موانع تصمیم گیری صحیح

* ترس از تصمیم

یکی از موانع اصلی در مسیر تصمیم گیری، ترس از تصمیم گیری [Decidophobia] است که با ایجاد مجموعه ای از رفتارهای منفی و واکنش هایی شبیه به هم مانند افکار منفی، تردید و... فرد را در چنگ خود گرفتار می کند. به واسطه ترس، نخست مسائل واقعی نادیده گرفته می شوند یا به چشم نمی آیند و همچنین گزینه های مهم از چشم فرد پوشیده می ماند. به خاطر ترس، فرد اولین گزینه های ممکن را انتخاب می کند و به شدت از آن دفاع می کند، به گونه ای که گزینه های دیگر را به هیچ وجه نمی بیند.

مدیریت ترس از تصمیم گیری

برای شناسایی ترس خود، سعی کنید به چند سؤال مهم پاسخ دهید. ابتدا از خود بپرسید بدترین اتفاقی که در صورت شکست شما اتفاق خواهد افتاد چیست؟ در مرحله بعد توجه کنید که در صورت موفقیت چه چیزی عاید شما خواهد شد؟ احساس و دیدگاه مثبت می تواند ترس منفی را تحت الشعاع قرار دهد و سرانجام اینکه از خود بپرسید اگر به این ترس غلبه نکنید چه هزینه ای بر شما یا دیگران تحمیل خواهد شد. چه بسا خود تجربه حالت ترس مداوم هزینه ای سنگین تر از اقدام به عمل داشته باشد و به فرموده حضرت علی علیه السّلام: إذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِیهِ فَإِنَّ شِدَّةً تَوَقِّیهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْه؛ «هنگامی که از چیزی می ترسی، خود را در آن بیفکن؛ زیرا گاهی ترسیدن از چیزی، از خود آن سخت تر است».[ص 54؛ نهج البلاغه؛ حکمت 175، ص 667]

امید، پادزهر ترس

امیدها در فرایند تصمیم گیری علایق فرد را برانگیخته و به او انگیزه می دهند. وقتی امیدها به بخشی از فرایند تصمیم گیری تبدیل شوند، شیوه ای کاملاً جدید برای تفکر و عمل خواهید داشت؛ امیدهای برانگیزاننده مانند افکار مثبت، احساسات روح بخش. نسبت به چرخه های ترس و امید در خود آگاه باشید، آنچه را از افکار، احساسات، رفتارها و روابط شما در چرخه تصمیم گیری موجب ترس یا امید در شما می شود یادداشت کنید.

توکل

گاهی در تصمیم گیری ممکن است فرد یا گروه تصمیم گیرنده به دلیل مخاطرات ناشی از تصمیم، ترس و وحشت داشته باشند یا در نتیجه مردد باشند. توکل بر نیروی بیکران الهی، ترس و وحشت و تردید را از بین می برد و دل انسان را آرام می کند و این از ویژگی های منحصر به فرد تصمیم گیری در نگاه دینی است. توکل بر خدا ناشی از این اعتقاد است که خداوند آفریننده سبب ها و مسبب ها است، از آنجا که هر تصمیمی که انسان می گیرد، عواقب و پیامدهایی دارد در برخی مواقع ترس از این عواقب موجب ترس و سستی در امر تصمیم گیری می شود. در این صورت چیزی که می تواند سستی را از میان ببرد و زمینه را برای یک تصمیم مناسب آماده کند، توکل و اعتماد به نیروی متعالی است که فراتر از همه نیروها بوده و آن ذات مقدس الهی است.

* توسل به شیوه های غیرعادی

دومین مانع مهم که از اقدام به تصمیم گیری با شیوه درست و منطقی جلوگیری می کند، استفاده از روش های نادرست همچون طالع بینی، کف خوانی، چهره شناسی، تعبیر خواب، نگاه کردن به ستاره ها، تله پاتی، رنگ ها، فالگیرها و رمال ها است که کم و بیش در جامعه و در تصمیم گیری های بسیاری از افراد کاربرد دارد. به کار بردن این شیوه ها برای اتخاذ تصمیمات مهم زندگی مانع بزرگی در برابر تصمیمات صحیح به شمار می روند و به یاد داشته باشید که موفقیت از آنِ افراد با جسارتی است که تصمیمات خوب و درستی می گیرند، نه اینکه با تمسک به شیوه های نادرست از آن می گریزند.
همچنین استفاده از برخی راه های صحیح در موارد ناصحیح نیز می تواند جزو این موانع به شمار آید؛ برای مثال، هر چند از دیدگاه دینی استفاده از استخاره از شیوه های مقبول در پاره ای از موقعیت ها است، ولی کاربرد آن هر شرایطی دارد. ملاک استخاره این است که انسان در هر کاری که به تحیر و سرگردانی افتاده است و همه راه های عقلانی و تجربی را پشت سر گذاشته و به هیچ نتیجه ای نرسیده است، در آنجا استخاره کند.
اشتباه اصلی این است که بسیاری از افراد استخاره را تیر اول می شمارند و تا می خواهند کار مهمی انجام دهند، ابتدا به استخاره اقدام می کنند، در حالی که استخاره در فرهنگ اسلامی تیر آخر است. استخاره هیچ گاه جای اندیشه و مشورت را نمی گیرد، بلکه استخاره پس از اندیشه و مشورت است؛ یعنی ما هر کاری را که می خواهیم انجام بدهیم، ابتدا باید دربارۀ آن بیندیشیم و سود و زیان آن را بسنجیم و در مرحله دوم با کسانی که در آن موضوع صاحب نظر هستند، مشورت کنیم و در صورت نتیجه نگرفتن و رسیدن به تحیر، از استخاره برای خروج از موقعیت بی تصمیمی استفاده کنیم. 

