2. رسانه و ارزش های انقلاب اسلامی
الف) نقش رسانه در معرفی و تثبیت ارزش های انقلاب اسلامی
یکی از ابزارهای مفید برای آگاهی بخشی به جامعه، در زمینه های مختلف از جمله ارزش های انقلاب اسلامی، رسانه های جمعی است. این رسانه ها به دلیل کارکردهایشان اثری عمیق و انکارناپذیر دارند. درجه تأثیر رسانه ها و نیز استقبال همگانی از آنها تابع متغیرهای رشد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه است؛ زیرا پیشرفت دانش و تکنولوژی سهم اصلی را در چگونگی بهره گیری افراد یک جامعه، از رسانه های همگانی دارد (مریجی، 1383: ص132). مسئله انتقال و تأثیرگذاری فرهنگی از وسایل ارتباط جمعی ابعاد وسیعی دارد. این وسایل نه تنها اثرات آنی دارند؛ بلکه آثاری درازمدت نیز بر جای می گذارند. هرچند شناخت این نوع تأثیرها دشوارتر است. پژوهش و بررسی میزان اثرگذاری یک یک وسایل ارتباط جمعی، کاری بس دشوار است؛ زیرا تأثیر این رسانه ها به هم می آمیزند و فضایی پیچیده و ترکیبی فراهم می آورند که فرد را در خود غرق می سازند.
تلویزیون و رادیو در میان رسانه های جمعی، قوی ترین و بانفوذ ترین آنها از جهت تأثیر در مخاطبان هستند. با توجه به این که بیشتر مخاطبان این رسانه ها، به ویژه مخاطبان تلویزیون در ایران، جوان و نوجوان هستند و الگوپذیری بیشتری دارند. به گفته کارشناسان مسائل رسانه، از بین این دو رسانه، تلویزیون به دلیل برخورداری از تصاویر متحرک و گویا و بهره مندی از فضای خاص نمایشی، نقش مؤثرتری دارد. تلویزیون در یک زمان می تواند افراد مختلف را جذب کند و با ارائه برنامه هایی هدفمند، باور تماشاگران خود را هدف قرار دهد و به سمت و سوی دلخواه هدایت کند (همان: ص152 ـ 153). بنابراین، تلویزیون، از جمله رسانه هایی است که می تواند در جهت تثبیت و تحکیم ارزش های حاکم بر جامعه و یا تغییر و کم رنگ کردن آن، همچنین تغییر رفتارهای اجتماعی و فرهنگی، نقش ویژه ای ایفا کند. یکی از ویژگی های منحصر به فرد تلویزیون توان بسیار بالای آن برای پرکردن اوقات فراغت مردم است. تلویزیون می تواند با نشان دادن صحنه های تفریحی، ساعت ها افراد را به خود مشغول کند. البته این پر کردن اوقات فراغت باید آموزنده و مانع از گرایش افراد به سوی انحرافات اخلاقی باشد. امام خمینی رحمه الله می فرماید: «دستگاه تلویزیون اگر آموزنده باشد، برای همه ملت آموزندگی دارد و اگر خدای ناخواسته انحراف داشته باشد، همه ملت را به انحراف می کشد» (موسوی خمینی، بی تا: ص138).
مهم ترین و فراگیرترین اثر رسانه، تأثیر بر دین و مذهب جامعه است. جهت گیری صحیح و سنجیده رسانه در این زمینه می تواند به ارتقاء سطح اعتقادات، احکام و اخلاقیات جامعه کمک کند و ارزش های حقیقی را نهادینه نماید و از این طریق فرهنگ جامعه را نیز شکل دهد. بیشترین مخاطبان تلویزیون، کودک و نوجوان و جوان هستند. با توجه به زمانی که این گروه ها صرف دیدن برنامه های تلویزیونی می کنند، برنامه سازان می توانند با برنامه ریزی دقیق برنامه های ارزشی و دینی را تولید کنند و رفتار فردی و اجتماعی این مخاطبان را سمت و سو دهند. این قشر در آینده ای نه چندان دور، در بخش های مختلف اجتماع چونان سرباز جبهه فرهنگی، آموخته های خود را آشکار می کنند.
