران مى پندارد، داراى استبداد است و سرانجامِ استبداد، هلاکت و نابودى است. زیرا انسان مستبدّ، در مقام انجام کارها، جز اطاعت از خواسته ها و عقاید شخصى خویش - اگرچه اشتباه باشد - راهى را انتخاب نمى کند.
نتیجه بحث
مشورت با شخصیّت هاى آگاه، فهمیده و پرهیزگار، پشتوانه بزرگ پیشرفت در امور مادّى و معنوى است.
بوسیله مشورت با این گونه افراد، مى توانید از تجربه و افکار ارزشمند افراد باصلاحیّت و صاحب نظر بهره مند شوید. بنابر این با استفاده از راهنمائی هاى آنان، خود را از سرگردانى و تحیّر نجات دهید و با کمک از نظرات خدا پسندانه آنان، با اهداف بزرگ آشنا شوید و براى رسیدن به عالى ترین هدف گام بردارید.
با مشورت با افراد دلسوخته و خودساخته از نتیجه ده ها سال زحمت و تلاش آنان خود را بهره مند کنید.
با استفاده از مشورت با افراد با صلاحیّت، از فکر آنان استفاده کنید و از ارزش اهداف عالى آگاه شوید و براى رسیدن به آن ها تلاش کنید تا در آینده دچار افسوس و پشیمانى نشوید.
ترک مشورت نه تنها در مسائل معنوى، بلکه در امور مادّى نیز شکستهاى بزرگ و جبران ناپذیرى را پیش مى آورد. مشورت با مردان خودساخته و پرهیزکار و استفاده از افکار عالى آنان مانع شکست شماست.
پی نوشت ها :
(1) - بحار الأنوار: 408/21.
(2) - بحار الأنوار: 104/75.
(3) - بحار الأنوار: 103/75.
(4) - بحار الأنوار: 102/75.
(5) - بحار الأنوار: 103/75.
(6) - نهج البلاغه، قصار الحکم: 202.
فرآوری: محمدی، تبیان
-------------------------------------
منبع : کتاب اسرار موفقیت ج 1، آقای سیستانی
مطالب مرتبط