کمال گرایی بیش از اندازه

اگر شما خیلی با احتیاط شوید، این کار به قدری شما را مشغول خواهد کرد که در گرفتن تصمیم درست با مشکل رو به رو خواهید شد. تردیدهای ما با مانع شدن در تصمیم گیری به موقع در ما، موجب می شوند فرصت ها را از دست بدهیم. حالت بی تصمیمی، شما را در موضع ضعف قرار می دهد و در عین حال به موقعیت های دیگر زندگی تان نیز سرایت می کند. این حالت حتی می تواند به اطرافیان شما نیز منتقل شود.
همواره به یاد داشته باشید که خیلی وقت ها انتخاب کامل و بدون عیب و نقصی وجود ندارد و هر انتخاب ما متضمن از دست دادن امتیازاتی است که دیگر انتخاب ها می توانستند آنها را داشته باشند. به عبارتی تصمیم گیری بر اساس بیشترین امتیاز و کمترین احتمال شکست انجام می شود. به فرموده حضرت علی علیه السّلام: «لَا تَجْعَلُوا عِلْمَکُمْ جَهْلًا وَ یَقِینَکُمْ شَکّاً إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا وَ إِذَا تَیَقَّنْتُمْ فَأَقْدِمُوا»؛«یقین خویش را گمان مپندارید و چون دانستید دست به کار آرید و چون یقین کردید پای پیش گذارید.»[همان، نهج البلاغه؛ حکمت 274، ص 697]

متوجه کردن مسئولیت ها بر فرد دیگری

مسئولیت پذیری، به معنای دانستن وظایف و چگونگی عمل به آنها، یکی از مهم ترین عوامل لازم برای موفقیت است. کسانی که می توانند نتایج کارهایشان را ببینند و آنها را بپذیرند، خود مسئولیت کارهایشان را بر دوش می گیرند. آنان فکر می کنند اگر من این کار را بکنم، فلان نتیجه به دست خواهد آمد، بنابرین «من» مسبب نتیجه ای هستم که به دست می آید، نه فردی دیگر. نپذیرفتن مسئولیت تصمیمات خود و سپردن مسئولیت تصمیم گیری به فرد دیگری مانند پدر، مادر، دوست و معلم را می توان از نشانه های گریز از پذیرش مسئولیت تصمیمات به شمار آورد.

برخوردار نبودن از استقلال اندیشه و میل به اثرپذیری از دیگران

همان اندازه که به هنگام مشورت باید نرمش و انعطاف به خرج داد، در موقع گرفتن تصمیم نهایی باید قاطع بود، بنابراین پس از برگزاری مشاوره و روشن شدن نتیجه مشورت، باید هر گونه تردید و دودلی و آرای پراکنده را کنار زد و با قاطعیت تصمیم گرفت و با جدیت عمل کرد، ن اینکه در تصمیمات خود دنباله روی دیگران بوده و هیچ مخالفتی و نظری را بروز ندهید و هر کاری را که دیگران انجام می دهند شما نیز انجام دهید. این همان چیزی است که خداوند متعال وقتی پیامبرش را به مشورت فرا می خواند، در ادامه می فرماید: « وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ»؛ زمانی که به تصمیم رسیدی، با توکل بر خدا اقدام کن.[آل عمران: 159] موضوع مهم دیگر اینکه جمله فوق می گوید: به هنگام تصمیم نهایی باید توکل بر خدا داشته باشید؛ یعنی در عین فراهم کردن اسباب و وسایل عادی، نباید هیچ گاه استمداد از قدرت بی پایان پروردگار را فراموش کرد. 

آرزوهای غیر واقعی

آرزوی اینکه امری که ما هیچ کنترلی بر آن نداریم اتفاق خواهد افتاد و مشکل ما را حل خواهد کرد، برای مثال، معجزه ای رخ می دهد و من در کنکور قبول می شوم. چنین آرزوهایی در مسیر تصمیم گیری درست و منطقی مانع ایجاد می کنند. آرزوهای غلط و ترس دو روی یک سکه اند. ما می توانیم بر طبق آرزوهایمان که از جهت اثرگذاری مطلوب دارای درجه ای از قطعیت نیز هستند تصمیم بگیریم. در عین حال به خاطر ترس مان از پیامدها، از تصمیم گیری اجتناب می کنیم. آرزوهای بی دلیل در برخی مواقع شما را بیش از حد خوش بین کرده و موجب می شوند تصمیماتی با احتمال خطر بالا بگیرید.

حالت های غیر طبیعی روحی و روانی

تصمیم گیری در برخی شرایط، به گونه ای است که می توان از پیش شکست آن را پیش بینی کرد. در زمان های زیر تصمیمات جدی نگیرید:
ـ زمانی که عصبانی، آزار دیده، افسرده، ناامید و وحشت زده هستید، یا می خواهید از دیگران انتقام گرفته یا به کسی ضربه بزنید.
ـ زمانی که از تفکر عقلانی ناتوان هستید تصمیم نگیرید. تصمیم را با دلیل صحیح و زمانی که آرامش و قدرت تفکر دارید بگیرید.

حل یک مشکل با ایجاد مشکل دیگر

برخی اوقات به خاطر سرگشتگی عمیق در مواجهه با مسئله مشکل، ممکن است فرد آن مسئله را با ایجاد مشکلات دیگر حل کند. این شیوه شما را از مشکل فعلی نجات می دهد، ولی در دام مشکل دیگری می اندازد.
 

منبع: برگرفته از کتاب بیا تصمیم بگیریم؛ ابوالفضل ابراهیمی به نقل از راسخون

مطلب پیشنهادی:
شناخت استرس و راه های غلبه بر آن