ب) کارکرد و رسالت رسانه
رسانه های گروهی کارکردهای مختلفی از جمله: کارکرد سیاسی، کارکرد اطلاعرسانی، کارکرد تفریحی و... دارند که مهم ترین آن عبارت است از «کارکرد فرهنگی رسانه». اگر فرهنگ را مجموعه ای منسجم از عقاید و باورها، ارزش ها و رفتارها بدانیم که از سوی بیشتر افراد جامعه پذیرفته شده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، ارائه مباحث نظری درباره هر یک از موارد یاد شده را می توان کارکرد فرهنگی رسانه ها به شمار آورد. امروزه بسیاری از افراد، بخش عمده معلومات خود را مرهون رسانه ها از جمله برنامه های رادیویی و تلویزیونی اند و این موضوع در کودک و نوجوان به آسانی قابل مشاهده است؛ زیرا آنان بیش از دیگر اقشار وقت خود را صرف دیدن تلویزیون می کنند (موسوی خمینی، بی تا: 456ص).
رسانه ها با توجه به توانمندی های خود یکی از ابزارهای بسیار مهم دگرگونی ارزش ها و باورها و معیارهای ملیاند. آنها قادرند با برنامه ریزی های دقیق و کنترلشده، اندیشه های مردم یک جامعه را شکل دهند و رفتار آنان را به سمت و سوی دلخواه سوق دهند. این امر در دنیای امروز که روابط عاطفی و چهره به چهره رنگ باخته، بسیار آشکار است و مردم بیش از پیش تحت تأثیر رسانه های جمعی قرار دارند. اصحاب رسانه نمی توانند به دلخواه خود عمل کنند؛ بلکه باید مسیری را پیش گیرند که به صلاح جامعه و افراد آن بیانجامد و همین رسالت عظیم رسانه های گروهی در جامعه اسلامی است. امام خمینی رحمه الله درباره رسالت رسانه های گروهی می فرماید: «این دستگاه ها، دستگاه های تربیتی است. باید تمام اقشار ملت با این دستگاه ها تربیت بشوند. یک دانشگاه عمومی است؛ یعنی دانشگاهی است که در تمام سطح کشور گسترده است و وظیفه دارد که با مردم حکم معلم و شاگرد داشته باشد» (موسوی خمینی. بی تا: ص139). بر اساس دیدگاه های امام خمینی و مقام معظم رهبری درباره رسالت رسانه در سطح سیاستگذاری، نکاتی چند در این زمینه برگزیده شده است.
یک ـ نقش آموزشی و پرورشی رسانه
رسانه باید به مردم آموزش دهد و مربی مردم باشد. بدین ترتیب، مردم باید چیزهای جدید را از برنامه های رسانه بیاموزند و در حقیقت، رسانه باید به دستگاهی آموزشی تبدیل شود. (طهماسبی، 1381، ص 80)
دو ـ اسلامی بودن رسانه
رسانه باید اسلام را به شکل درست معرفی کند و به ارزش های اسلامی پایبند باشد و از ارزش ها و هنجارهای دینی پاسداری کند و از اسلام منحرف نشود، همچنین همه برنامه های رسانه باید با آموزه های دینی همخوانی و هماهنگی داشته باشد. لازم است برنامه های تولیدی صدا و سیما برگرفته از تعالیم والای الهی و اسلامی و با تکیه بر متون قرآن و روایات باشد که اقیانوسی بی کران از آگاهی های لازم برای دنیا و آخرت بندگان خدا می باشد و منبعی جامع است برای رسیدن به سعادت دو جهان. (همان)
سه ـ انقلابی بودن رسانه
رسانه باید فلسفه انقلاب اسلامی را به نسل جدید بفهماند و مفهوم استقلال و آزادی را بیش از پیش نهادینه کند و در ارتقای سطح اطلاعات و فهم مردم نسبت به دشمن شناسی، ولایت شناسی، دوست شناسی، عمل به موقع در مواضع سیاسی و فرهنگی و...، بصیرت و آگاهی نسبت به وضعیت داخلی و منطقه ای و جهانی و سایر موارد، تلاش لازم را داشته باشد، برنامه ریزی و برنامه سازی نماید. (همان)
چهار ـ مردمی بودن رسانه
رسانه باید مردمی باشد و با توجه به حقوق همه طبقه های اجتماعی، نظر آنان را بازتاب دهد. (همان)
پنج ـ گسترش فرهنگ اندیشه ورزی و غفلت زدایی
رسانه باید به پرورش مخاطبان اندیشمند مستقل، حساس به سرنوشت کشور و آزادمنش بیاندیشد. رسانه نباید جوانان را از خودشان غافل کند. بلکه باید با ساخت برنامه های هدف مند، جوانان را مبارز، آزاد منش و اندیشه ورز بارآورد. (همان)
شش ـ پیروی نکردن از غرب
رسانه باید مستقل و خودکفا باشد و از غرب پیروی نکند. رسانه نباید آزادی غربی را تبلیغ کند، بلکه باید فرهنگ حفظ استقلال و آزادی جامعه را گسترش دهد. (همان)
هفت ـ مقابله با گسترش فساد و خشونت
رسانه نباید به گسترش فحشا و فساد و خشونت و تولید برنامه های خلاف عفت عمومی کمک کند. (همان)
هشت ـ ایجاد روحیه نشاط و امید و انگیزه برای پیشرفت
«رسانه ملی باید سیاست و روش خود را بر دمیدن روحیه امید و نشاط در میان نسل جوان و پرهیز از هرگونه القاء یأس و ناامیدی قرار دهد و با توجه به اینکه مهم ترین مسئله کشور و نظام، مسئله پیشرفت است، جامعه به خصوص جوانان را در جهت رسیدن به پیشرفت، انگیزه بدهد».
رسالت اصلی رسانه ملی، رواج و نشر ارزش های دینی و انقلابی و مبارزه با ضدارزش ها است. رسانه می تواند ارزش های دینی را در قالب مصادیق آن معرفی کند؛ ارزش هایی چون استقلال، آزادی، عدالت، صداقت، انفاق جان و مال، ایثار و ازخودگذشتگی که هیچ جامعه ای بدون وجود اینها قدرت، استحکام و استمرار نخواهد داشت (همان: ص81). ارزش های دینی و انقلابی مانند چراغی افراد را به سوی رفتار انسانی و معنوی هدایت می کند. حذف یا تحقیر این ارزش ها به هر طریقی، به پیدایش رفتارهای نابهنجار و غیر انسانی و تبهکارانه خواهد انجامید. رسانه به ارزش ها اعتبار می بخشد (مریجی، 1383: ص145). همچنین از بروز ضدارزش ها جلوگیری می کند. رسانه، با نشان دادن قبح ضدارزش ها و پرده برداشتن از ظاهر موجه آنها، سبب آگاهی افکار عمومی می شود، طوری که با دیدن درستی و زیبایی ارزش ها، افراد آگاهانه و داوطلبانه به سمت آنها رفته و آن را انتخاب میکنند. این مهم ترین رسالتی است که رسانه ملی بر عهده دارد.
ج) پیشنهادهایی برای انتقال ارزش های انقلاب اسلامی به نسل جوان توسط صدا و سیما
با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع یاد شده، برنامهریزان، برنامه سازان و دیگر تلاش گران رسانه ملی می توانند برخی مسائل ذیل را مد نظر قرار داشته باشند.
یک ـ وظایف و مسئولیت های رسانه ملی
اول) تقویت گفتمان ارزش های انقلاب اسلامی
یکی از وظایف مهم رسانه ملی، تقویت گفتمان ارزش های انقلاب است. امروزه در کشور ما مخلوطی از گفتمان ارزشی انقلاب و گفتمان مادی گرا و سودانگار (معلمی، بی تا: ص69) وجود دارد. گفتمان مادی گرا در بسیاری از موارد آسیب های عمیقی بر پیکر جامعه وارد می کند. باید تلاش شود گفتمان مدرن غربی به کنار رود و غلبه با گفتمان ارزشی انقلاب باشد. با تحقق این آرمان، شاهد تغییر برآیند رفتارها خواهیم بود. رهبر معظم انقلاب درباره ضرورت و اهمیت گفتمان سازی فرمودند: «گفتمان یک جامعه، مثل هواست، همه تنفسش می کنند، چه بدانند، چه ندانند، چه بخواهند، چه نخواهند. باید این گفتمان سازی انجام بگیرد، که البته نقش رسانه ها و... حتماً نقش بارز و مهمی است» (سخنرانی مقام معظم رهبری، 14/4/1391). در جامعه ما، رسانه ملی می تواند نقش بسیار مهم و اساسی در این زمینه اجرا کند.
دوم ـ تقویت انگیزه های درونی افراد برای عمل به ارزش های انقلاب اسلامی و نهادینه کردن آن در جامعه
برای هدایت و تقویت انگیزه های درونی افراد برای عمل به ارزش های انقلاب، لازم است بحث حرکت به سوی تمدن بزرگ اسلامی به صورت جدی و در سطح گسترده مطرح شود. رسانه ملی باید پیوسته آن را در برنامه های مختلف بیان و ابعاد و چشم انداز آن تمدن را برای مخاطبان مطرح کند. با توجه به اینکه در دهه عدالت و پیشرفت هستیم و نامگذاری این دهه نیز معطوف به همین آرمان است، ارائه تصویری روشن و شاخصه هایی گویا از آن تمدن باشکوه و لزوم رسیدن به آن در حد بالایی می تواند انگیزه های درونی افراد جامعه را تقویت کند و این از وظایف مهم رسانه ملی است. وقتی این مسئله برای همه مردم معرفی و روشن شود که تمدن اسلامی مبتنی بر فرهنگ اسلامی است و پایه فرهنگ اسلامی نیز ارزش های دینی و اسلامی است، به طور حتم این امر، در تقویت انگیزه های درونی افراد برای رعایت ارزش های انقلاب اسلامی مؤثر است. از طرف دیگر ترویج و نهادینه سازی ارزش های انقلاب اسلامی در جامعه و تبدیل ساختن آن به فرهنگ عمومی قشرهای گوناگون جامعه نیز، نیازمند اقدام های فرهنگی گسترده، متنوع و پیگیر است. در این زمینه، رسانه ملی نقشی بسیار مهم تر و تعیین کننده تر از دیگر نهادها و سازمان های فرهنگی دارد. در طرح اهداف، محورها، اولویت ها و سیاست های تولید، تأمین و پخش سازمان صدا و سیما در سال 84، یکی از هفت هدف کلان رسانه، در زمینه ترویج و نهادینه سازی ارزش های انقلاب اسلامی است. این هدف کلان عبارت است از: «نهادینه کردن شناخت و باور عمومی به ارزش و بنیان های فکری انقلاب و نظام اسلامی و ولایت فقیه».
در این طرح به موارد دیگری که در رابطه با ارزش های انقلاب اسلامی است نیز تأکید شده است. همچنین در بیان اهداف و محورهای تولید و پخش، بر گروه های سیاسی، فرهنگی، جوان، سپاه، شاهد، روایت فتح، بسیج، حماسه و دفاع مقدس و نیز ترویج و نهادینه سازی ارزش های انقلاب اسلامی تأکید شده است.
سوم ـ سیاست گذاری مناسب در زمینه معرفی و نهادینه سازی ارزش های انقلاب اسلامی
رسانه ملی تأثیر بسیاری بر فرهنگ جامعه دارد. بسیاری از نوجوانان و جوانان، الگوهای خود را از میان شخصیت ها و بازیگران فیلم ها و سریال های تلویزیونی انتخاب می کنند. از این رو، رسانه ملی باید الگوی مناسبی در زمینه ارزش های اسلامی و انقلابی، به آنها ارائه دهد. رسانه ملی باید با رعایت کامل و مراقبت فرهنگی در این زمینه پیشتاز باشد و مدیران رسانه با سیاست گذاری و نظارت مناسب، از رعایت کامل این ارزش ها در مراحل تولید و پخش برنامه ها مطمئن شوند.
در طرح اهداف، محورها، اولویت ها و سیاست های تولید، تأمین و پخش سازمان صدا و سیما، در بخش سیاست ها و دستورالعمل های تولید و پخش، برخی از این سیاست ها به شرح ذیل است:
ـ جهت گیری کلی همه برنامه ها باید به گونه ای باشد که به اصالت و حقانیت فرهنگ اسلامی و جامع بودن آن تأکید شود.
ـ در برنامه ها نباید از نقش و جایگاه اسلام و ولایت در تحقق وحدت، غفلت شود.
ـ پخش برنامه و پیامی که کوچک ترین اثر منفی در حضور یکپارچه مردم در صحنه های مختلف سیاسی ـ انقلابی بگذارد، ممنوع است.
ـ پیام های رسانه نباید در اذهان مخاطبان ـ به ویژه جوانان ـ سبب کم اهمیت جلوه دادن خطر دشمنان انقلاب اسلامی و توطئه های آنان شود.
ـ پیام های رسانه نباید به صورت مستقیم و غیر مستقیم، بستری برای اجرای اهداف و مقاصد سوء دشمنان انقلاب اسلامی باشد.
ـ پیام های رسانه نباید سبب ترس مخاطبان و تنزل روحیه مقاومت شهروندان در برابر تهدیدهای دشمنان شود.
ـ پیام های رسانه نباید سبب بی توجهی به نمادهای وحدت ملی شود.
ـ پیام های رسانه نباید خط مشی ها و تصمیم های سیاسی کشور را به گونه ای تحلیل و تبیین کند که افکار عمومی را متزلزل و نابسامان سازد.
ـ برنامه های رسانه نباید به اختلافات دامن زده و وحدت ملی را تهدید کند.
ـ باید به طور دائم به مفاهیم و آرمان های بنیادی تفکر اسلامی مانند: ولایت، جهاد، شهادت طلبی، عفاف و حیا، عدالت طلبی و ستیز با دشمنان خدا، تأکید شود.
ـ پرداختن به موضوع های «اسلام»، «انقلاب اسلامی»، «دفاع مقدس»، «امام خمینی رحمه الله »، «ولایت فقیه»، «رهبری» و... نباید به صورت مقطعی و صرفاً مناسبتی باشد.
ـ جهت گیری کلی برنامه ها باید تقویت کننده آرمان گرایی، حس مسئولیت هر فرد به دین، میهن و فرهنگ خویش باشد و چشم اندازی امیدبخش از آینده اسلام و تمدن اسلامی ارائه کند (صداوسیما، 1384: ص173 ـ 174).
چهارم ـ نظارت بر فرآیند تأمین و پخش فیلم ها و سریال های خارجی
فیلم ها و سریال های خارجی که به طور عمده در کشورهای غربی تولید می شود، گذرگاهی برای ورود خواسته یا ناخواسته فرهنگ و اخلاق منحط و مادی گرای غرب به جامعه اسلامی ایران و زمینه ساز تغییر ارزش های پاک اسلامی و انقلابی است. ازاین رو، باید با کاستن از حجم پخش این فیلم ها و سریال ها و نیز با نظارت بیشتر بر تأمین و پخش آنها تا حد ممکن، از آثار مخرب این دسته از برنامه ها جلوگیری کرد.
در طرح اهداف، محورها، اولویت ها و سیاست های تولید، تأمین و پخش سازمان صدا و سیما، در بند 8601 با عنوان «ارتقا و تعمیق باورها و ارزش های دینی و گسترش آن در داخل و خارج» و بند 8603 با عنوان «تعمیق علایق و گسترش آگاهی ها نسبت به حکومت اسلامی» و بند 8605 با عنوان «ارتقای سطح هم فکری برای حفظ و اعتلاء وحدت عمومی و اقتدار و امنیت ملی»، به لزوم نظارت بیشتر بر این برنامه ها تأکید می شود (همان: ص143).
ادامه دارد...
------------------------
مطالب تکمیلی:
ارزش های انقلاب اسلامی/ بخش اول
ارزش های انقلاب اسلامی/ بخش سوم
مطالب مرتبط
